این کلمه سرنام عبارت Chief Information Officer است و ما در زبان فارسی این مقام اجرایی را در مجموعه مدیران یک سازمان یا شرکت تحت عنوان <مدیر فناوری اطلاعات> می شناسیم. البته معنی دقیق و صحیح لغوی این عبارت <مدیر اطلاعات> است و اطلاع داریم که این واژه کمی پیش از متداول شدن فناوری اطلاعات در جوامع صنعتی، در مباحث مدیریتی مطرح شده بود. اما چون فناوری اطلاعات در جامعه و به خصوص محیط شرکت ها و سازمان های صنعتی چنان پیشرفت کرده است که عملاً تمام مقولات مرتبط با <اطلاعات سازمانی> را تحت تأثیر قرار داده است، می دانیم که وقتی ذکری از CIO به میان می آید، منظور همان مدیر فناوری اطلاعات است که به طور کلی <مدیریت گردش، ثبت و امنیت اطلاعات سازمانی> جزء وظایف اوست.
این کلمه سرنام عبارت Chief Information Officer است و ما در زبان فارسی این مقام اجرایی را در مجموعه مدیران یک سازمان یا شرکت تحت عنوان <مدیر فناوری اطلاعات> می شناسیم. البته معنی دقیق و صحیح لغوی این عبارت <مدیر اطلاعات> است و اطلاع داریم که این واژه کمی پیش از متداول شدن فناوری اطلاعات در جوامع صنعتی، در مباحث مدیریتی مطرح شده بود. اما چون فناوری اطلاعات در جامعه و به خصوص محیط شرکت ها و سازمان های صنعتی چنان پیشرفت کرده است که عملاً تمام مقولات مرتبط با <اطلاعات سازمانی> را تحت تأثیر قرار داده است، می دانیم که وقتی ذکری از CIO به میان می آید، منظور همان مدیر فناوری اطلاعات است که به طور کلی <مدیریت گردش، ثبت و امنیت اطلاعات سازمانی> جزء وظایف اوست. CIO کسی است که ناگزیر از به کاربردن بهترین، مقرون به صرفه ترین و مناسب ترین ابزارها و راهکارهای شناخته شده برای مدیریت اطلاعات در یک سازمان است. بدیهی است که این ابزارها و راه حل ها چیزی خارج از حوزه شمول فناوری اطلاعات نیستند. بنابراین چنین فردی باید شناخت مناسبی از این شاخه از علم و فناوری داشته باشد ولو اینکه موضوع کار سازمان یا شرکت مطبوع او هیچ گونه قرابتی با خود صنعت و ابزارهای فناوری اطلاعات نداشته باشد.
امروزه گردش وسیع اطلاعات در صنایع و نهادهای خدماتی گوناگون بخشی حیاتی از گردش امور محسوب می شود و سازمان هایی که قادر به تسهیل گردش اطلاعات در مجموعه خود نیستند در یک فضای رقابتی قادر به ادامه بقا نخواهند بود. در چنین شرایطی نقش راهبردی افرادی که در هریک از این موسسات و شرکت ها مسؤولیت نگهداری و توسعه شریان های گردش اطلاعات را برعهده دارند غیرقابل انکار و خطیر است. امروزه در کشورهای صنعتی مرسوم است که سازمان ها و نهادهای متوسط (مجموعه هایی با بیش از ۱۰۰ نفر کارمند) یا بزرگ، یک نفر را به عنوان مدیر فناوری اطلاعات یا بهتر بگوییم، مدیر اطلاعات در سازمان منصوب می کنند و اداره کردن امور مذکور را به وی می سپارند. دقت کنید که این مسؤولیت متفاوت از نقش مسؤولین امنیتی و اطلاعاتی در برخی از سازمان هاست که در ارتباط تنگاتنگ با سرویس های امنیتی یا پلیسی کار می کنند، هرچند که ماده خام موضوع فعالیت هردو دسته <اطلاعات> است. .
CIO بیشتر به دنبال توسعه گردش اطلاعات کسب وکار و تسهیل روند آن در یک سازمان است، در حالی که مسؤولین حفاظت اطلاعات مراقب جنبه های مجرمانه فعالیت اشخاص در محدوده سازمان و محدود سازی نشت اطلاعات حساس سازمان به بیرون از آن هستند. البته بدیهی است که مسؤولیت این دو گروه از مدیران در هر سازمانی، در یک نقطه با یکدیگر اشتراک پیدا می کند و آن هم جایی است که امنیت اطلاعات یا کسب وکار سازمان از طریق ابزارها و روش های کامپیوتری و دیجیتالی به مخاطره می افتد.
پرسشی که در اینجا به وجود می آید این است که ویژگی ها، توانایی ها و مسؤولیت های خاص یک مدیر فناوری اطلاعات چیست؟ به عبارت دیگر اگر بالاترین مقام مدیریتی در یک شرکت یا سازمان به این نتیجه برسد که برای مدیریت اطلاعات نیازمند بهره گرفتن از چنین فرد یا افرادی است، به کدام گروه از متخصصین و کارشناسان باید مراجعه کند؟
من در ادامه مقاله، این ویژگی ها را به دو دسته <مهارت ها> و <مسؤولیت ها> تقسیم کرده ام. این موارد در حقیقت خلاصه ای است از آنچه که ممکن است در مقالات و کتاب های مختلف در زمینه مدیریت فناوری اطلاعات پیدا کنید. شرکت یا سازمانی که قصد به خدمت گرفتن چنین مدیری دارد باید توقعات خود را از او به درستی بشناسد (مسؤولیت ها) و توانایی ها و تخصص های لازم (مهارت ها) را از او جویا شود.
مهارت هایی که هر مدیرفناوری اطلاعات باید داشته باشد
در اینجا برای سهولت در ترسیم نقش های اصلی یک CIO، مهارت های او را به دو دسته عمومی (مهارت های مدیریتی) و اختصاصی (مهارت های مرتبط با IT) تقسیم کرده ام. البته واضح است که در یک نگاه کلی، همه این مهارت ها با فناوری اطلاعات مرتبط هستند ولی این تقسیم بندی از آن جهت مفید است که بفهمیم در هر دسته از مهارت ها، کدام جنبه از تخصص وزن بیشتری دارد؟ برخی از مهارت ها به دست نمی آیند مگر اینکه مدیر فناوری اطلاعات آگاهی کافی از تکنیک های عمومی مدیریت داشته باشد. در گام بعدی، همین تکنیک ها را می توان به مسائل مرتبط با فناوری اطلاعات پیوند زد. اما دسته دیگری از این مهارت ها حاصل نمی شوند مگرآن که CIO دانش کافی درباره <راهبرها و تکنیک های اصلی فناوری اطلاعات> داشته باشد و در وهله دوم این مهارت ها را به جنبه های عمومی مدیریت در سازمان پیوند بزند.
مهارت های عمومی مدیریتی
۱) رهبری
بدیهی است که شرط اصلی احراز پست مدیریت، داشتن توان رهبری نیروی انسانی شاغل در بخش های مرتبط و مدیریت منابع سازمان در آن حوزه است. خصوصیاتی مانند: تعهد، لیاقت، شجاعت، بزرگواری، شکیبایی، مسؤولیت پذیری و برخورداری از شخصیت مناسب برای احراز این مقام، جزو مهارت های عمومی یک مدیر است و موضوع مدیریت چه فناوری اطلاعات و چه غیر آن، تغییری در این مهم ایجاد نمی کند.
یادآوری این نکته مفید است که <مدیریت> علمی است که تکنیک ها و فوت و فن هایی دارد. این فنون حاصل ده ها سال تجربه وتبادل نظر مدیرانی است که داستان شکست ها و کامیابی های خود را با دیگران (از جمله محافل آکادمیک) به اشتراک گذاشته اند. بهره گیری از این تجربیات و فنون، راه رسیدن به هدف های یک مدیر را کوتاه می کند.
۲) درک ماهیت کسب وکار
یک موضوع مهم درباره CIO آن است که وی باید شناخت مناسبی از ماهیت کسب وکار اصلی سازمان یا شرکت مطبوع خود داشته باشد. صرف بلد بودنIT کسی را به یک مدیر خوب فناوری اطلاعات در یک سازمان تبدیل نمی کند. پیام مهم این حرف آن است که یک مدیر خوب برای فناوری اطلاعات در هر سازمانی ، احتمالا یک متخصص در زمینه فعالیت همان سازمان است که خود را به دانشIT نیز مجهز کرده است و نه برعکس. اگر یک مهندس شیمی دوره های تخصصی مرتبط با کامپیوتر، شبکه و مدیریت فناوری اطلاعات را بگذراند، احتمالا خیلی موفق تر از یک مهندس کامپیوتر خواهد بود که پس از گذراندن دوره های مرتبط با مدیریت فناوری اطلاعات، قصد دارد به عنوان یک CIO در یک شرکت تولید محصولات شیمیایی خدمت کند. زیرا اولی درک مناسبی از ماهیت کسب وکار سازمان مطبوع خود دارد درحالی که دومی ممکن است برداشت صحیحی از نیازها و مشکلات سازمان خود نداشته باشد.
۳) روابط اجتماعی
فناوری اطلاعات چنان که از نام آن برمی آید با اطلاعات سروکار دارد و اطلاعات بخش جدایی ناپذیر از هر رابطه اجتماعی است. وقتی دو نفر با یکدیگر ارتباط کاری برقرار می کنند در حقیقت شکلی از اطلاعات و آگاهی را میان خود رد و بدل می کنند. تجربه نشان داده است که آن دسته از مدیران رده بالای IT که روابط عمومی خوبی ندارند ولو با وجود بهره مندی از توان فنی بالا در زمینه فناوری اطلاعات چندان موفق نیستند.
۴) توانایی خلق و مدیریت تغییر
بارها در کتاب ها و مقالات مرتبط با فناوری اطلاعات، از جمله مقالاتی که در همین مجله به چاپ رسیده است روی ابعاد پیچیده و چندگانه مشکل <سرعت و شدت تغییرات> در محیط پیاده سازی فناوری اطلاعات تاکید شده است. مثلا پیش از این، طی مقالاتی درباره موضوع سیستم های قدیمی(۱) و مهندسی مجدد فرآیند های کسب وکار(۲) سخن گفتیم. همه این حرف ها مؤید یک واقعیت است: CIO باید نسبت به موضوع تغییر و تحول، آگاه و برای خلق یا مدیریت این تغییرات، توانایی کافی داشته باشد.
۵) تجربه امور بین الملل
فناوری اطلاعات و پدیده های مرتبط با آن مرز نمی شناسد و اصولاً یکی از آرمان های فناوری اطلاعات این است که کسب وکارها و فعالیت ها را جهانی کند. اینترنت یکی از مهمترین سکوهای پرتاب کسب وکارها در عرصه جهانی است و باورکردنی نیست که مدیرIT در سازمانی که دارای روابط و تعاملات بین المللی است، بدون شناخت نسبت به ویژگی های روابط بین المللی (مانند درک تفاوت نوع کسب وکار و ریتم بازرگانی در کشورها و فرهنگ های مختلف) بتواند در این زمینه موفق باشد.
۶) ایجاد توازن میان راهکار و راهبرد
مدیریت فناوری اطلاعات آمیزه ای از تاکتیک های مقطعی و راهبرهای کلان است. مدیرIT اصطلاحاً باید Vision داشته باشد: کجا هستیم و به کجا می خواهیم برسیم؟ اما در عین حال مادامی که به نقطه دلخواهمان نرسیده ایم نیز باید چرخ امور بچرخد. آیا فکر می کنیم برای مدیریت امور پرسنلی سازمان نیاز به نرم افزار خاصی داریم؟ بسیار خوب! بهتر است تا آن زمان که سازمان بودجه این کار را فراهم کرد، یک جوری با استفاده از فوت و فن های موجود امور پرسنلی را اداره کنیم تا نرم افزار دلخواه به دستمان برسد. گاهی اوقات برای مدیریت اطلاعات در سازمان نیازمند به کارگیری راهکارهای مقطعی هستیم اما نباید راهبرد اصلی خودمان را فراموش کنیم. درغیراین صورت در چرخه امور روزمره گرفتار می شویم.
۷) داشتن شهامت جلوگیری از خطاهای بینشی و عملکردی مدیران رده بالا در زمینه IT
یک مدیر فناوری اطلاعات باید آگاه باشد که فلسفه اصلی حضور او در یک سازمان، عدم اشراف کافی سایر مدیران اجرایی آن سازمان بر پیچیدگی ها و ظرافت های مدیریت فناوری اطلاعات است. بنابراین چنین فردی باید شهامت بازداشتن خطاهای بینشی و عملکردی مدیران رده بالای سازمان را در هر موضوعی که به فناوری اطلاعات مربوط می شود داشته باشد. اگر روزی مدیرعامل یک سازمان، یک بسته نرم افزاری E Commerce خرید و خطاب به کارمندان گفت: مگر نمی گویند تجارت الکترونیک؟ خب شما هم خدمات ما را در اینترنت بفروشید! CIO باید شهامت آن را داشته باشد که بگوید: دست نگه دارید! آیا روند فعلی کسب وکارمان با مختصات و ویژگی های این بستر جدید بازرگانی همخوانی دارد؟
۸) ایجاد توازن میان R&D و کاربرد
<توسعه> بخش جدایی ناپذیر از منظومه فناوری اطلاعات است. به همین دلیل است که به عنوان مثال فرآیند تولید نرم افزار را با نام Software Development یعنی توسعه نرم افزار می شناسند. یعنی این فرآیند پایانی ندارد. همیشه جای تصحیح و بهبود هست. فناوری اطلاعات همیشه در حال توسعه است. با این وجود باید توازنی میان توسعه و کاربرد برقرار کرد. بالاخره کی می خواهیم از حاصل این توسعه استفاده کنیم و کی به بهره برداری می رسیم؟ نباید در مسیر توسعه راه افراط را طی کرد و یا در دام روزمرگی و محافظه کاری افتاد.
۹) برقرار رابطه صحیح با مشاورانIT
برقراری رابطه صحیح و مناسب با مشاورانIT یکی از کارهای حساس است. بعضی وقت ها خود این مشاوران یا طرف مشاوره آن ها، وظیفه و مأموریت اصلی یک مشاورIT را گم می کنند. همه مدیران اجرایی سازمان، به خصوص مدیرIT آن باید فاصله خود را با مشاور حفظ کنند. تعامل با مشاوری که امروز مشورت می دهد و فردا خودش با سازمان قرارداد می بندد و در نقش یک پیمانکار ظاهر می شود، کار خطیری است. زیرا چنین فردی همواره می تواند سازمان را مجاب کند که صلاح و مصلحت آن در این است که با او قرارداد ببندد و کار را به او بسپارد. ممکن است یک شرکت یا فرد پیمانکار پیش از عقد قرارداد مشاوره هم بدهد ولی کسی که پست و نقش اصلی او در سازمان <مشورت> است بهتر است که همواره <مشاور> باقی بماند و در مواقعی که سازمان قراردادی می بندد ، یاور سازمان و مدافع منافع آن باشد.
۱۰) تشخیص نقاط چرخش راهبردی
این اندرز حکیمانه مدیرعامل شرکت اینتل را باید آویزه گوش خود کنیم: نقاط چرخش راهبردی (۳) کسب وکار را به موقع تشخیص دهیم و واکنش مناسب را نسبت به آن اتخاذ کنیم. آن دسته از مدیران فناوری اطلاعات که قادر به شناخت چرخش ها و تحولات اصلی صنعتIT نیستند از گردونه تحولات عقب می مانند و گاه خسارات سنگینی را به سازمان یا شرکت مطبوع خود تحمیل می کنند.
۱۱) آگاهی از چگونگی دخالت صحیح در روند پروژه های داخلی و Outsource شده
اگر از من بپرسید مهمترین معضل در زمینه مدیریت فناوری اطلاعات در سازمان ها و شرکت های ایرانی چیست، خواهم گفت عدم توانایی در تعریف جایگاه صحیح و دقیق پیمانکاران طرف قرارداد سازمان. نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از نقاط دنیا، کسانی که به نوعی مدیریتIT در یک سازمان را به عهده می گیرند دقیقاً نمی دانند با متخصصان و پیمانکارانی که از بیرون به سازمان می آیند تا طی قرارداد یا پروژه ای سازمان را یاری دهند چگونه برخورد کنند. آیا این پیمانکاران رقیب بخش IT سازمان هستند؟ در این مواقع چنین جملا تی به کرات شنیده می شود: <چرا مدیریت سازمان، اجرای فلان پروژه را به شرکت یا افرادی بیرون از سازمان سپرده است مگر ما نمی توانستیم آن را انجام دهیم؟ پس ما چه کاره ایم؟ چرا پول سازمان به جیب آن ها برود؟> یک CIO باید درک صحیحی از فلسفه وجودی مفهوم Outsourcing یا <برون سپاری امور> داشته باشد. مادامی که چنین بینشی حاصل نشود، مدیریت و پرسنل بخشIT یک سازمان خود را در تقابل با شرکت های طرف قرارداد سازمان و به نوعی رقیب او می پندارد.
۱۲) آشنایی با حقوق درIT
لازم است مدیر فناوری اطلاعات در هر سازمان یا شرکتی با ابعاد حقوقی مسائل مربوط به کاربری و امنیت فناوری اطلاعات نیز آشنایی لازم را داشته باشد تا هر زمان که لازم شد بتواند در این باره تصمیم گیری کند و سازمان را در تعیین خط مشی مناسب در این خصوص یاری دهد. اگر لازم است کاربران فناوری اطلاعات درباره حریم خصوصی خود یا سایر کاربران و نیز موضوعاتی مانند کپی رایت، آموزش ها و آگاهی های لازم را دریافت کنند، CIO می تواند برنامه های مناسب را تدوین و به اجرا بگذارد. همکاری با واحد های حراست سازمان نیز در این زمینه اجتناب ناپذیر است و در عین حال مدیر فناوری اطلاعات باید آگاه باشد که هر آن ممکن است یک پرونده حقوقی مرتبط با IT از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی علیه سازمان گشوده شود یا سازمان مطبوع وی خود را ناگزیر از تسلیم یک شکایت حقوقی مرتبط با جرائم رایانه ای و شبکه ای به دادگاه ببیند. در چنین شرایطی، مدیر فناوری اطلاعات می تواند نقش یک مشاور خوب را برای بالاترین مقام اجرایی سازمان را ایفا کند.
پی‌نوشت‌ها :
(۱) درباره Legacy Systems به مقاله‌ای درهمین زمینه که در شماره ۴۶ ماهنامه شبکه منتشر شده است مراجعه کنید.
(۲) مفهوم اصطلاح Business Process Reengineering یا مهندسی مجدد فرآیندهای کسب‌وکار طی مقاله‌ای در شماره ۴۷ ماهنامه شبکه توضیح داده شده است.
(۳) اصطلاح Strategic Inflection Point به تفصیل در کتاب معروف اندرو گرو که به فارسی و با عنوان <تنها بی‌پروایان پایدارند> چاپ شده، توضیح داده شده است.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
این کلمه سرنام عبارت Chief Information Officer است و ما در زبان فارسی این مقام اجرایی را در مجموعه مدیران یک سازمان یا شرکت تحت عنوان <مدیر فناوری اطلاعات> می شناسیم. البته معنی دقیق و صحیح لغوی این عبارت <مدیر اطلاعات> است و اطلاع داریم که این واژه کمی پیش از متداول شدن فناوری اطلاعات در جوامع صنعتی، در مباحث مدیریتی مطرح شده بود. اما چون فناوری اطلاعات در جامعه و به خصوص محیط شرکت ها و سازمان های صنعتی چنان پیشرفت کرده است که عملاً تمام مقولات مرتبط با <اطلاعات سازمانی> را تحت تأثیر قرار داده است، می دانیم که وقتی ذکری از CIO به میان می آید، منظور همان مدیر فناوری اطلاعات است که به طور کلی <مدیریت گردش، ثبت و امنیت اطلاعات سازمانی> جزء وظایف اوست.
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان