تجزیه در منطقه و نقش ایران
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[29 Jan 2017]
[ فرهاد یزدی]
- بیست و هشتم ژانویه 2017
در صحنه سیاست جهانی، تحول ژرفی در حال شکل گیریست که شاید دستکم برای یک دهه در آینده ادامه داشته باشد. پوپولیسم یا ساده گرائی در رویاروئی با مسایل پیچیده، افزون بر جهان اسلامی، در جهان پیش رفته نیز بسرعت رشد یافته است. خمینی براین عقیده بود که تمامی مسایل زندگی چه مربوط براین دنیا و چه مربوط بر جهان دیگر، همگی در پناه اسلام (بنا بر تفسیر لحظه ای او) قابل حل هستند. پس از سال ها رکود در استقبال از راه حل های پوپولیستی در جهان، دستکم در دنیای اسلامی راه نشان داده شده ی خمینی در میان سنیان نیز هوا داران جدی پیدا کرد. جامعه پاکستان و افغانستان به ویژه پس از مداخله نظامی شوروی، به استقبال شتافتند. این گرایش پس از مداخله ی نظامی آمریکا در منطقه، و ایجاد شرایط مناسب با خروج خودکامگان از صحنه سیاسی، برای پایه گیری در میان اعراب بسرعت رواج یافت.
تولد دو باره پوپولیسم در نیمه دوم سده بیستم، در زادگاه خود ایران، پس از دوران کوتاهی، بسرعت با مقاومت دایم و شکست روبرو گردید. در خارج از ایران، در همسایگی بجز عراق و جمهوری آذربایجان (آران) و شاید هم بحرین، با اینکه شیعه در دیگر سرزمین های عربی نیز وجود دارند، اکثریت جمعیت نمی باشند. باقیمانده در خاور ایران، آسیای میانه و سرزمین های کرانه اقیانوس هند و سرزمین های عربی و در باختر ایران، سنی مذهب و نیز در پاره ای بسیار متعصب هستند. پیام خمینی با تفسیر سنی آن پذیرفته شد. سرزمین ها بسیاری به دام جنگ داخلی و تجزیه بر پایه تقسیم بندی های مذهبی، قومی و زبانی، گرفتار شدند. پوپولیسم روند حاکم بر سرزمین اسلام گردید و هر روزه بر خشونت حاکم نیز افزود. خشونت حاکم بر سرزمین های اسلامی، به اروپا نیز سرایت کرد. نخست وسیله ی فلسطینی ها و سپس نظام اسلامی. لیبرالیسم حاکم بر غرب توانست سال ها در برابر خشونت اسلامی و تروریسم وارداتی مقاومت کند. همزمان بخاطر اثر منفی بر اشتغال که سبب آن پیش رفت در تکنولوژی همراه با جهان گرائی اقتصادی، غرب با بحران اشتغال و در آمد روبرو گردید. پوپولیسم نخست در اروپا، با مخالفت در برابر پناهندگان و جهان گرائی اقتصادی هم در گروه چپ و البته بیش تر در راست خود را نشان داد. دیری نپائید که این روند به آمریکا نیز سرایت کرد.
مشگل بتوان از برخورد تا مرحله درگیری، میان پوپولیسم خشن اسلامی با پوپولیسم ضد خارجی در غرب، در آینده پیش گیری کرد. غرب این مساله را درک کرده و خواهان پیش گیری سریع از آن می باشد. با کنار رفتن اوباما از سیاست آمریکا، رسیدن به مصالحه در سوریه و پس از آن در عراق، امکان بیش تر یافته است. درگیری روسیه با آمریکا بر سر اوکراین که بدل به خصومت شخصی میان اوباما و پوتین گردید و اصرار غرب بر کنار رفتن بشار اسد از قدرت در سوریه، همراه با توان گیری داعش و دخالت های نظام اسلامی، موانع اصلی در حل مساله سوریه بودند. غرب امروز، از اصرار بر کنار رفتن بشار در دوره انتقالی قدرت، دست برداشته است. روابط شخصی میان پوتین و ترامپ، بهر دلیلی بهبود یافته و تا آینده نزدیک نیز بنظر می رسد بر این منوال باشد. داعش با شکست های پی در پی نظامی روبرو شده و بخش بزرگی از قدرت و جذابیت خود را از دست داده است. همین سرنوشت بر سر نظام اسلامی آمده و افزون بر کمبود مالی، ائتلاف روسیه، ترکیه، عربستان و اسرائیل، آن رژیم را به حاشیه رانده است. امکان تفاهم و مصالحه بر سر سوریه امروز، بیش از هر روز دیگر پس از آغاز جنگ داخلی فراگیر، فراهم است. تفاهمی که آمریکا و غرب نیز برسر اصول آن موافقت خواهند کرد. همزمان و پس از این مرحله، خط کشی برسر منطقه نفوذ و مرزهای جدید شکل خواهند گرفت.
امکان تولد دوباره سوریه متحد بر پایه مرزهای قدیمی، امکانی است بسیار کوچک تا چه رسد به امکان حکومت اقلیت علوی براین سرزمین فرضی. جنگ داخلی سوریه بر مبنای خط کشی مذهبی بیش از آن خونین و ویران کننده بوده که بتوان حکومت مرکزی در آن سرزمین ایجاد کرد. تحولات چند سال گذشته عراق و درگیری های خونین سنی ها با حکومت مرکزی شیعه از خاطره ها پاک نشده است. روسیه می داند که تا سال ها در آینده با استقبال سنی های سوریه روبرو نخواهد شد و از این رو خواهان ایجاد سرزمین شیعه نشین که بتواند پایگاه های دریائی و هوائی خود را حفظ کند، خواهد بود. ترکیه نیز مشگل بتواند نیروهای خود از مناطق اشغالی در شمال سوریه (و همچنین عراق) تخلیه نماید. ترکیه از ایجاد حکومت مستقل سنی در سوریه که احساس می کند تا سال ها جزو منطقه نفوذ آن سرزمین خواهد بود، استقبال خواهد کرد. منطقه ی حکومت شیعه مورد حمایت روسیه در سرزمین سوریه که با ایران و بخش شیعه نشین عراق هم مرز نباشند، با مخالفت شدید ترکیه و عربستان روبرو نخواهند بود. همزمان، حکومت ترکیه احساس می کند که دستکم درباره جنگ داخلی در سوریه و عراق، اتحاد و همراهی با روسیه سودآور تر بود تا با آمریکا. روسیه، برخلاف آمریکا، تعهدی در برابر کردها ندارند و با آزادی بیش تر می توانند در برابر خواست های ترکیه واکنش مثبت نشان دهد. همچنین حملات نظامی روسیه که در مقایسه با آمریکا از ملاحظه کاری نسبت به جان غیر نظامیان عاری می باشد، در تعیین سرنوشت جنگ داخلی سوریه بسیار موثر بوده است. ترکیه حساب می کند که غرب به ویژه در مورد پناه جویان و مبارزه با تروریسم، آنقدر به آن کشور نیاز دارد، که نزدیک شدن با روسیه با چشم پوشی روبرو خواهد شد. از این رو با در نظر گرفتن تمامی داده ها، اتحاد روسیه، ترکیه و عربستان سعودی که تائید ضمنی غرب را همراه خواهد داشت، عامل اصلی در تعیین سرنوشت آینده سوریه خواهد بود.
آینده عراق نیز تا مقدار زیاد به موازات تحولات سوریه حرکت خواهد کرد، البته با مداخله بیش تر آمریکا. ترکیه، به احتمال زیاد سرزمین های اشغالی شمال عراق را به بهانه مبارزه با حزب کارگران، در حالی که تلاش در افزایش نفوذ خود در اقلیم کردستان می نماید، تخلیه نکرده و نیروی نظامی خود را همچنان در آن سرزمین حفظ خواهد کرد. بدینوسیله تضمین امنیت داخلی خود را بالاتر برده از گسترش اقلیم کردستان در عراق، در دوران بی ثباتی و بده و بستان های آینده، پیش گیری خواهد نمود. ترکیه و عربستان از ایجاد حکومت سنی نشین در این سرزمین در برابر حکومت مرکزی که در سلطه شیعه ها و به تبع آن ایران است (دستکم در کوتاه مدت)، حمایت خواهند کرد. آمریکا که ایجاد حکومت مرکزی شیعه عراق را پیش ترها تسریع کرد، اکنون که این تجربه را شکست خورده می داند، به احتمال زیاد بناچار با این برنامه، همراه خواهد شد. خاور عراق، شکل گیری حکومت سنی نشین که محل درآمد آن از چاه های نفت موصل و کمک های مالی عربستان و با توان بالقوه الحاق به حکومت سنی سوریه می باشد، شاهد خواهد بود. نفوذ ترکیه همراه با دیگر سرزمین های سنی نشین عرب، براین "کشور" نوبنیاد حاکم خواهد بود. خاور عراق همچنان در دست شیعه ها با اتحاد با ایران باقی خواهد ماند.
می توان انتظار داشت، هرچند که ترسیم تحولات آینده و آنهم در این ابعاد با اما و اگرهای بسیار زیاد همراه می باشد که می تواند نتیجه گیری را به طور کامل دگرگون کند، با این وجود، روند تجزیه دستکم در سه سرزمین عراق، سوریه و لیبی (و شاید هم یمن) دستکم تا آینده قابل دید، همچنان ادامه داشته باشد. بازهم می توان انتظار داشت که نظام اسلامی، با دلایل گوناگون، عامل اصلی عقب نشینی ایران در منطقه و بر این مبنا، عامل بدل کردن ترکیه به بازیگر اصلی این تحولات باشد. ایران با هر حکومت و رژیمی، در آینده سوریه بخت چندانی نخواهد داشت. در عراق آینده، نقش ایران از تمامی عراق کنونی، به بخش شیعه نشین آن منحصر می شود. نقش ایران در مناطق سکنای ایران تباران کرد کاهش خواهد یافت.
باید توجه داشت که 1) تمامی سرزمین های عربی بخاطر نبود پدیده ملت، دارای پیش شرط تجزیه بر مبنای مذهب، قوم و زبان می باشند، و 2) دگرگونی در مرزهای موجود خاورمیانه عربی با تنش و بی ثباتی درآزمدتی که همراه می آورد، در راستای منافع ایران نیست. در شرایط پیش آمده در عراق و سوریه که نظام اسلامی نقش موثری را بازی کرد، کار زیادی در واقعیت های موجود نمی توان انجام داد و تنها باید بخواندن مرثیه اکتفا کرد. اما در مورد عربستان سعودی که بخاطر منابع عظیم انرژی و مرز دراز مشترک آبی و این واقعیت که بخش بزرگی از صادرات نفتی هر دو سرزمین باید از تنگه هرمز عبور کند، و از این رو برای ایران اهمیت بسیاری دارد، هنوز دیر نشده است. عربستان همیشه در تهدید تجزیه بسر برده است: نبود پدیده ملت، ثروت عظیم و نیاز جهان به نفت آن سرزمین، رژیم حکومتی بر الگوی سده های میانی، اختلاف مذهبی و اختلاف طبقاتی در میان جمعیتی بشدت متعصب و عقب افتاده. یا بسخن دیگر تمامی شرایط مورد نیاز برای بی ثباتی مزمن. عربستان برای حفظ امنیت خود در پناه انگلستان و پس از آن آمریکا قرار گرفت. سال هاست که عربستان افزون بر آمریکا، بوسیله پول از چتر حمایتی پاکستان نیز برخوردار است. البته تعصب مذهبی در هردو سرزمین عامل دیگری برای نزدیک شدن به یکدیگر نیز می باشد. با این وجود، حضور نیروهای خارجی برای رژیم عربستان آرامش ایجاد نمی کند. حضور این نیروها برای رژیم، یادآور دایمی است که با مداخله در توازن قوا در داخل آن واحد سیاسی، نیروهای خارجی توان ثر گذاری موثر در نتیجه آن خواهند داشت. حال عربستان با تغییرات راهبردی در جهان، نمی تواند برای حمایت آمریکا در آینده چندان دلخوش کند.
آمریکا، از نظر انرژی فسیلی به خودکفائی رسیده است و همراه با کانادا، آمریکای شمالی می تواند به صادر کننده مهمی در نفت و گاز بدل گردند، در حالی که نیاز به انرژی فسیلی در جهان پیش رفته رو به کاهش است. از سوی دیگر، فراز چین سبب تمرکز نیروی نظامی آن کشور به اقیانوس آرام و سپس اقیانوس هند را فراهم آورده است. هردو عامل، تغییر گرانیگاه راهبردی جهان از خاورمیانه به خاوردور و کاهش نسبی اهمیت انرژی فسیلی، وزنه عربستان را در سیاست خارجی غرب کاهش خواهد داد. با تمام بلاهتی که نظام اسلامی در دورانی بیش از سی و هفت سال حکومت ایران ویران کننده خود در برابر عربستان پیش گرفت، امروز موقعیت ویژه ای یافته که تا مقداری به جبران خسارت بپردازد. خلاء قدرت در پشتیبانی از امنیت عربستان پیش آمده که می تواند با افزایش حمایت پاکستان و یا ورود مصر تا اندازه ای جبران گردد. اما تنها قدرتی که بسادگی بیش تر می تواند این خلاء را پرکند و از آن مهم تر هیچ سودی از تجزیه آن سرزمین نمی برد ایران است. با این وجود، عربستان می تواند امنیت خود را با تکیه بیش تر به پاکستان و دیگر سرزمین های عربی، بدون نیاز به ایران، در کوتاه مدت حفظ کند. اما ایران نمی تواند، با تمام دلزدگی که از رژیم آن سرزمین دارد، بی ثباتی ویا از آن مصیبت آورتر، تجزیه در آن سرزمین را بخاطر امنیت ملی خود تحمل کند. در صورت تجزیه در آن سرزمین بشدت متعصب نه تنها ما شاهد سال های دراز درگیری میان اجزا آن خواهیم بود، بلکه بخاطر نیاز به منافع نفتی آن سرزمین، تمامی قدرت های کوچک و بزرگ نیز وارد معرکه خواهند شد. اکثریت بزرگ این نیروها از عربستان چند تکه، بخاطر اینکه با سادگی بیش تر می توانند از آن بهره مند گردند، حمایت خواهند کرد. از این رو هیچیک نمی تواند مورد اعتماد آن حکومت و سرزمین گردد. ایران از موقعیت ویژه برای بهره برداری از سستی امنیت ملی عربستان برخوردار است که زمینه را برای کاستن از نفوذ آمریکا و پاکستان فراهم می آورد که افزون بر منافع دیگر، در نهایت امکان دارد که ژاندارمی خلیج فارس را دو دولت تضمین کنند نه غرب.
پوپولیسم در حال قدرت گیری در غرب که سنگرهای مهمی را فتح کرده است، با ماهیت ضد خارجی و ضد اسلام خود (در این مورد ویژه با همدستی با روسیه)، با پوپولیسم اسلامی حاکم در منطقه با ماهیت مبارزه با غیر مسلمانان و فرهنگ غرب، دیر یا زود چاره ای بجز برخورد خشن با یکدیگر را ندارند. ایران با چالش و تنش مضاعف در برابر غرب روبرو خواهد شد. امکان برخورد نظامی با غرب در برابر ماجراجوئی های نظام اسلامی در منطقه، افزایش یافته. موضع گیری خشن و ژست های تهدید آمیز، می تواند با احتمال بیش تر در مقایسه با دوران پیشین، با پاسخ نظامی روبرو گردد. از سوی دیگر با مرگ سریع پوپولیسم اسلامی و برقراری اراده ملی در ایران، کانون جدیدی گشوده خواهد شد که بسیاری از کشورها و حکومت ها با آسایش و امنیت بیش تری، بدور آن خواهند زیست. در چنین دوره ای، خلیج "فارس" از سخن به واقعیت بدل شده و تهدید نظامی خارجی که در سی و هفت سال گذشته برایران سایه افکنده بود، برای همیشه امکان واقعی خود را از دست خواهد داد.
/////////////////////////////////////////////
۱ - می توان ادعا کرد که ایران نا مناسب ترین سرزمین برای ایجاد حکومت اسلامی بود و هنوز هم می باشد. برخلاف بسیاری از سرزمین های اسلامی، هویت ملی در ایران بازتاب دارد و نه اسلام.
۲ - در این جمهوری، مذهب نقش تعیین کننده ای ندارد. در لبنان با اینکه بزرگ ترین گروه مذهبی را شیعه ها تشکیل می دهند، اکثریت جمعیت نیستند.
۳ - برای بحث گسترده تر به مقاله "تندروی و یا گسترش پوپولیسم" بتاریخ 11 و 17 دسامبر 2016 در سه بخش در همین تارنما رجوع فرمائید.
۴ - شخصیت مهاجم هم پوتین و هم ترامپ، اشاره بیش تر به برخورد تا همراهی در آینده می کند.
۵ - کمک مالی و نظامی ترکیه و عربستان در زایش داعش بسیار موثر بوده است. این کمک ها نه تنها قطع شده بلکه میان آنان دشمنی درگرفته است.
۶ - در این نوشته هرجا از عربستان سعودی یاد شده، منظور عربستان و متحدان ثروتمندش در خلیج فارس، کویت، قطر و امارات متحده و بحرین می باشد.
۷ - در تمام منطقه بغیر از ترکیه، مصر و بالاتر از همه ایران، پدیده ملت وجود ندارد. از این رو تجزیه در این سه کشور احتمال کمی دارد. در ایران به باور من، تنها با دخالت مستقیم نیروی نظامی خارجی امکان پذیر است. از این رو جنگ افروزان داخلی با امنیت ملی ایران بازی می کنند.
۸ - با این وجود یکی از دلایل اصلی شرایط موجود در عراق و سوریه، نظام اسلامی است.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان