آینده نگری، پیش بینی آینده واساسا قدم نهادن درفراسوی زمان ها همواره ازامیال و آرزوهای دیرینه ی بشربوده است.قدرت نامحدود ذهن وتخیل انسانها همیشه یگانه ابزارنیرومند برای قدم نهادن در آینده بوده وهست.این قوه ی تخیل وجریان سیال ذهن موجب فراروی از زمان حال وقدم گذاشتن درآینده ای می شد که گاها شگفت انگیزوغیرقابل باورمی نمود.
بسیاری ازان تخیلات شاید امروزه لباس تحقق برتن کرده اند وعده ای دیگرنیزبه دلیل داشتن زمینه ی غیرواقعی وعدم دراختیارداشتن هدفی مشخص ومناسب درحد تخیلات باقی مانده اندوهیچگونه تحقق وجودی برای آنها قابل تصور نیست.
امروزه آینده پژوهی به مثابه یک علم مدرن وسازمان یافته به کمک بشرآمده است تا بوسیله ی تکنیک ها و روش های خودش بتواند انسان را به نحوی سیستماتیک به آینده هایی ببرد که شاخصه های باورپذیری ومنطقی درآن رعایت شده باشد.
سناریونگاری یکی ازهمین تکنیک ها وروش هاست که جریان سیال ذهن را درتخیل، به مکانهایی نه قابل پیش بینی بلکه قابل باورومحقق شدنی می برد و اساسا توسط این روش تصمیم گیران می توانند جنبه های احتمالی ازنتایج فعالیت هایشان را که برایشان مبهم وناپیدا بوده به روشنی و وضوح دریافت کنند وبراساس آن تصمیماتی اتخاذ کنند که فراگیرتربوده واحتمال خطا درآن به حداقل برسد.
یک سناریو تنها پیش بینی یک آینده ی خاص نیست بلکه توصیف همه ی احتمالات است درواقع سناریوتصویری ازآینده های ممکن است .
به بیان دیگرهدف یک سناریو دست یابی به محتمل ترین آینده نیست و اساسا تحقیق درمورد محتمل ترین آینده پیش بینی نام داردوپیش بینی درمقابل سناریو قرارمی گیرد زیرا پیش بینی باعث بوجود آمدن مدل ذهنی درافراد می شود که غیرمنتظره ها و غیرمترقبه ها درآن جایی نداشته وخارج ازچارچوب تمرکزی افراد قراردارند.
سناریودراصل ازصنعت سینما وارد دنیای آینده پژوهی شده است واشاره به طرح داستانی فیلم دارد که خط سیرو روند فیلم را درحال وهوای یک قصه ترسیم می کند.
درهمین راستا آینده پژوهان نیزبرای توصیف رخ دادهای احتمالی آینده ازسناریونگاری بهره می جویند و روند آینده را درقالب سناریوهای مختلف ارائه ومعرفی می کنند.
وقوع سناریو نه تنها حتمی نیست بلکه احتمال تحقق آن نیزاندک است به همین دلیل میزان دقت ودرستی ازویژگی های یک سناریوی خوب به شمارنمی رود ،بلکه یک سناریوی خوب باید حداقل دارای ویژگی زیرباشد تا بتوان آن را جزو سناریوهای کاربردی محسوب کرد:
قابل باورباشند واحتمال وقوع آنهاوجودداشته باشد وعدم قطعیت ها را مدنظرداشته باشد.
درامرتصمیم گیری به کارآید.
اجزای آن با هم سازگارباشند.
به وصف عوامل تأثیرگذاروتأثیرپذیر بپردازد.( روابط علَی ومعلولی)
با حوادث گذشته وحال مرتبط باشند.
به چالش های آینده اشاره کند.
درواقع سناریوهایی می تواند مفید واقع شود که با توجه به فرآیندهای علت ومعلولی بتواند شرایط محیطی آینده را که ازدل حوادث حال بیرون آمده است توصیف کند.
فوایدسناریونگاری:
1) باعث تشویق تفکرراهبردی وسیستمی می شود.
2) محلی برای تشریک دیدگاه های مختلف درموردآینده رامهیامی کند.
3) باعث ظهوردیدگاه های غیرمعمول وایده های جدید می شود.
4) باعث تشویق یادگیری و سازگاری با تغییرات می شود
درکل می توان گفت روش برنامه ریزی براساس سناریوها باعث برداشتن گامهایی به بیرون ازتفکرروزمره شده وگستره ی وسیع تری ازآینده را درکانون توجه افراد قرارمی دهد.
روشهای طراحی سناریو:
طراحی وتدوین سناریو دارای روشهای متعددی است که برخی ازآنهارا درادامه توضیح خواهیم داد.
یکی ازاین روش ها که توسط دوتن ازدانشمندان پیشنها د شده است مبتنی برمراحل زیراست:
درمرحله ی اول مدیران آنچه برای تصمیم گیری(تجاری،سیاسی،فرهنگی) لازم است بدانند را جمع آوری می کنند.
درگام دوم گروه سناریواتفاقات وروندها وعدم قطعیت هایی که برتصمیم گیری مؤثرند را مشخص می کنند وبه تحلیل عواملی که آینده راشکل می دهند می پردازند.
دراین گام سناریونگاران قوانین حرکت ومسیرهای مختلفی را که ممکن است آینده ازآنها عبور کند مشخص می کنند.
نکته ای که دراینجا دارای اهمیت است این است که هرسناریو نیروهای اصلی وعدم قطعیت های منحصربه خود را دارد.
روش های دیگری که پیشنهاد شده است به شکل زیراست:
1) تجزیه وتحلیل ساختارسازمان موردنظروبررسی نقاط قوت وضعف ، هدف ها و راهبردها.
2) آزمایش وشناسایی عوامل خارجی وتجزیه وتحلیل روندعوامل تأثیرگذار.
3) شناسایی انواع مختلف سناریوهای منطقی.
4) ترکیب وتطبیق این سناریوها با سناریوهایی که رشد وتغییرات سازمان مورد نظر را توصیف می کنند.
مراحلی را که درزیربه آنها اشاره شده است نمایانگررویکردی جامع درحوزه ی سناریونگاری است که توجه به آن درتدوین یک سناریوی منطقی ضروری می نماید.
گام اول مشخص کردن موضوع اصلی:
هنگام سناریونویسی بهتراست با یک موضوع یا یک تصمیم مشخص شروع وسپس به سوی محیط بیرون ازآن موضوع حرکت کنیم درواقع این مرحله مشخص کردن هدف سناریواست. (حرکت ازدرون به بیرون).
پاسخ به این دوسؤال روند این گام رامشخص می کند:
1) تصمیم گیران درآینده ی نزدیک به چه چیزی خواهند اندیشید؟
2) تصمیمات کلیدی اثرگذاربرآینده که باید اتخاذ شوند کدام است؟
گام دوم:مشخص کردن فاکتورهای کلیدی که برموفقیت وشکست تصمیم اثرمی گذارد.
پاسخ به سؤالات زیردراین مرحله ضروری می نماید:
1) تصمیم گیران برای انتخاب های اساسی وتأثیرگذارلازم است چه چیزهایی بدانند؟
2) دراین تصمیم گیری ها چه چیزهایی موفقیت وچه چیزهایی شکست تلقی می شود؟
گام سوم: نیروی پیشران
وقتی فاکتورهای کلیدی مشخص شد با فهرست کردن نیروهای کلان مؤثربر فاکتور های کلیدی، گام سوم برداشته می شود(نیروهای اجتماعی،سیاسی،محیطی و...)
پاسخ به پرسش زیرراهی دیگربرای رسیدن به عوامل کلان محیطی است:
ــ نیروهایی که درورای عوامل جزئی قرارگرفته اندودرواقع محرک عوامل جزئی محسوب می شوند کدام است؟
دراین مرحله پژوهش وتحقیق نقش مهمی را ایفامی کند وگستره ی این تحقیق وپژوهش ممکن است بازارها،فناوری های نوین عناصر سیاسی واقتصادی و... رادربرگیرد.
گام چهارم :رتبه بندی نیروهای پیش ران براساس اهمیت وعدم قطعیت
نیروهای پیشران را بردواساس می توان رتبه بندی کرد:
1) براساس اینکه این نیروها دررسیدن به هدفی که درگام اول مشخص شد چقدرتأثیر گذارند.
2) براساس تشخیص میزان عدم قطعیت آن فاکتورها وفرآیندها
مقصود ازاین گام تعیین فاکتورهایی است که موجب تمایزسناریوها ازیکدیگرمی شود و این مهم ترین بخش سناریونگاری است.
گام پنجم :انتخاب نقشه ی حرکت (منطق سناریو):
برای این کارلازم است ازچگونگی تأثیرنیروها بریکدیگرآگاه شویم وبدانیم تلاش ها وتصمیم گیری ها براساس چه هدفی استواراست؟
گام ششم :کامل کردن سناریو:
دراین گام نیروهای پیشران آینده ،روش ومنطق سناریورا مشخص می کنند. سپس پرورش طرح ابتدایی سناریو با استفاده ازفهرست فاکتورها وفرآیندهای کلیدی میسرمی شود و درپایان این مجموعه به صورت یک داستان منسجم ارائه می گردد.
گام هفتم :بررسی پیامدها ونتایج هرسناریو
گام هشتم :انتخاب نشانگرها و راهنماهای راهبردی برای انتخاب راهبرد و رسیدن به هدف.
این نکته بسیاراهمیت دارد که بدانیم کدام سناریوبه هدف نزدیک تراست.
بدیهی است که تحقق وتوفیق هریک ازاین سناریوها وابسته به اراده وبرنامه ریزی جدی نقش آفرینان آن(صاحبان منافع) ومطابقت شرایط با آنهاست.
با رعایت تمامی این گام ها سناریویی طراحی خواهد شد قابل باور ومحقق شدنی . اکنون ما برای آینده و درک آن مجهز به سلاح قدرتمندی شده ایم که فصل مشترک تخیل و واقعیت است.
با این توضیحات شاید تامل در سناریوهای زیر که تا حدود زیادی شاخص های فوق در آن رعایت شده است خالی از لطف نباشد.
1) سناریوی حکومت جهانی اسلام وظهور تمدن شکوهمند اسلامی
نهضت بیدار باشی مسلمانان در سراسر جهان به اوج خود خواهد رسید و تمدن شکوهمند اسلامی با همیاری ومشارکت تمام کشورهای اسلامی بنیان گذاری خواهد شد.
مسلمانان با کنار گذاشتن اختلافات و همسو نمودن اهداف کشور خود با جامعه ی بزرگ اسلامی در محوریت اتحاد و انسجام اسلامی خواهند توانست استعمار و استثمار را در هر شکل و قالبی به کنار زده و شاهد اعتلای جامعه ی بزرگ خود در بخش های فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و ... باشند.
تمدن بزرگ اسلامی شکل خواهد گرفت اگر مسلمانان به اصالت اسلامی خود برگردند و از بیگانگی برهند انسان که در صدر اسلام توانستند در مدتی کوتاه گستره ی وسیعی از جهان را تحت تعالیم دین اسلام و فرهنگ اصیل و ریشه دار برخاسته از آن درآورند تمدن شکوهمند اسلامی تحقق خواهد یافت واین همان وعده ای است که قرآن کریم تحقق آن را تضمین کرده است آنجا که فرمود: « ان الارض یرثها عبادی الصالحون »
2) سناریوی حکومت جهانی آمریکا:
اگرجهان راهمچون یک بدن بپنداریم آمریکاخواهدکوشید تا به مغزآن(فرمانده ی بدن) تبدیل شود. قلب این بدن خاورمیانه خواهد بود چون خون موردنیازجهان(انرژی یعنی نفت وگاز ومنابع انسانی جوان وبااستعداد)را تأمین می کند.قلب سالمی که مرتب کار کندحیات مغزراتأمین خواهدکرد.
عاقلانه است که درتدارک چندین قلب یدکی نیزباشد(مناطق نفت خیزتازه کشف شده ی آفریقا آمریکای لاتین ومناطقی درخود آمریکا وآلاسکا)
شبکۀ عصبی این مغز(یعنی اینترنت وشبکه های ماهواره ای) نیزدرحال نفوذ و تکمیل ارتباطات خود درتمامی اندام این بدن هستند.
منابع ومأخذ:
1 ) روش های آینده نگاری تکنولوژی گروه آینده اندیشی بنیادتوسعه فردا/بنیادتوسعه ی فردا1384
2)الفبای آینده پژوهی/عقیل ملکی فروهمکاران /اندیشکده صنعت وفناوری
3)سناریوها:بهترین ابزاربرای رویارویی باآینده/نوشته عزیزعلیزاده/اندیشکده وحید Iranian futurist
4)مقاله روش شناسی وآینده نگری/ نوشته سیدعلیرضاحجازی/http://icarticle.blogfa.com
5)101تکنیک حل خلاق مسأله / نویسنده جیم ام هیگنزـترجمه دکتراحمدپورداریانی / انتشارات امیرکبیر
6)جهان درقرن بیست ویکم/نوشته ی محمدرضامیرزاامینی18/1/138
معاونت آینده پژوهی
مرکز تبیین و ترویج سند چشم انداز
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان