در جهان كنوني همه چيز به سرعت در حال تغيير است و توسعه فنآوري و اطلاعات، بسياري از امكانات موجود در زمينه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي، اقتصادي را تغيير داده است. اين تغيير و تحول، مبحث آموزش را نيز در برگرفته است .با ورود به قرن بيست و يكم كه عصر اطلاعات فنآوري پيشرفته ناميده مي‌شود تعريف بسياري از مفاهيم آموزشي دستخوش تغيير شده است، لذا آموزش نيز بايد همگام با ساير تغييرات جامعه و انتظاراتي كه جامعه از افراد آن دارد، به نحو مناسب و قابل قبولي تغيير كند.سيستم آموزشي از راه دور (الكترونيكي) رويكرد جديد و هنرمندانه و راه حل جامع براي مؤسساتي كه خواهان حركت در مسيرتكنولوژي در تغيير روش‌ها و محيط‌هاي آموزشي خود هستند، مي‌باشد به نحوي كه امكان دست‌يابي به شيوه‌هاي نوين آموزشي را به صورت فراگير و بهترين شكل فراهم مي‌نمايد.آنچه مسلم است د رحال حاضر انقلاب تكنولوژي، نهادهاي آموزشي را به سويي مي‌كشاند كه آموزش از راه دور امري اجتناب ناپذير خواهد شد و مي‌توان در اين عرصه فرصت‌هایی را يافت كه نتيجه فرآيند آموزش را غني‌تر نموده و چه بسا با در اختيار گرفتن امكانات كمك آموزشي ديداري و شنيداري پيشرفته در اين نوع آموزش، دروس و ارائه مطالب را بسيار جذاب‌تر كرد.
فنآوري اطلاعات
امروزه در مراكز علمي ـ تحقيقاتي جهان IT يا فنآوري اطلاعات به عنوان يكي از برجسته‌ترين شاخه‌هاي علوم و فنآوري در هزاره سوم مورد توجه قرار گرفته است، از سوي ديگر به واسطه نقش كليدي و راهبردي آن در بسياري از معادلات اقتصادي و به ويژه اهميت انكارناپذير آن در روند پيشرفت جوامع، آن فنآوري نوين در كانون توجه بسياري از دولت‌ها، قطب‌هاي اقتصادي، مراكز فرهنگي و بالاخره سيستم‌هاي آموزشي و دانشگاههاي جهان قرار گرفته است.شاخه‌هاي كاربردي مختلفي در فنآوري اطلاعات موجود مي‌باشد كه از مهمترين آنها مي‌توان به دولت الكترونيك ـ تجارت الكترونيك ـ دانشگاه مجازي سازمانهاي مجازي و اطلاع رساني الكترونيكي اشاره کرد. فنآوري نوين اين هديه را به يادگيرنده خواهد بخشيد تا به راحتي در كلاسهاي مجازي شركت كند، به تيم‌هاي مجازي بپيوندد، در كتابخانه‌اي به وسعت عالم به مطالعه بنشيند و در آزمايشگاه‌هاي مجازي آموخته‌هايش را عملي سازد، اين رؤيا در آينده بسيار نزديك در دانشگاههاي مجازي تبلور خواهد يافت. در اين نوشتار پس از بيان مقدمه برآنيم تا درباره مفاهيم اوليه آموزش از راه دور، سير تاريخي تحولات اين نوع آموزش و ابعاد مختلف آن تا شكل‌گيري دانشگاه مجازي مطالبي را ذكر نمائيم.
مفاهيم اوليه
1. آموزش از راه دور(Distance- Learning)
روش‌هاي مكاتبه‌اي آموزش از راه دور اولين گام‌ها در جهت گسترش مرزهاي دانش بودند اما مشكلات فراواني كه به لحاظ افت كيفيت آموزش عدم دسترسي سريع و آسان به منابع و اساتيد و هزينه‌هاي بالا گريبانگر اين روش بود، آرام آرام اين روش از آموزش را به حاشيه سوق داد.اگر چه بعدها با گسترش استفاده از رسانه‌هاي چون راديو ـ تلويزيون ـ نوارهاي كاست و ويدئويي تا حدي مشكلات مربوط به كيفيت آموزش از راه دور بهبود يافت، همچنان تنها به عنوان ابزاري جانبي در كنار روش‌هاي سنتي (حضوري) قرار مي‌گرفت.با عرصه كامپيوترهاي شخصي و گسترش فزاينده‌اي كه به دليل رشد سريع امكانات چند رسانه‌اي اتفاق افتاد، آموزش بر مبناي كامپيوتر، در سطحي وسيع و فراگير مطرح گرديد.با گسترش ابزارهاي ايجاد محيط‌هاي چند رسانه‌اي (مبتني بر وب) و سود جستن از واسطه‌هاي گرافيكي كاربر، كامپيوتر به سرعت به يكي از مهمترين ابزارهاي كمك آموزشي بدل گرديد.اما آنچه روند رشد روش‌هاي آموزش از راه دور را با تحولي شگرف رو به رو ساخت انقلابي جز اينترنت نبود. رشد برق آساي شبكه اينترنت افق‌هاي بسيار فراتر از پندارهاي كهن آموزشي را به سوي نسل آينده گشود.
ترسيم روند رشد روش‌هاي آموزشي از راه دور
1-1. سير تاريخي تحولات آموزش از راه دور: چندين دهه است كه آموزش از راه دور يكي از اجزاي اصلي برنامه آموزشي بسياري از دانشگاه‌ها قرار گرفته است. در سال‌هاي اخير آموزش از راه دور با نشأت گرفتن آموزش مكاتبه‌اي رنگ لعاب جديدي يافته و با تلفيق فن فنآوري‌هاي جديد ارتباطي همانند تصاوير ويدئويي فشرده، ديسك‌هاي نوري و رايانه‌هاي و ... آموزش از راه دور در حال به كارگيري توسط تعداد فزاينده‌اي از مدارس، كالج‌ها، و دانشگاه‌هاست.
آموزش از راه دور پديده جديدي نيست. آموزش از راه دور به شكل مكاتبه‌اي به دهه 1850 در اروپا بر مي‌گردد. اين روش در ايالات متحده آمريكا در دهه 1870 پذيرفته شد. مدل آمريكايي آموزش از راه دور رشد كرده و آموزش مكاتبه‌اي جاي خود را خيلي سريع باز کرد تا بتواند مواد آموزشي را به وسيله فنآوري‌هاي مختلفي از قبيل راديو ـ تلويزيون ـ رايانه منتشر كند. توأم كردن فنآوري‌هاي مختلف به جاي تكيه كردن بر يك سامانه انتقال آموزش، از ويژگي آموزش از راه دور است.در اواخر قرن بيستم ايده آموزش غيرحضوري كه پيشينه تاريخي آموزش اينترنتي يا دانشگاه مجازي قلمداد مي‌شود، به صورت طرح دانشگاه آزاد (Open University) از سوي كشور انگليس مطرح گرديد. بر اساس اين طرح متقاضيان از آموزش با استفاده از برنامه‌هاي تلويزيون، آموزش علمي لازم را مي‌گذراندند و سپس مدرك دريافت مي‌كردند. در دهه 1970 با توجه به دسترسي گسترده و عمومي به كامپيوتر در آمريكا، تدريس غيرحضوري با استفاده از شيوه‌هاي تحت عنوان (Modem Butltion Board) رايج شد و براي اولين بار ارائه واحدهاي درسي به صورت آنلاين در اوائل دهه 1980 توسط يكي از بنيانگذاران دانشگاه مجازي در آمريكا ابداع گرديد. در سال 1988 براي اولين بار نرم‌افزاري قدرتمند كه بنيانگذار تحول انقلابي در سيستم الكترونيكي بود تحت عنوان استاد ديجيتالي (Prophessor Digital) كه يكي از موارد استفاده اوليه از كامپيوتر تلفني در امور آموزش را پيشنهاد مي‌كرد، در امريكا مورد استفاده قرار گرفت. از آن زمان تاكنون دانشگاه مجازي تحولات زيادي را پشت سر گذاشته است از جمله در سال 1995 مراكز علمي آموزش امريكا با ايجاد تغيراتي در اين سيستم و تقويت آن به امكان گسترش شيوه آموزش الكترونيكي به سراسر دنيا دست يافته‌اند. در ابتداي كار افكار عمومي سايت‌هاي آموزش مجازي را همچون سايت‌هاي ديگر هوس زودگذر تلقي مي‌كردند، اما امروز شاهد ايجاد صدها سايت آموزش با قابليت ارائه بيش از صدها عنوان درسي كم هزينه بر روي اينترنت جهاني با موضوعات بسيار گسترده و متفاوت علمي هستيم. توسعه آموزش يك ضرورت جهاني و آموزش الكترونيكي يكي از بهترين راه حل هاي آن است. اين نوع آموزش با اينكه زمان نوجواني خود را مي‌گذراند به آموزش سراسر دنيا تأثير جهان شمول و مؤثري گذارده است.
2. دانشگاه مجازي
دانشگاههاي مجازي يكي از جديدترين و كارآمدترين اشكال آموزش‌هاي از راه دور هستند و اخيراً در كشورهاي مختلف نقش بسزايي در آموزش فراگيران به عهده دارند. دانشگاههاي مجازي مفهوم كلاسهاي سنتي دروس را تغيير داده‌اند. بسياري از فعاليت‌هايي كه در كلاسهاي مجازي صورت مي‌گيرد مشابه آنهايي هستند كه در برنامه‌ها و كلاسهاي درس سنتي انجام مي‌شود اما ماهيت و فضايي كه اين فعاليت‌ها در آن انجام مي‌شود متفاوت است. در كلاسهاي مجازي دانشجويان در بعضي از دوره‌ها به صورت كنفرانس‌هاي رايانه‌اي شركت مي‌نمايند به اين دوره از طريق اينترنت و شبكه‌هاي وب جهاني ارائه مي‌شوند و از نرم‌افزارهايي استفاده مي‌كنند كه امكان برقراري ارتباط را براي دانشجويان در نقاط مختلف فراهم مي‌سازد ورود به اين دوره‌ها از طريق رايانه شخصي در خانه يا در محيط كار با اتصال به اينترنت امكان‌پذير است.در اين نوع آموزش با تعداد محدودي استاد مي‌توان دانشجويان بسياري را پوشش داد، اگر چه اين سيستم قادر خواهد بود از تمامي اساتيد در رده‌هاي مختلف (هيأت علمي ـ استاد ـ مربي و استاديار ...) استفاده نمايد كه در جاي خود بحث خواهيم كرد.امروزه صدها دانشگاه معتبر در سراسر دنيا دروس و رشته‌هاي دانشگاهي خود را از طريق اينترنت در دوره‌هايي ارائه مي‌كنند كه تنوع رشته‌ها و دروس ارائه شده با اين روش بسيار زياد است.
1-2. كميت دانشگاههاي مجازي و دانشجويان در دنيا
طبق مطالعات جديد هم اكنون بيش از 50 ميليون دانشجو در دانشگاههاي جهان در حال تحصيل هستند. پيش‌بيني شده اين تعداد تا سال 2010 به 100 ميليون نفر و در سال 2035 به 160 ميليون نفر خواهد رسيد تعداد دانشگاههاي فعال مجازي تا سال 1980 فقط 45 دانشگاه بود و تا سال 1990 به 400 دانشگاه و در سال 1997 به 1600 و در سال 2002 به 18000 دانشگاه توسعه يافته است.
2-2. ويژگي‌ها و كاستي‌ها
1-2-2. عدم نياز به حضور فيزيكي استاد و دانشجو: از آنجا كه در اين نوع دانشگاه غالب ارتباطات از طريق شبكه اينترنتي است، لزومي به حضور فيزيكي استاد و دانش پژوه در كلاس نيست، تنها كافي است دانشجو با استاد از طريق دستگاه كامپيوتر از منزل يا نزديك‌ترين مركز متصل به شبكه به دانشگاه مجازي متصل شود و از امكانات آن استفاده كند.
2-2-2. عدم وابستگي كلاس درس به زمان خاص
دسترسي شبانه‌روزي به كلاس درس در دانشگاه مجازي به استفاده‌كنندگان امكان مي‌دهد به جاي غيبت از محل كار در فرصت‌ها و اوقات فراغت به يادگيري بپردازند. البته اين سيستم آموزشي را تكنولوژي كنفرانس از راه دور در تالار كنفرانس و كلاسهاي آنلاين با حضور استاد در زمان خاص (جهت رفع اشكال) پشتيباني مي‌كند، ولي قسم اعظم اين سيستم مبتني بر دروسي است كه دانشجو در هر زماني (آفلاين) مي‌تواند دروس را دريافت كند.
3-2-2. كيفيت بالاي ارائه دروس
در دانشگاه حضوري تعداد اساتيد براي يك درس محدود مي‌باشد، مثلاً براي يك درس خاص ممكن است يك يا نهايتاً دو استاد وجود داشته باشد، ولي در دانشگاه مجازي تيم‌هاي مجرب با استفاده از تكنولوژي‌هاي مدرن و متنوع چند رسانه‌اي مي‌توانند درس‌ها را به نحو مطلوب آماده و ارائه کنند. در ضمن دانشجو مي‌تواند محتواي دروس را چندين مرتبه مشاهده كند و از اين لحاظ نيز كيفيت آموزشي بهبود مي‌يابد.
4-2-2. پشتيباني و ثبت‌نام از تعداد زياد دانش‌پژوه در يك درس
در دانشگاه حضوري به دليل محدوديت كلاس‌ها و همچنين به سبب بازدهي پايين اين مشكل وجود دارد كه دانشجويان به دليل تكميل ظرفيت كلاس‌ها نتوانند در درس دلخواه ثبت‌نام كنند اين مشكل در دانشگاه مجازي كمتر وجود ندارد.
5-2-2. صرفه‌جويي در هزينه
صرفه‌جويي در هزينه ساختمان‌هاي متعدد اداري و صرفه‌جويي قابل ملاحظه در تشكيل جلسات درسي، سمينارها، سفر اساتيد و دانشجويان ـ هزينه نگهداري كلاس، برگزاري امتحانات، تهيه جزوات و كتاب ...همين‌طور بالا بردن سطح فرهنگي و علمي جامعه، دسترسي به كتابخانه ديجيتال و منابع آموزشي، سرعت در امور اداري، حق انتخاب دانشجويان در تعيين دوره‌هاي آموزشي، اجازه تهيه و آماده سازي مدل‌هاي مختلف آموزشي توسط استادان، نياز كمتر به مدرسان تمام وقت و... از مزايايي آموزش مجازي محسوب مي‌شود.
3-2. ارائه كلاس‌ها و محتواي دروس: امروزه صدها دانشگاه معتبر در سراسر دنيا دروس و رشته‌هاي دانشگاههاي خود را از طريق اينترنت به صورت آموزش الكترونيكي ارائه مي‌كنند، تنوع رشته‌ها و دروس ارائه شده با اين روش بسيار زياد است.تكنيك‌هاي آموزشي كه در اين روش استفاده مي‌شود متنوع هستند وغالباً به شيوه‌هاي ذيل مي‌باشد:
1-3-2. متون درسي (pdf) در بعضي از مراكز آموزش الكترونيك كه امكانات محدود دارند، تنها متن دروس را روي لينك دروس قرار مي‌دهند و بعضي ديگر از مراكز هم در كنار كلاسهاي صوتي و آنلاين، متن را هم ضمناً در لينك محتواي دروس قرار مي‌دهند.
2-3-2.جلسات تدريس صوتي و متني: مراكز آموزش الكترونيكي غالباً دروس به شيوه مذكور ارائه مي‌نمايند اين ترتيب كه در كنار ظاهر شدن خط به خط يا سرفصل‌هاي متون، صداي توضيح استاد را هم داريم اين شيوه را صوتي متني گويند، غالباً براي كاربر قابل دانلود كردن است.
3-3-2. متون و محتواي دروس به همراه نمودار، اسلايد، انيميشن: اين نمونه از ارائه دروس اختصاص به دروس خاص در بعضي از گرايش‌هاي فني مهندسي، پيراپزشكي و ... دارد كه بعضي از مراكز آموزش الكترونيك اجازه به كاربران مي‌دهند تا دانلود نمايند.
4-3-2. جلسات تدريس صوتي و تصويري: از سال 2006 غالب دانشگاههاي مجازي آمريكا و انگليس به اين شيوه از آموزش روي آوردند اين شيوه خود به دو صورت آفلاين و آنلاين در لينك‌هاي ارائه (كلاسهاي مجازي) قرار مي‌گيرد.
5-3-2. جلسات آفلاين: تمامي جلسات درس را كه كاربران، صدا، صدا و تصوير استاد، متون دروس را به طور غير زنده دريافت نمايند را آفلاين و غير زنده گويند.
6-3-2. جلسات آنلاين: تمامي جلسات درس را كه كاربران صدا، صدا و تصوير، متون آموزشي، سؤال و جواب به صورت چت و به صورت زنده و مستقيم دريافت مي‌كنند را آنلاين يا زنده مي‌گويند.
7-3-2. استفاده از شبكه‌هاي راديو و تلويزيوني به روي اينترنت: غالباً اين نوع آموزش در آمريكا، انگليس در حال انجام است به اين ترتيب كه شبكه اختصاصي آموزش راديو، تلويزيوني به صورت زنده اقدام به تشكيل كلاس بر روي اينترنت مي‌نمايند.
8-3-2. جلسات آنلاين و آفلاين: غالب جلسات درس آنلاين پس از زمان مقرر، بر روي لينک براي مدتي به صورت آفلاين باقي مي‌ماند.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
در جهان كنوني همه چيز به سرعت در حال تغيير است و توسعه فنآوري و اطلاعات، بسياري از امكانات موجود در زمينه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي، اقتصادي را تغيير داده است. اين تغيير و تحول، مبحث آموزش را نيز در برگرفته است .با ورود به قرن بيست و يكم كه عصر اطلاعات فنآوري پيشرفته ناميده مي‌شود تعريف بسياري از مفاهيم آموزشي دستخوش تغيير شده است، لذا آموزش نيز بايد همگام با ساير تغييرات جامعه و انتظاراتي كه جامعه از افراد آن دارد، به نحو مناسب و قابل قبولي تغيير كند.سيستم آموزشي از راه دور (الكترونيكي) رويكرد جديد و هنرمندانه و راه حل جامع براي مؤسساتي كه خواهان حركت در مسيرتكنولوژي در تغيير روش‌ها و محيط‌هاي آموزشي خود هستند، مي‌باشد به نحوي كه امكان دست‌يابي به شيوه‌هاي نوين آموزشي را به صورت فراگير و بهترين شكل فراهم مي‌نمايد.آنچه مسلم است د رحال حاضر انقلاب تكنولوژي، نهادهاي آموزشي را به سويي مي‌كشاند كه آموزش از راه دور امري اجتناب ناپذير خواهد شد و مي‌توان در اين عرصه فرصت‌هایی را يافت كه نتيجه فرآيند آموزش را غني‌تر نموده و چه بسا با در اختيار گرفتن امكانات كمك آموزشي ديداري و شنيداري پيشرفته در اين نوع آموزش، دروس و ارائه مطالب را بسيار جذاب‌تر كرد.
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان