سواد اطلاعاتی مفهومی است که در نتیجه تحولات و تغییرات سریع در فن آوری های اطلاعاتی پیدا شده و مجموعه مهارت هایی است که فرد به منظور ادامه حیات در جامعه اطلاعاتی به آن ها نیازمند است. این سواد، قدرت دسترسی مؤثر به اطلاعات با ارزش، آگاهی از چگونگی سازماندهی دانش و اطلاعات، روش های مختلف جست وجو، توان تشخیص مشکل و شناخت مؤثرترین اطلاعات برای رفع آن است.
سواد اطلاعاتی هم چنین یک نگرش و مهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه جدید به شمار می آید. فرد با سواد اطلاعاتی، ارزش اطلاعات را تشخیص داده و وقتی برای حل مشکلی، به اطلاعات نیازمند است، توانایی پیدا کردن و تحلیل آن ها را داشته و قادر است محتوای اطلاعات را با دید انتقادی ارزیابی کند؛ هم چنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را به درستی و با مهارت انجام می دهد و از طرفی، توانایی ایجاد محتوای کیفی را نیز دارد.
*تولد سواد اطلاعاتی
به گزارش ایسنا تعبیر سواد اطلاعاتی را نخستین بار پل ژوکروفسکی به کار برد. وی در طرح پیشنهادی خود به کمیسیون ملی علوم کتابداری و اطلاع رسانی (ان.سی.ال.آی.اس.)ایالات متحده در 1974، به تبیین اهداف دستیابی به سواد اطلاعاتی پرداخت. او کسی را دارای سواد اطلاعاتی می داند که برای استفاده از منابع اطلاعاتی آموزش دیده باشد و بتواند با استفاده از اطلاعات، مسائل خود را حل کند.
*رابطه سواد اطلاعاتی با شیوه تفکر
در دهه 1980 عنصر فن آوری نیز به تعریف سواد اطلاعاتی وارد شد. انجمن صنعت اطلاعات در 1952 اعلام کرد "سواد اطلاعاتی دانشی است که به فرد کمک می کند بداند چگونه و کجا برای رسیدن به منابع دانش از فن آوری اطلاعاتی استفاده کند".
در همین دهه ویلیام دمو تحت تأثیر نوآوری های فن آوری در پردازش، ذخیره سازی، بازیابی و انتقال اطلاعات تعریف جدیدی از سواد اطلاعاتی ارائه کرد که "سواد اطلاعاتی مهارت و دانش دسترسی مؤثر به اطلاعات و ارزیابی آن، هنگام نیاز است".
به نظر او سواد اطلاعاتی با شیوه تفکر رابطه مستقیمی دارد. پشتکار، توجه به جزئیات و دقت در پذیرش عقاید منتشر شده صفاتی هستند که به پرورش این مهارت کمک می کنند.
اما امروز وجود رایانه ها و منابع الکترونیکی و استفاده از آن ها توسط کاربران کتابخانه ها، باعث شده است سواد اطلاعاتی را "سواد اطلاعاتی دیجیتالی" نیز بنامند. سواد اطلاعاتی دیجیتالی توانایی ارزیابی، مکان یابی، ترکیب و استفاده بهینه از اطلاعات، شبکه های ارتباطی و منابع الکترونیکی است.
*زندگی در جامعه ی اطلاعاتی نیازمند سواد اطلاعاتی
علی اکبر جلالی - استاد دانشگاه - در این باره معتقد است: جامعه اطلاعاتی جایی است که تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات برای تمامی امور زندگی به صورت آزادانه در دسترس همگان قرار داشته باشد. سواد، امروز مجموعه عملیاتی است که یک شهروند الکترونیکی باید برای انجام امور زندگی خود در یک شهر الکترونیکی یا جامعه ی مجازی از آن برخوردار باشد. در چنین جامعه ای که همه مردم می توانند از اطلاعات خام و پرورده استفاده کنند شانس ارتقای زندگی بهتر و دسترسی به مشاغل برتر بیشتر خواهد شد.
به گفته ی او توانایی استفاده از رایانه، اینترنت و کاربردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات بخشی از سواد اطلاعاتی را تشکیل می دهند که باید نگاه شهروندان به جامعه ی اطلاعاتی، متفاوت از جامعه سنتی باشد تا بتوانند جامعه ی جهانی اطلاعاتی را درک کنند.
*آموزش سواد اطلاعاتی
اما پیوند میان یادگیری و سواد اطلاعاتی، مؤسسات آموزشی را بر آن داشت تا به تلفیق آموزش این مهارت با برنامه های درسی خود بیندیشند. برخی صاحب نظران، مخالف جداسازی آموزش سواد اطلاعاتی از سایر برنامه های آموزشی هستند و معتقدند آموزش سواد اطلاعاتی باید بستر رشد و گسترش سایر الگوهای آموزشی باشد. عده ای نیز بر این عقیده اند که سواد اطلاعاتی به عنوان یک درس دانشگاهی قابل آموزش است و اهمیت مهارت های مرتبط با این مفهوم نیز ایجاب می کند همچون سایر دروس در همه رشته های مختلف دانشگاهی تدریس شود.
توانایی های فنی (سواد رایانه یی)، توانایی های ذهنی (سواد عمومی یا سنتی) و توانایی های ارتباطی از انواع توانایی های مورد استفاده در سواد اطلاعاتی محسوب می شوند، ضمن اینکه توانایی تشخیص نیاز اطلاعاتی، شناسایی روش های دسترسی به اطلاعات، تدوین استراتژی های لازم برای جست وجو، مهارت های جست وجو و دسترسی، توانایی مقایسه و ارزیابی منابع، سازماندهی، کاربرد و برقراری ارتباط و نیز نمایش اطلاعات و مشارکت در ایجاد دانش جدید هفت اصل مهم در سواد اطلاعاتی هستند.
*تاثیر توسعه ی تکنولوژی بر افزایش سطح سواد اطلاعاتی
حسینعلی افخمی - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی - هم در این باره می گوید: سواد اطلاعاتی فن و توانمندی استفاده از رایانه و ابزارهای مرتبط به آن است.
وی با بیان اینکه توسعه تکنولوژی مخابرات و اینترنت پرسرعت عوامل موثر افزایش سطح سواد اطلاعاتی است، تصریح کرد: به موازات ورود تکنولوژی دیجیتال بسیاری از کشورها بودجه ای را در جهت گسترش فن آوری های نوین مدارس اختصاص دادند تا محتوای کتا ب های درسی الکترونیکی شده و زیرساخت های آن به منظور دسترسی آسان به تلفن، رایانه و خدمات پس از فروش آن ها فراهم شود.
افخمی تصریح کرد: باید آموزش را در سطح دانشگاه، کلیه ی مدارس و استان ها ارتقا دهیم و این آموزش در سطح دانشگاه به سمت الکترونیکی شدن پیش رود.
*استانداردهای سواد اطلاعاتی
فردی که خود را با سواد اطلاعاتی می داند، باید قادر باشد به صورت مفید ومؤثر به اطلاعات دسترسی داشته باشد، اطلاعات را بصورت کامل و انتقادی ارزیابی کرده و هم چنین به طور دقیق و خلاق از آنها استفاده کند.
*مهارت های مورد نیاز سواد اطلاعاتی
به منظور کاربرد صحیح منابع اطلاعاتی الکترونیکی، محققان باید تا حد امکان سواد رایانه یی و سواد اطلاعاتی خود را ارتقاء دهند که بهترین ابزار برای این کار نیز استفاده از اینترنت است. استفاده بهینه از فن آوری های روز و انواع خاص مهارت های کتابخانه یی می تواند کاربران را در این امرکمک کند .
علاوه بر این، توسعه مهارت های تحقیق و ارتباطات درست هم یکی از راهکارهای مهم و ارزشمند در این رابطه است و اهمیت این بحث را بیش از پیش نشان می دهد، ضمن اینکه به عقیده تحلیلگران سواداطلاعاتی نقش مهمی در رضایت فردی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته و بر همین اساس بسیاری کشورهای آزاد اندیش به ارتقای سواد اطلاعاتی شهروندان به عنوان ابزار اساسی توسعه به طور ویژه توجه دارند که تغییر نظام آموزشی مدارس و دانشگاه ها و نیز تحول در عملیات کتابخانه یی با توجه به نقش کتابخانه های عمومی در ارتقای سواد اطلاعاتی از عمده ترین برنامه های این کشورها در همین راستا است.
به گفته کارشناسان یکی از فرآورده های عصر فراصنعتی، جامعه ی اطلاعاتی است که دولت باید سرمایه گذاری هایی در این زمینه انجام دهد تا شهروندان بتوانند از مدرن ترین تکنولوژی های موجود استفاده کنند، ضمن اینکه فضای اطلاعات در جامعه ی اطلاعاتی نیز باید روان سازی شود و برای تحقق آن هم فراهم کردن بستر لازم در کشورهای جهان سوم ضروری است.
سواد اطلاعاتی؛ برنامه ریزی کلان و هدف نهایی
امید مسعودی - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه سوره - در این باره معتقد است: در حوزه سواد اطلاعاتی با توجه به توانمندی های کسب شده در کشور نسبت به کشورهای در حال توسعه وضعیت مناسبی داریم، اما نسبت به کشورهای پیشرفته در سطح پایینی قرار داریم که باید با برنامه ریزی های کلان و بلند مدت به هدف نهایی خود که همان سند چشم انداز توسعه ی ایران است، برسیم.
تحلیلگران بر این باورند با توجه به اینکه ایران، کشوری در حال توسعه بوده و علاوه بر آن، درآمد کشور مبتنی بر فروش مواد خام است و این درآمد نیز به طور عادلانه توزیع نمی شود، بهتر است در وهله ی اول از لحاظ بسترسازی، زیرساخت های تولید اطلاعات، روان سازی و تسهیل گردش اطلاعات و هم چنین تدوین قوانین لازم، شرایط مناسبی فراهم شده و سهم بودجه ی بیش تری به توسعه ی فن آوری نوین در مدارس اختصاص یابد.
علاوه بر این با توجه به فراهم نبودن فضای باز سیاسی و اجتماعی در کشور برای تبادل اطلاعات بدون هیچ گونه محدودیت، قطعا باید شرایط بهتری برای آموزش و توسعه سواد اطلاعاتی، در دنیای امروز که با سرعتی روزافزون به سمت جامعه اطلاعاتی پیش می رود، فراهم شود. بی شک تعلل در این زمینه کشور را بیش از پیش در حوزه جامعه اطلاعاتی در قدم های ابتدایی نگاه خواهد داشت.
منابع مورد استفاده:
- سایت مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران
- دایرهالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان