دولت در عصر جهانی شدن در مرکز مثلث مهندسی فرهنگی ، هویت ملی و جهانی شدن قرار می گیرد . در این مثلث فرهنگی اصلی ترین ابزار یا ساز وکار دولت برای تولید و باز تولید و حتی حفظ هویت ملی در عصر جهانی شدن است این مهندسی از آنجائی اهمیت پیدا میکند که جهانی شدن باعث افزایش نسبت تغییر در قیاس با با تداوم است . پدیدهای مختلف و از جمله هویت ملی در عصر جهانی شدن در معرض چالش های متعدد قرار دارند که در برخی موارد حتی حفظ صورت بندی قبلی پدیده ها را با مشکل مواجه میکند . این اتفاق در مورد کشورهائی مثل ایران که از نظر موقعیت ژئوپولیتیک در طول تاریخ درتحولات متعدد فرهنگی و هویتی بوده اند ، شدیدتر است . یعنی افزون بر چالش های سنتی پیش روی دولت در تدوین سیاست های فرهنگی و هویتی ،چالش های نیز براثر جهانی شدن بروز کرده اند ؛ (رحمان قهرمان پور ، مهندسی فر هنگی و هویت ملی در عصر جهانی شدن ؛ 1386 )
مهندسی فرهنگی هم در اینجاست که خود را نشان می دهد . قدرت و نظام سیاسی برای رسیدن به مموعه ای از اهداف تعیین شده در صدد مدیریت حوزه فرهنگ بر می آیند و هویت مل نیز چون بخشی از فرهنگ است . لذا مدیریت یا مهندسی فرهنگی این حوزه را در بر می گیرد . مهندسی فرهنگی در حوزه هویت ملی عبارت است از اتخاذ مجموعه ای از اقدامات و سیاست ها در راستای تولید و باز تولید هویت ملی از طریق ابزار های چون نظام آموزشی ، تاریخ نگاری رسمی ، رسانه های ، قوانین شهروندی و مواردی نظیر اینها . (رحمان قهرمان پور ، مهندسی فر هنگی و هویت ملی در عصر جهانی شدن ؛ 1386 )
جهانی شدن فضا-زمانی مهندسی فرهنگی ( مهندسی فرهنگی هویت ملی ) را دچار تحول کرده است . فضا به معنای کلاسیک آن را الزاما در اختیار دولت نیست ، غیر از دولت هم بازیگران دیگری هم در فضای انحصاری دولت وجود دارند . فناوری های ارتباطی به دولت ها امکان می دهد از طریق بکه های ماهواره ای و اینترنتی در فضای یک دولت دیگر حضور جدی داشته باشند . ذر این فضای مجازی نامرئی در هر ثانیه میلیون کالا و تولید مبادله فرهنگی می شود بی آنکه دولت کوچکترین نظارتی بر آنها داشته باشد . زمان نیز در اثر فرایند های جهانی شدن دچار تغییر شده است . امروزه با فشردگی زمان مواجهیم و ظهور شبکه های ارتباطیکه با سرعت نورو امواج الکترومغناطیسی کارمی کنند این فشرده گی را محسوس کرده است اینترنت این امکان را فراهم کرده است که در کمترین زمان ممکن انبوهی از اطلاعات در هر زمینه ای را فراهم می کند . شبکه های ارتباطی پیشرفته بخشی از محدودیت های ناشی از زمان فیزیکی را از بین برده اند . پیامد این امر از نظر هویتی ، افزایش امکان مقایسه فردی و جمعی شباهت ها و تفاوت ها ست ؛ بویژه در میان اقلیت های فومی ، مذهبی و زبانی پراکنده در چند کشور مختلف . (رحمان قهرمان پور ، مهندسی فر هنگی و هویت ملی در عصر جهانی شدن ؛ 1386 )
امروزه بسیاری از افرادی که در گذشته به واسطه داشتن یک هویت خاص ( قونی ، مذهبی ، جنسیتی ، نژادی و ... ) حاشیه نشین می شدند امکان آن را یافته اند که با وسایل ارتباطی جدید به افراد دیگری متصل شده واز حاشیه به طرف متن حرکت کنند .
افزون برجنبه ای که بدان اشاره کردیم ، جهانی شدن از ابعاد دیگری نیز هویت ملی را تهدید می کند که پیامد آن می تواند کاهش احساس تعلق یک گروه به دولت – ملت خود باشد . جهانی شدن دردرون خود حاوی دو روند متعارض کلی است : از یک سو شباهت ها را افزایش می دهد و از سوی دیگر تفاوت ها . به همین دلیل برخی از جهانی شدن به جهانی محلی شدن یاد می کنند . در حالی که عده ای از مردم به سمت گرایش های جهانی و همگانی و پشت سر گذاشتن مرزهای سنتی و تجمع حول ارزشها و منافع جهانی حرکت می کنند ، عده ای دیگر از ترس نابودی فرهنگ و هویت خود به باز تعریف ارزشها و هویت محلی ( یا ملی ) خود اقدام می کنند و می کوشند از عدم قطعیت و به تبع آن فشار ناشی از جهانی شدن بکاهند . هویت و مهندسی هویت ها نیز ناگزیر از این روند متعارض تاثیر می پذیرند .
عده ای از مردم با پشت سرگذاشتن وفاداری های محلی ، گروهی و ملی هویت خود را بر اساس منافع یا ارزشهای مشترک جهانی تعریف می کنند . تجار و بازرگانان ، دانشمندان حوزه های مختلف ، فعالان زیست محیطی ، کارفرمایان و غیره در ورای مرزهای ملی فعالیت های مشترکی انجام می دهند و برای رسیدن به ارزشها و اهداف مشترکی فعالیت می کنند از طرف دیگر عده ای در مقابل پیامدهای تحمیلی جهانی شدن در حوزه فرهنگ ، اقتصاد و رسانه ها مقاومت کرده و در این راستا حتی به بنیادگرایی هم متوسل می شوند . روند نخست تلاش برای یافتن منافع مشترک هویتی است و روند دوم کوشش برای حفظ منابع هویتی درحال زوال یا تهدید از سوی روندهای جهانی شدن .
برای انجام این کار از یک منظر استراتژیک شناسایی ابزارها وشیوه های موجود برای رسیدن به هدف بسیار کلیدی است . به عنوان مثال در کشورهای با تاریخ کهنی نظیر ایران ، جهانی شدن موجب نوعی توجه به گذشته پر افتخار شده است که علایم آن را می توان در توجه به موزه ها ، آثار باستانی ، نامگذاری مغازه ها ، شرکت ها و کودکان و نظیر اینها مشاهده کرد . این گرایش در همان حال که یک فرصت است می تواند تهدیدی برای سیاست ها ی هویتی رسمی نیز باشد که سعی در پررنگ تر کردن اسلام به عنوان یک منبع هویتی دارد . از سوی دیگر باستان گرایی می تواند باعث بروز برخی حرکت های گریز از مرکز در میان اقلیت ها شود . در اینجاست که نقش مهندسی فرهنگی تعیین کننده و کلیدی می شود .
نکته کلیدی درمهندسی فرهنگی در حوزه هویت این است که سیاست های هویتی نظام سیاسی یا مهندسی فرهنگی نمی تواند بدون توجه به جریانها و گرایش های هویتی موجود در جامعه پایدار و موفق باشد .هر نوع مهندسی فرهنگی فرهنگی در حوزه هویت باید با توجه به میزان علاقه مندی و ارتباط مردم به منابع هویتی تدوین شوند . از این روست که نمی توان در یک جامعه مذهبی و سنتی سیاست های هویتی ( یا مهندسی فرهنگی ) مدرن وسکولار را پیاده کرد. درنقطه مقابل هم مهندسی فرهنگی نمی تواند صرفا برمنابع مذهبی تاکید کرده و منابع ملی هویت ها را نادیده بگیرد . در کنار این ، مهندسی فرهنگی هویت باید بتواند همزمان به چالش های فراملی و فرو ملی پاسخ دهد . پس چالش های پیش روی مهندسی فرهنگی هویت ملی در عصر جهانی شدن را می توان به پنج دسته تقسیم کرد .
الف : چالش میان منابع رسمی و غیر رسمی هویت ملی
ب : چالش میان منابع هویت ملی وفرا ملی
ج: چالش میان منابع هویت ملی و فرو ملی
د: چالش های ناشی از ضعف نیروی انسانی و فنی ابزارهای مهندسی فرهنگی
ه : چالش ناشی از اختلاف نظر نخبگان در مورد منابع و مبانی هویت ملی.
چالش چهارم مربوط به مهندسی فرهنگی در حالت کلی است . حتی با داشتن یک برنامه خوب ، اجرای آن مستلزم داشتن ابزارهای فنی و حتی نیروی انسانی کارامد است . بهترین برنامه ها در دست افراد و ابزارهای ناکارآمد چیزی جز آرزو نیست که امکان تحقق ندارد . چالش پنجم را اغلب درکشورهای خاورمیانه می بینیم که به علت شرایط اقتصادی و سیاسی ، وابسته بودن قدرت اقتصادی به قدرت سیاسی ، اختلاف میان نخبگان تشدید می شود و آنها برای افزایش قدرت خود ، از شکاف های موجود در جامعه برای تضعیف رقیب بهره می گیرند که پیامد این امر حزبی شدن مهندسی هویت ملی است . درمورد سه چالش اول هم پیشتر سخن گفته ایم . مهندسی موفق هویت ملی درعصر جهانی باید توان مقابله همزمان با این چالش ها راداشته باشد .
بسته به مورد هر کشور ممکن است یکی از این چالش ها بسیار مهم ترباشد یا نظام سیاسی آن را مهم تلقی کند .به عنوان نمونه ، در مورد جمهوری اسلامی ایران بحث تهاجم فرهنگی نشان دهنده اهمیت قایل شدن به چالش دوم از طرف مسئولان است . یعنی فرض می شود ارزشهای برآمده از انقلاب اسلامی در معرض تهاجم نیروهای فراملی قراردارد و باید در مقابل این تهاجم ایستادگی کرد . همین طور نهضت نرم افزاری معطوف به مقابله با چالش چهارم است .
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
دولت در عصر جهانی شدن در مرکز مثلث مهندسی فرهنگی ، هویت ملی و جهانی شدن قرار می گیرد . در این مثلث فرهنگی اصلی ترین ابزار یا ساز وکار دولت برای تولید و باز تولید و حتی حفظ هویت ملی در عصر جهانی شدن است این مهندسی از آنجائی اهمیت پیدا میکند که جهانی شدن باعث افزایش نسبت تغییر در قیاس با با تداوم است . پدیدهای مختلف و از جمله هویت ملی در عصر جهانی شدن در معرض چالش های متعدد قرار دارند که در برخی موارد حتی حفظ صورت بندی قبلی پدیده ها را با مشکل مواجه میکند . این اتفاق در مورد کشورهائی مثل ایران که از نظر موقعیت ژئوپولیتیک در طول تاریخ درتحولات متعدد فرهنگی و هویتی بوده اند ، شدیدتر است . یعنی افزون بر چالش های سنتی پیش روی دولت در تدوین سیاست های فرهنگی و هویتی ،چالش های نیز براثر جهانی شدن بروز کرده اند ؛ (رحمان قهرمان پور ، مهندسی فر هنگی و هویت ملی در عصر جهانی شدن ؛ 1386 )
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان