توسعه مبتني بر فناوري اطلاعات محور آينده نگري در نظام آموزشي كشور

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[23 Aug 2015]   [ ]

 

معرفي مقاله 
اگر بپذيريم با اختراع ماشين چاپ ، انسان وارد كهكشان " گوتنبركي "  شد بايد اذعان داشت با اختراع راديو و امكان استفاده از امواج الكترومغناطيسي ، انسان وارد كهكشان  " ماركوني " گرديده است . پيشرفت روز افزون فناوري هاي مخابراتي و بسترسازي مناسب آن براي انتقال سريع اطلاعات از يك سو و وابتسگي شديدي كليه چهارچوبها و مناسبات اجتماعي به اطلاعات ديگر سو ، موجد دوران نويني در عرصه حيات اجتماعي شده است كه از آن به‌ " جامعه اطلاعاتي " ياد مي شود . ويژگي هاي اصلي اين جامعه ، كوچك شدن جهان و تحقق دهكده جهاني و نيز گردش اطلاعات به منزله شريان اصلي حيات جامعه است . اين تحول شگرف كه بحق انقلاب اطلاعاتي ناميده مي شود عرصه زندگي بشر و مناسبات آن را عميقاً تحت تأثير قرارداده و چهار چوب هاي كلاسيك توسعه را از " سرمايه محوري " به " دانش محوري " تغيير داده است . در اين ديدگاه " توليد "، "فروش" ، " توزيع "  و " مصرف‌ " اطلاعات اصلي ترين ركن جوامع را تشكيل مي دهند و پرواضح است زيرساخت اين توسعه، تأمين منابع نيروي انساني و مهمترين خاستگاه برآوردن اين نياز ، نظام آموزشي كشور است . بدين لحاظ نقش اين مهم در بسترسازي مناسب فرهنگي - آموزشي براي تربيت نيروهاي خبره و كارآزموده در موضوع فناوري اطلاعات بيش از پيش نمايان مي گردد .
بديهي است جهان آينده ، جهاني كاملاً متفاوت با امروز است جهاني كه مقدرات آن در دست انسان هاي توانمندي است كه مناسبات و مختصات عصر اطلاعات را شناخته و براساس آن نهادها و روابط اجتماعي را طراحي مي نمايند ، از اين رو با عنايت به اينكه مهمترين هدف نظام آموزشي كشور ، شكوفا سازي استعدادها و خلاقيت هاي دانش‌پژوهان در جهت تربيت نيروهاي مستعدي است كه بتوانند در آينده سكانداري كشتي حركت جامعه را برعهده گيرند ، بايد اذعان داشت توسعه مبتني بر فناوري اطلاعات مي‌تواند مهمترين راهكار تحقق چنين امري باشد كه مي توان با برنامه ريزي دقيق و مآل انديش در تحقق آن گام برداشت .
از ديدگاه ديگر تغيير رويكرد نظام آموزشي به سمت تحقق جامعه اطلاعاتي ، خود مي‌تواند به كمك استفاده از افزارهاي فناوري اطلاعات صورت پذيرد ، به تعبير ديگر نظام آموزشي هم مي تواند با جهت گيري آرماني خطوط اصلي همگامي و هماوردي با قافله شتابان فناوري اطلاعات را ترسيم نمايد و هم با رويكردي عملكردگرا با به خدمت درآوردن اين افزار ، بسياري از فزار و نشيبهاي اين راه را هموار كند . از اين رو در اين مقاله سعي مي شود با برشمردن ويژگيهاي اصلي جامعه اطلاعاتي و نقش نظام آموزشي در تحقق آن ، اهميت جهت گيري اصلاحات نظام آموزشي با رويكرد فناوري اطلاعات مورد بحث بررسي قرار گيرد .
كليد واژگان : فناوري اطلاعات ، نظام آموزشي  ، جامعه اطلاعاتي ، اينترنت و توسعه

1- مقدمه 
نيمه دوم سده بيستم با رشد فناوري هاي ارتباطي ( Communcation )   و نيز نياز روزافزون به اشكال مختلف اطلاعات ، نطفه دوران جديدي بسته شد كه در آن حيات جوامع به شدت به گردش اطلاعات وابسته گرديد . در اين دوران، بر خلاف دوران تمدن صنعتي كه جهان روز به روز منبسط تر مي گرديد ، جهان به سمت كوچكي (و به تعبير مك لوهان به سمت دهكده جهاني) ( World Village )  پيش مي رود . سازوكار عصر اطلاعات نه برپايه فناوري مبتني بر دوران صنعتي ( فناوري مولد ) ( Productive Technology )  بلكه بر پايه پردازش داده ( Data Processing )  و حاصل كاربست فناوري اطلاعات ( Information Technology )  است . مهمترين ويژگي اين دوران سرعت بيشتر و اتكا به اطلاعات به عنوان ماده خام مورد نياز صنايع است و برخلاف عصر صنعتي كه در آن روابط كاري مبتني برايده تقسيم كار آدام اسميت ( Adam Smith )   تخصصي كردن  و به تعبيري تك بعد نگري در امور بود ( Raphael , 1997 )  در اين دوران تدريجاً نوعي ديدگاه جامع نگري بر امور سايه مي افكند . توسعه روز افزون اين ديدگاه و رسوخ آن در نسوج مختلف جامعه و تأثير گذاري بركليه مناسبات اجتماعي موجب شده كه جامعه مبتني براين نظام را " جامعه اطلاعاتي " ( Cyber Society ) بنامند . اين شكل نوين همزيستي جمعي داراي سه ويژگي اساسي است:
الف ) كوتاه شدن فاصله ها و تبديل به مجموعه اجتماعي واحد ؛
ب ) گردش اطلاعات به مثابه شريان اصلي حيات جامعه ؛
ج ) تبديل شدن اطلاعات به كالا .
بسياري " فناوري اطلاعات " را مترادف با " كامپيوتر " مي دانند . اين تلقي از آنجا كه موتور محركه اين فناوري كامپيوتر است چندان گزافه نيست اما از آنجا كه تنها بيانگر گوشه اي از تغييرات عميقي است كه در اثر ورود به اين مرحله حيات به وجود آمده ( يا خواهد آمد ) دور از واقعيت است ؛ چه ، در حال حاضر بسياري از افزارهاي مبتني بر فناوري اطلاعات مشخصاً كامپيوتري نيستند؛ اما آنچه چون رشته اي همه كاربردهاي مختلف اين فناوري را به هم مي پيوندد جريان اطلاعات و پردازش آن است . اين موضوع چنان بنيان هاي جوامع سنتي را دگرگون كرده كه بينش جديدي را از جهان و سير تحول آن در تمامي عرصه هاي صنعتي ، اقتصادي و حتي امنيتي به دست داده است . به عنوان مثال در جهان امروز پديده امنيت ملي با آنچه كه پنجاه سال پيش از آن به ذهن متصور مي شد كاملاً‌ متفاوت است : اگر كمي پيشتر حمله فيزيكي دشمن به پايگاه هاي انساني ، نظامي ، اقتصادي ياصنعتي، نمادي از اخلال در امنيت بود؛ اينك نفوذ به منابع اطلاعاتي نظامي، اقتصادي، صنعتي و سياسي كشورها از طريق گذرگاه هاي الكترونيكي ، خطري جدي براي حفظ امنيت ملي محسوب مي شود ، خطر بالقوه اي كه نمودي از آن را جهانيان در آغاز سال 2000 ميلادي همراه با بحران موسوم به YK شاهد بودند(Faulkmer, 2000 ). از اين رو ورود به اين دوران و هماوردي با قافله شتابان تمدن اطلاعاتي مستلزم ديدي عميق و باريك بين و درگرو تدوين برنامه اي كلان و همه جانبه و نيز عزمي راسخ براي اجراي آن است .

2- سير تكوين فناوري اطلاعات 
اطلاعات به مفهوم عام به عنوان انرژي غالب سده جديد با سرعتي شگفت آور جايگزين صنعت متكي به انرژي هاي فناپذير مي شود و بشر را با تجربه اي جديد از سير تكوين جامعه مواجه مي سازد ، تجربه اي كه در اواخر قرن هيجدهم ميلادي با اختراع موتور بخار به گونه اي ديگر حيات بشر را متحول كرده بود . برآيند تحولات ناشي از اين اختراع در شكل انقلاب صنعتي و كاربرد روز افزون فناوري مولد در زندگي انسان متبلور گرديد . آمار نشان مي دهد كه در اثر بروز اين انقلاب سهم اشغال در بخش هاي كشاورزي از 50 % در دهه 1860  ميلادي به كمتر از 15 % در دهه 1960  ميلادي رسيد و در عوض سهم اشتغال در بخش صنعت از حدود 12 % در دهه 1860 به حدود  30 % در دهه 1960 ميلادي رسيده است ( Lucas , 1997 )  . ليكن بروز انقلاب شگرف الكترونيكي در اواسط سده بيستم و پس از رشد روز افزون كاربرد ريزپردازنده هاي الكترونيكي ( Electronic Microprocessor )   در محصولات مختلف و كاهش بهاي تمان شده اين محصول از يك سو و نياز بشر به استفاده از اطلاعات از ديگر سو موجب پديد آمدن موج اطلاعات گرديد . شايان ذكر است كه ظرف 25 سال ( از سال 1972  تا 1999 ميلادي ) تعداد ترانزيستورهاي كاربردي در هر تراشه ( Chip )  از 1000 عدد ( در پردازنده 8008 ) به بيش از ده ميليون ( در پردازنده پنتيوم 3 ) رسيده و در مقابل هزينه هر سيستم كامپيوتري از 100 واحد به 10 واحد تقليل يافته است ، بديهي است كه اين روند بويژه با استفاده از فناوري هاي نوين فوتونيك ( Photonic )  و نانو ( Nano Technology )  همچنان با سرعت ادامه خواهد داشت ( Holle , 1999 )   . اين امر دو نتيجه اصلي را دربر داشته است :

• الف - رشد دسترسي عموم مردم به كامپيوتر و تبديل شدن آن به ابزاري عادي و معمولي به طوري كه در حال حاضر در كشورهايي مانند آمريكا ، سويس و نروژ به ازاي هر يكصد نفر به ترتيب 104 ، 111 و 112 كامپيوتر وجود دارد . ( Hendry , 2001 )


• ب - افزايش كاربردهاي مختلف كامپيوتر در امور مختلف ؛ اين موضوع بويژه از نيمه دهه 1990 ميلادي و با پديد آمدن اينترنت گرافيكي و توسعه تار جهانگستر ( وب ) (World Wide Web )    به وضوح به چشم مي خورد . به طوري كه ايستگاه هاي اطلاعاتي اينترنتي در فاصله سال هاي 1993 تا 2000 ميلادي از حدود 5/2 ميليون به حدود 90 ميليون رسيده است ( Malon , 2001 )  .
  بديهي است اين رشد سريع مرهون امكانات منحصر به فرد محيط وب در تركيب متن ، صوت ، تصوير ، فرامتن و … مي باشد .
  مجموع تحولات حاصل سبب شده تا سهم اشتغال دربخش فناوري اطلاعات و انفورماتيك از ميزان 5 % در سال 1880 به حدود 54 % در سال 2000 ميلادي بالغ گردد ( Hidenbrand , 1999 )  . البته نبايد ازنظر دورنگه داشت كه پيشرفت فناوريهاي ارتباطي نيز سهم بسزايي در فناوري اطلاعات داشته است به طوري كه دسترسي عمومي به خطوط مخابراتي از ميزان هشتصد ميليون نفر در سال 1995 ميلادي به ميزان يك ميليارد و هفتصد ميليون نفر در سال 2001 ميلادي بالغ شده است و پيش بيني مي شود اين رقم تا سال 2005 ميلادي به مرز سه ميليارد نفر برسد ( Impact … , 1997 )   . علاوه بر اين امكانات منحصربه فرد فناوري اطلاعات و امكان استفاده از صور مختلف حسي به كمك افزارهاي مبتني بر اين فناوري ، سرعت نفوذ آن را در ميان عموم جامعه به شدت افزايش داده است ، آمار نشان مي دهد تلفن طي مدت 74 سال به پنجاه ميليون كاربر دست يافت ، اين زمان براي راديو 38  سال ، براي تلويزيون 13 سال ، براي شبكه هاي كابلي 10 سال و براي اينترنت فقط 4 سال بوده است ( Calari , 1997 )  . علاوه بر اين تعداد كاربران اينترنت از 13 ميليون نفر در سال 1995 ميلادي به 407 ميليون نفر در سال 2001 ميلادي رسيده است و پيش بيني مي شود تا سال 2005  به يك ميليارد نفر برسد ( Teo , 1997 )  . توسعه روزافزون كاربردهاي مختلف افزارهاي مبتني بر اين فناوري منجربه پيدايش موضوع هاي جديدي مانند موارد زير شده است :
  - تجارت الكترونيكي ( E-commerce )
  - نشر الكترونيكي ( E-publishing )
  - دوراپزشكي ( Tele-medicine )
  - سيستم هاي مبتني بر وب ( Web based systems )
  - دانشگاه هاي مجازي ( Virtual University )
  - كتابخانه هاي ديجيتالي ( Digital Library )
  - دولت الكترونيكي ( E-Government )
  ضمن اينكه پيش بيني مي شود بسياري از وسايل دستي و شخصي ، قابليت اتصال به بزرگراه هاي اطلاعاتي را پيدا كنند . در اين صورت چنين افزارهايي كه دستيار شخصي ديجيتالي ( Personal Digital Assistant ) (PDA)  ناميده مي شود امكان كنترل از راه دور لوازم منزل ( مانند يخچالهاي وبي ؛ اجاق گاز وبي و … ) ،  مطالعه  روزنامه الكترونيكي ، گرفتن عكس ديجيتال و … براي صاحبان آن مهيا خواهد ساخت . ( Byukkokten , 2000 )   . علاوه بر اين پيش بيني مي شود با جايگذاري نانو موتورهاي قابل برنامه ريزي ( Programmable Nano - Motors ) كه داراي حسگرهاي ( Sensors ) قابل اتصال به اينترنت هستند بتوان بدون بستري شدن در بيمارستان از فواصل دور به كمك شوراي پزشكي اينترنتي ، از نظر متخصصان مختلف در درمان بيمار بهره جست و به مداواي او پرداخت ( Transformation … , 1997 )  .

3- جهان و فناوري اطلاعات 
امروز اطلاعات شاخص قدرت است ؛ برخلاف گذشته كه تمايز ميان جوامع بر چهار شاخصه دوران صنعتي ( سرمايه ، ماشين آلات ، مواد اوليه و نيروي انساني ) استوار بود ، امروزه آنچه كه كشوري را در سطح اول ، دوم يا سوم جهان قرار مي دهد ميزان اطلاعاتي است كه آن كشور توليد مي كند ، در دسترس قرار مي دهد و يا به كار مي گيرد. آغاز هزاره سوم و شروع قرن بيست و يكم ،  تبلور حقيقي حضور كشورهاي پيشرفته اطلاعاتي است .
آخرين اجلاس جهاني اقتصاد در سال 2001 ميلادي در سويس محوري ترين چشم انداز آينده را در فناوري نوين اطلاعاتي و ارتباطي تعريف كرده است و تعريف مجدد دولت را در آغاز قرن بيست و يكم ، يكي از الزامات اين روند مي داند ، در فهرست اهم موضوعات بيان شده در اين اجلاس مشاهده مي شود بيش از هشتاد درصد چالش هاي جهان آينده مبتني بر فناوري اطلاعات خواهد بود ،  اين چالش ها عبارتند از ( World Economics … , 20001 )  :
- نقش اينترنت در تحول جهاني شدن ؛
- استراتژي هوشمند در اقتصاد نوين ؛
- بنگاه هاي جديد اقتصاد الكترونيكي ؛
- سازماندهي براي نوآوري ؛
- چشم انداز دات كام ( شركت اينترنتي ) ؛
- آينده و پول هاي الكترونيكي ؛
- استراتژي پيروزمند در جهان ديجيتال ؛
- فناوري اطلاعات در آسيا ؛
- چگونگي تعريف اقتدار ملي .

علاوه بر اين بايد اشاره كرد كه آغاز عصر اطلاعات تأثير زيادي بر رشد اقتصادي كشورها داشته است به عنوان مثال پيش بيني مي شود تجارت الكترونيكي در اروپا از 35 ميليارد دلار در سال 2000 به 1000 ميليارد دلار در سال 2004 ميلادي برسد . در حال حاضر ميزان خريد و فروش الكترونيكي در شبكه اينترنت ايالات متحده بالغ بر ماهي يك ميليارد دلار است و آمار نشان مي دهد چهل درصد اتومبيل هاي فروخته شده در آمريكا در سال 2000 ميلادي از طريق اينترنت بوده كه اين رقم تا سال 2003 به نود درصد خواهد رسيد . ( Gibson , 1999 )
به رغم مزاياي نسبي اين پديده در ابعاد علمي ، اجتماعي ، اقتصادي ، سياسي و فرهنگي ، نكته قابل تأمل و نگران كننده ، نتايج منفي اين رخداد در ابعاد مختلف همچون عدم تعادل در توزيع ، توليد و كاربرد " اطلاعات "  در ميان جوامع است . در اين خصوص بايد اشاره كرد كه فناوري جديد فرصت مغتنمي را براي توليد با بهاي كمتر و در زمان كوتاهتر براي كشورهاي در حال توسعه فراهم آورده اما به نظر مي رسد كشورهايي كه پيش از اين به طور نسبي توسعه يافته به حساب مي آمدند با نضج گرفتن فناوري اطلاعات نه تنها موقعيت پيشين خود را حفظ نموده اند بلكه بهبود خارق العاده اي نيز بدان بخشيده اند در حالي كه كشورهاي توسعه نيافته همچون گذشته از اين قافله نيز عقب مانده اند و نتيجه آنكه با پديد آمدن شكاف تكنولوژي جديدي موسوم به "شكاف ديجيتالي"  ( Digital Divide ) در ميان كشورهاي شمال و جنوب ، در حالي كه كشورهاي توسعه يافته و صنعتي با تسلط رعب آوري ، سردمدار پيشرفت در زمينه هاي فناوري اطلاعات هستند هنوز براي بسياري از كشورهاي در حال توسعه ،‌ تكنولوژي هاي قديم همچنان دست نيافتني به نظر مي رسد . به عنوان نمونه آمار نشان مي دهد كه در حدود 70 % از كاربران چهارصد ميليوني اينترنت در سال 2001 ميلادي مربوط به كشورهاي شمال ( آمريكا 45 % و اروپا 25 % ) و حدود 1% آن مربوط به كشورهاي آفريقايي و كمتر از 5/0 % آن مربوط به خاورميانه است و اگرچه طبق پيش بيني از جمعيت يك ميليارد نفري كاربران اينترنت در سال 2005 ، 50% آن مربوط به آسياست اما توزيع نامتناجس آن با پراكندگي جغرافيايي اين قاره ، يكي از عوامل مهم عقب ماندگي اطلاعاتي كشورهاي توسعه نيافته را تشكيل خواهد داد ( Gibson , 1999 ) . 
در آخرين تقسيم بندي كشورهاي جهان از ديدگاه رشد اطلاعاتي ، پنج دسته اصلي در ميان كشورهاي جهان قابل شناسايي است ( Kraemer , 2002 )   :

• الف - پيشتازان ( Pioneers ) : اين دسته از كشورها شامل 13% از كشورهاي جهان از جمله: آمريكا ، سنگاپور ‌و آلمان است كه به عنوان پيشقراولان توسعه فناوري اطلاعات و با سرمايه گذاري هاي هنگفت در اين مسير  حركت مي كنند .


• ب - تند روندگان ( Fast Followers ) : اين دسته از كشورها شامل 11 % از كشورها مانند ايتاليا ، مجارستان و كويت است كه با برنامه اي مدون و يا اندكي تأخير در پي كشورهاي دسته اول در حال حركتند .


• ج - آيندگان ( Up- Commers )  : اين دسته از كشورها شامل 20 % از كشورها از جمله : آفريقاي جنوبي ، شيلي و روسيه است كه با درك موقعيت راهبردي فناوري اطلاعات ، برنامه ريزي هاي كلاني را براي به دست گرفتن اين فرصت آغاز كرده اند .


• د - آغاز گران ( Beginners )  : اين دسته از كشورها شامل 19 % از كشورها مانند : چين، مصر و فيليپين است كه در ابتداي راه حركت به سمت فناوري اطلاعات هستند .


• ه - بازماندگان ( Laggards ) : اين دسته از كشورها شامل 37% از كشورها از جمله كنيا ، عراق ، ويتنام و سومالي است كه هيچگونه برنامه مدوني براي توسعه اطلاعاتي ندارند .
  بدين ترتيب ملاحظه مي شود حدود 50 درصد از كشورهاي جهان ( كه كشور ما نيز جزء آن است ) از قافله شتابان انقلاب اطلاعاتي عقب مانده اند كه مهمترين دليل آن فقدان سياستگذاري راهبردي و عدم تدوين برنامه توسعه اطلاعاتي است .

4- فناوري اطلاعات محور توسعه نه ابزار توسعه 
در ديدگاه جديد ، نگرش به فناوري اطلاعات به عنوان ابزار رشد و توسعه دولتها، جاي خود را به فناوري اطلاعات به عنوان محور توسعه داده است . هرچند تصور حيات يك كشور به عنوان عضو فعال جامعه جهاني بدون توجه به موضوع فناوري اطلاعات به عنوان بستر و محور اصلي توسعه ، هم اكنون نيز مشكل است اما در كمتر از هفت سال آينده غير ممكن است ،‌ درك نقش بنيادين اين مهم و سازماندهي مناسب براي نهادينه كردن آن تضميني مناسب براي حضور فعال و مقتدر در جامعه جهاني و اكوسيستم بين المللي است . از اين رو بسياري از كشورها بازنگري عميقي را در ساختار و فرايندهاي برنامه هاي توسعه خود آغاز كرده اند به عنوان نمونه : 
- دولت آمريكا مهمترين سرفصل توسعه خود را به موضوع فناوري اطلاعات اختصاص داده  و در اين راستا ، گسترش بزرگراه هاي اطلاعاتي - ارتباطي مهمترين ركن تحقق اين موضوع مي باشد ( Abel , 2001 )  .
- دولت انگلستان طي برنامه اي به دنبال آن است كه تا سال 2004 ميلادي كليه خدمات عمومي و دولتي از طريق اينترنت انجام شود ( Memishi , 1999 )  . 
- اتحاديه اروپا فعاليت هاي گسترده اي را براي " بسترسازي فرهنگي " ، " استفاده از راهكارهاي اقتصاد ديجيتالي " و گسترش مفهوم " دولت الكترونيكي " آغاز كرده است ( World Employment … , 2001 )  .
- دولت آلمان با شعار " اينترنت براي همه " تغييرات وسيعي را هم از بعد زيرساختارهاي مخابراتي و هم از بعد فرهنگ سازي عمومي آغاز كرده است و يكي از اهداف اين كشور اتصال مهم مدارس به اينترنت تا پايان سال 2002 ميلادي است   ( Bouts , 1999 ) .
- دولت فرانسه ، تلاش بسياري را براي استفاده از اينترنت در كشور وجهه همت خود ساخته است و همه ساله هفته اي را به نام " جشن اينترنت " نامگذاري كرده و به اين مناسبت در اين هفته استفاده از اينترنت در سراسر كشور رايگان است . درحال حاضر حدود ده ميليون فرانسوي از خدمات اينترنت استفاده مي كنند و حدود سي درصد از منازل اين كشور مجهز به اتصال اينترنتي است ( ECATT … , 2001 ) .
- دولت سنگاپور با طرح عظيم " برنامه خدمات كامپيوتري شهري " و با هزينه ساليانه دو ميليارد دلار سعي دارد تا سال 2004 ميلادي دولت الكترونيكي را به طور كامل در اين كشور محقق گرداند . هدف اصلي دولتمردان اين كشور تبديل سنگاپور به "جزيره هوشمند " است  ( Singapore… , 2000 )  .
- كشورهاي عضو جامعه آفريقا در صددند كه تا سال 2010 ميلادي ، جامعه اطلاعاتي مشتركي را بين خود بوجود آورند ( Alemn , 2000 )   تا همه شهروندان بتوانند به ساده ترين روش به اطلاعات مورد نياز دست يابند .
- كشورهاي حوزه خليج فارس برنامه هاي بلند مدتي را براي دستيابي به فناوري اطلاعات با سرمايه گذاري عظيم آغاز كرده اند كه نمونه اي از آن پروژه " شهر الكترونيكي دبي " است . شايان ذكر اينكه در حال حاضر ميزان دسترسي به اينترنت در كشورامارات متحده عربي 15 % است ( Internet … , 2001 )  .
بدين ترتيب ملاحظه مي شود موضوع فناوري اطلاعات و حركت به سمت تحقق آن ضرورتي اجتناب ناپذير است و اصلي‌ترين راهبرد توسعه كشورها خواهد بود . كشور ما ايران در حالي سالهاي آغازين هزاره سوم را پذيرا مي شود كه به لحاظ توسعه اطلاعاتي فاصله بعيدي با كشورهاي توسعه يافته داشته و حتي در قياس با برخي كشورهاي در حال توسعه نيز حائز رتبه پايين تري مي باشد . شاهد اين مدعا مقايسه شاخص هاي رشد و پتانسيل فناوري اطلاعات در ميان كشورهاي مختلف است . از اين زاويه ايران پس از كشورهايي همچون كلمبيا ، ونزوئلا ، تركيه و تايلند قرار مي گيرد . نكته هشدار دهنده در اين ميان شكاف فاحش ميان ايران و كشورهاي گروه هشت به لحاظ سطح فناوري و ميزان حضور در شبكه اينترنت است . طبق آمارهاي اتحاديه بين المللي مخابرات ( International Telecommunication Union ( ITU ) ) ، ايران از نظر ضريب نفوذ اينترنت در ميان كشورهاي گروه هشت در رتبه هفتم و فقط بالاتر از كشور بنگلادش و با داشتن 975 كامپيوتر ميزبان ، از نظر كامپيوترهاي خدمات دهنده موجود در جايگاه ششم است ضمن اينكه تنها سهمي معادل يك هزارم درصد از كامپيوترهاي ميزبان جهان را در اختيار دارد . براساس همين آمار ايران در سال 1999 ميلادي ، رتبه 163 را در ميان 226 كشور جهان به خود اختصاص داده ؛ در حالي كه مالزي به عنوان يكي ديگر از كشورهاي گروه هشت داراي رتبه 52 است ( شمس ، 1379 ) ؛ شايان ذكر است سهم ايران از تجارت جهاني حدود 34 % است و ايران در ميان 60 كشور جهان به لحاظ تجارت الكترونيكي در رتبه 58 قرار دارد  ( Information …, 2002 )  .

5- تأمين نيروي انساني مهمترين راهكار تحقق توسعه اطلاعاتي 
بنيادي ترين اقدام دولت هاي جهان در عرصه حركت به سمت جامعه اطلاعاتي ، تغيير نگرش به آموزش كشور در سطوح مخلتف و تربيت نسلي جديد و نوانديش در عرصه فناوري اطلاعات است ، از اين رو به عنوان مثال در انگلستان " مؤسسه فناوري و ارتباطات آموزشي " متكفل برنامه ريزي نوين در جهت تربيت نيروهاي مستعد در عرصه فناوري اطلاعات شده و يكي از راهكارهاي اصلي اين مهم را طراحي و پياده سازي شبكه اينترانت ملي آموزشي قرار داده كه داراي ويژگي هاي ذيل مي‌باشد ( Memishi , 1999 ) .

• الف - همه مؤسسات آموزشي عضو آن باشند ؛


• ب - همه معلمان و استادان از فناوري هاي اطلاعات و افزارهاي اطلاعاتي اين شبكه در امر آموزش استفاده كنند ؛


• ج - كليه امور اداري و مالي مؤسسات بايد از طريق اين شبكه انجام پذيرد . 
  به عنوان مثالي در حال حاضر همه دبيرستان ها ، 91 درصد مدارس راهنمايي و 20 درصد مدارس ابتدايي فرانسه به اينترنت مجهز هستند . بسترسازي فرهنگي در اين كشور سبب شده كه تعداد مدافعان استفاده از اينترنت در آموزش از رقم 47 % در سال 1997 ميلادي ، به رقم 90% در سال 2001 برسد ؛ ضمن اينكه در حال حاضر دانشجويان و كارمندان اداري اين كشور درصدر استفاده كنندگان از شبكه قرار دارند به طوري كه به ترتيب 50 و 75 درصد آنان از مشتركان دائمي اينترنت محسوب مي شوند ( ECATT Final Report , 2001 )   . در يك ديدگاه كلي مهمترين ويژگي توسعه اطلاعاتي ، تغيير رويكرد از " سرمايه محوري " به " دانش محوري " است از اين رو منابع نيروي انساني خاستگاه " فكر افزاري " است كه در كنار " سخت افزار " و " نرم افزار " اركان اصلي توسعه متوازن را تشكيل مي دهد ؛ اين ديدگاه سبب مي شود تا علاوه بر تشخص يابي دانش و هويت انساني در مراحل توسعه ، لزوم برنامه‌ريزي مآل انديش براي تربيت نيروهاي كارا و متخصصي است كه بتوانند با درك عميق از وضعيت جهان آينده خطوط حركت جامعه بشري را ترسيم كنند ، بيش از پيش احساس شود . جالب است اشاره شود به دليل تفوق " دانش محوري " در نظام جديد و با عنايت به سرعت محيرالعقول تغييرات فناوري ، مشكل كمبود نيروي انساني توانمند يكي از چالش هاي اصلي توسعه اطلاعاتي كشورها به شمار مي آيد به گونه اي كه طبق آمارها در حال حاضر كشور آمريكا با كمبود سيصد هزار متخصص فناوري اطلاعات مواجه است ( ميزان درآمد ساليانه اين قشر بين هفتاد هزار تا دويست هزار دلار در نوسان است) و يا آلمان ظرف سه سال آينده به حدود شصت هزار متخصص فناوري اطلاعات نيازمند است و به همين دليل سياستگذاران اين كشور علاوه بر برنامه ريزي وسيع براي تربيت نيروي متخصص ،  راهكار جذب متخصصان جهان را نيز جزء اولويت هاي خود قرار داده اند . ( Underwood , 2001 )  . 
  با توجه به نكات پيش گفته اهميت و جايگاه نظام ويژه آموزشي و فرهنگي جامعه در تأمين بستر هموار و شكوفايي خلاقيت در مسير توسعه متوازن كاملاً‌ مشخص مي گردد ؛ ضمن اينكه همچنانكه پيشتر اشاره شد، به دليل تغيير ماهوي و جهش وار فناوري و ورود جامعه انساني به دوران تمدن اطلاعاتي سياستگذاري هاي كلان آموزشي - فرهنگي مستلزم شناخت همه جانبه چهارچوب ها و قواعد جامعه اطلاعاتي و هندسه حاكم بر آن است .
  بدين ترتيب يكي از رسالت هاي مهم سياستگذاران كشور تعيين خطوط اصلي حركت نظام آموزشي به سمت تربيت نيروي انساني و پشتيباني كامل براي تحقق اين مهم است .

6- راهكار اجرايي 
بحث فناوري اطلاعات و نقش سياستگذاري در توسعه هدفمند آن از دو منظر قابل بررسي است :
الف - ديدگاه هدفگرا : نقش اساسي سياستگذاري در تعيين جهت حركت نظام آموزشي كشور از يك سو و تغييرات وسيع و بنيادين فناوري اطلاعات در تمامي عرصه هاي مذكور از ديگر سو ، رسالت برنامه ريزان ملي را در قبال اين مسأله دو چندان مي سازد . واقعيت آن است كه آهنگ پرشتاب تغييرات و لزوم پيش بيني جهت اين تغييرات مستلزم راهبردي مبتني بر مديريت تغيير است كه در آن با شناخت دائمي چالش ها ، راهكارهاي مناسبي براي تفوق بر هر يك ساخته شود ؛ بدين ترتيب تعيين راهبردهاي اساسي در نظام آموزشي و نهادينه كردن آن دركشور و نيز تربيت نيروي انساني كارا كه توان مواجهه با موج جديد و هماوردي با قافله شتابان تمدن اطلاعاتي را داشته باشد دو مأموريت اصلي وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري را در اين حوزه تشكيل مي دهد ؛ دراين راستا مي توان سرفصل هاي اصلي را در بندهاي ذيل خلاصه كرد :

الف - 1 : شناسايي جامعه اطلاعاتي و وجوه مختلف آن ( مباني ،‌ كاركردها و تأثير آن بر نظام آموزشي ) ؛
الف -2 : دورنماي نظام آموزشي در عصر جديد با توجه به تأثير جهاني سازي و فناوري اطلاعات ؛
الف - 3 : نظام سياستگذاري آموزشي در عصر فناوري اطلاعات ؛
الف - 4 : مطالعه تطبيقي نظام هاي آموزشي جهان و تغيير كاركرد آنها در عصر جديد ؛
الف - 5 : سواد اطلاعاتي ( Information Literacy )  و راهكارهاي تحقق آن در نظام آموزشي ؛
الف - 6 : تعامل گرايش ها و دروس با فناوري اطلاعات ( تغيير / تعريف / بازتعريف گرايش و رشته ) ؛
الف - 7 : طراحي درس ، رشته ، دانشكده و دانشگاه فناوري اطلاعات ؛
الف - 8 : طرح جامع فناوري اطلاعات دانشگاه هاي ايران .

ب - ديدگاه ابزارگرا : فناوري اطلاعات هم موجب تغيير ديدگاه ها و آرمان ها شده و هم افزار دستيابي به اهداف را متحول كرده است ، ورود مفاهيم جديدي چون آموزش الكترونيكي ، كلاس هاي اينترنتي و دانشگاه هاي مجازي همگي به مثابه ابزاري نوين در خدمت تحقق يادگير مؤثر ( Effective Learning ) و تعميق يادگيري مبتني بر نظام فناوري اطلاعات پديدآمده اند ، حضور اين رهيافت هاي نوين و وابستگي آنها به مفاهيم : 
- آموزش از راه دور ( Distance Education ) ؛
- آموزش مادام العمر ( Life Long Learning )   ؛
- جهاني سازي آموزش ؛
- كاربر محوري در آموزش ؛
- دمكراتيزاسيون در آموزش ؛
- آثار مثبت زيست - محيطي ؛
- كاهش آسيب هاي اجتماعي ؛
- تعميم عدالت آموزشي ؛
موجب شده كه اين ديدگاه با شتاب فراواني در حال تعميق ميان مراجع علمي و آكادميك باشد ؛ از اين رو بجاست وزارت علوم با بررسي سرفصل هاي تحقيقاتي ذيل ، راه را بر هموار كردن حركت در اين عرصه بگشايد : 
ب - 1 : ساختار دانشگاه هاي اينترنتي ( بستر ، محتوا ، امنيت ، مديريت ) ؛
ب - 2 : بررسي تطبيقي دانشگاه هاي مجازي و امكان سنجي تأسيس آن در ايران ؛
ب - 3 : بررسي تطبيقي درس و كلاس مجازي در جهان و طراحي الگوي تدوين آن در ايران ؛
ب - 4 : طراحي و پياده سازي درس و كلاس اينترنتي در گرايش‌هاي مختلف ؛
ب - 5 : طراحي و پياده سازي آزمايشگاه‌هاي مجازي در گرايش‌‌هاي مختلف ؛
ب - 6 : طراحي و پياده سازي نظام مديريتي - امنيتي محيط آموزشي مجازي ؛
ب - 7 : طراحي و پياده سازي كتابخانه ديجيتال ؛
ب - 8 : طراحي و پياده سازي رشته / دانشكده الكترونيكي .

7 - نتيجه گيري 
فناوري اطلاعات عرصه جديدي است كه همه وجوه زندگي اجتماعي را تحت تأثير قرار داده است و به دليل جذابيت و سادگي ، تعامل و ويژگي هاي منحصر به فرد خود از پذيرش اجتماعي بسيار سريعي برخوردار بوده است تا آنجا كه علاوه برپديد آمدن جامعه جديد اطلاعاتي، طلايه‌هاي تمدن نوين اطلاعاتي نيز نمودار شده است . عوامل مؤثر بر رشد شگرف اين فناوري و دورنماي حركت قافله شتابان آن ، تصويري از جايگاه كشورمان در اين عرصه را ارائه مي كند كه به هيچ وجه شايسته آن نيست .
تفوق بلا منازع " دانش مداري " در اين دوران به خوبي نقش انساني فرهيخته و كارآمد را در ايجاد تحول عميق و جهت‌دار در اين عرصه تبيين مي سازد ، از اين رو بسترسازي مناسب براي چنين حركتي از اهم وظايف سياستگذاري و برنامه ريزان ملي است ، بدين لحاظ در اين مقاله با بازشكافي نماي كلي از جهت حركت نظام سياستگذاري  آموزشي كشور ، رؤوس اصلي اين رويكرد از دو ديدگاه  هدفگرا و ابزارگرا مورد توجه قرار گرفت، بديهي است چنانچه اين دورنما ( Vision ) به رداي شايسته برنامه ( Plan )  برازنده شود مأموريت‌هاي مهمترين نهاد سياستگذار علمي - تحقيقاتي كشور در عرصه اين تحول نوظهور بخوبي تبيين خواهد شد .

 

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---