|
اثرگذاری تکنولوژی بر شؤون انسان در مرحله فرا صنعتي
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
تکنولوژی در این مرحله چند ویژگی چون گوناگونی، شتاب، ریز شدن با کارائی چند برابر و پخش پذیری را به دست آورده و همین ویژگی ها فراگیری و ورود تکنولوژی را در عرصه های گوناگون زندگی تسريع بخشیده است.
اثرگذاری تکنولوژی بر کارها، ارزش ها و نیازهای انسانی در مرحله تمدن فراصنعتی
هر جامعه ای ویژگی‌هایی دارد که در شناخت آن نقش آفرین است. ارزیابی و موشکافی کارکرد قانون، حکومت، نهادهای دولتی و غیر دولتی آیین ها و آداب بینش، نگرش و منش اجتماعی و… در یک جامعه دینی بدون شناخت همه جانبه از جایگاه و کارکرد دین که نشانه و ویژگی اصلی چنین جامعه هایی است ناتمام، ناکارآمد، غیرواقعی و غیر منطقی خواهد بود چنانکه ارزیابی بخش های گوناگون حیات انسانی در جامعه صنعتی بدون شناخت تکنولوژی و صنعت بی اساس و ناپسندیده است. حال که پاره ای از جامعه ها مرحله صنعتی را آغاز کرده و گام هایی در این مسیر برداشته اند با کدام نشانه و ویژگی آن را می توان شناخت؟ فراصنعتی چه معنایی را می رساند؟ آیا در این مرحله پشت به تکنولوژی شده است و میان مرحله صنعتی و فراصنعتی جدایی افتاده است؟
حقیقت این است که مرحله فراصنعتی تافته جدا بافته بر تن مرحله صنعتی نیست بلکه ازنگاه هستی شناسانه و ازچشم انداز تکوین پیوند جدایی ناپذیر میان آن دو برقراراست؛ هر چند این که جامعه های بدون تجربه صنعتی به تجربه فراصنعتی دست یابند ممکن و منطقی می نماید. فراصنعتی مرحله تکامل یافته تراز مرحله صنعتی است و چهره روشنی از تکامل خود را در تکنولوژی نشان می دهد. به این ترتیب تکنولوژی از نشانه ها و ویژگی های اساسی دوره فراصنعتی به شمار می آید که بدون شناخت آن بررسی درستی از جامعه های فراصنعتی نخواهیم داشت؛ اما این نکته را باید به خاطر داشت که تکنولوژی در این مرحله نارسائیهای چشمگیری با تکنولوژی مرحله پیشین دارد. از این روی نگاهی به اثرگذاری تکنولوژی مرحله فراصنعتی بر شؤون انسان می افکنیم.
تکنولوژی و سیاست
اندیشه وران، صاحب نظران و پژوهشگران دانش های اجتماعی، سیاسی و فیلسوفان بر این باورند که نظام سیاسی جامعه های فراصنعتی نظامی دموکراتیک است. الوین تافلر، ساموئل هانتینگتون، فرانتس نویمان، کارل ریموند پوپر و … در همین باورند. آدام شاف در کتاب(جهان به کجا می رود) بر این باور است که جامعه های فراصنعتی به همان اندازه که آمادگی برای پذیرش دموکراسی دارند به نظام توتالیتر نیز خوش آمد خواهند گفت.
(در حقیقت دو امکان و دو مسیر برای تحوّل کشورهای فوق صنعتی سرمایه داری وجود دارد. بر اساس آن (نخستین امکان) جامعه نه تنها از نظر مادی غنای بیش تر خواهد یافت بلکه به سطح بالاتری از دموکراسی نیز خواهد رسید…).
امکان دیگر این است که جامعه در فرایند حرکت خود به رفاه و ثروت دست یابد ولی از نظر سیاسی به صورت توتالیتر اداره شود. برای طبقه اداره کننده جامعه ثروت توده مردم تهدیدی به شمار نمی آید). (۲۷ )
اینک با توجه به این جُستار که تکنولوژی نمودار و سمبل مهم چنین جامعه هایی است و دگردیسی های پدید آمده برایند دگردیسی های تکنولوژیک بوده است باید با درنگ بیش تر به این قضیه که (تکنولوژی مولد و یا بستر مناسب برای چه گونه نظم سیاسی خواهد بود) نگریست.
روشن شدن درونمایه قضیه یاد شده بر بررسی موردهای زیر بستگی دارد:
۱) تکنولوژی و دگرگونی سرچشمه قدرت: تکنولوژی در این مرحله چند ویژگی چون: گوناگونی، شتاب، ریز شدن با کارائی چند برابر و پخش پذیری را به دست آورده و همین ویژگی ها فراگیری و ورود تکنولوژی را در عرصه های گوناگون زندگی شتاب بخشید.
چنین ساختاری روند حیات سازمانی و برنامه ریزی شده را بیش از گذشته شتاب و مشروعیت به معنای پذیرفتگی و فراگیری بخشیده و آن را کامل تر کرده است. در چنین جامعه ای که مردم از آموزش عالی و رفاه مادّی کم و بیش عمومی و تکنیکی شدنِ بخشهای زیادی از زندگی بهره مند شده اند تنها کسانی که می توانند سامان اجتماعی به وجود آمده را دوام بخشند مدیران آموزش یافته مهارت یافتگان رشته صنعت و دانشمندان خواهند بود نه سرمایه داران و کارگران ساده. به این ترتیب دگرگونی ها و جابه جایی در طبقات اجتماعی و سرچشمه قدرت پدید می آید؛ یعنی سیاست بر دانش و دانایی تکیه می زند نه بر بالش و دارایی. از این روی سیاست هر چند با اقتصاد پیوند ژرف خواهد داشت ولی از او نمی جوشد و با نهادها و سازمانهایش به مانند سرچشمه اقتصاد شمرده خواهد شد.
لازمه تکیه زدن قدرت بر دانایی (دانش علمی ـ کاربردی و هر گونه معرفت) این است که در تمام بدنه نظام سیاسی اندیشه و منطق سیطره داشته باشد پاسخ گو و عهده دار کار بودن به عنوان نمودار و سمبل اساسی این نظام و تمام زیر مجموعه های آن شناخته شود و دگرگونی و جابه جایی قدرت به آرامی و بدون خشونت صورت گیرد; یعنی زمانی که یک نظام سیاسی کارآمدی لازم را نداشت برحفظ قدرت سیاسی پافشاری نداشته باشد و به گونه منطقی آن را به یک سیستم کارامد دیگر بسپارد. شایستگی معیار پذیرش کارها قرار می گیرد که یک معیار کاملاً فراحزبی نژادی قومی و در یک کلمه ایدئولوژیکی است و به این ترتیب زمینه ورود مردم در عرصه سیاسی فراهم می آید و سر و سامان دادن به کارها بست و گشاد کارها و آهنگ بر کاری با گفت و گو انجام می پذیرد.
بدین سان پایه های دموکراسی در جامعه های فراصنعتی استوار می گردد. پس تکنولوژی دگرگونی هایی را که در سرچشمه و مرجع قدرت پدید می آورد در حالت عادی و طبیعی رو به سوی دموکراتیزه شدن دارد چون قدرت بر دوش اصل و اساسها و شالوده های فراگیر استوار می گردد نه اصل و اساس ویژه و متمرکز به معنای انجمن شدن و گردهم آمدن و بخش ناپذیری. این فراگرد سیاسی را تافلر نیز پذیرفته است.( ۲۸)البته نظام سیاسی از لحاظ برنامه ریزی در امر مدیریت دارای مرکز و مرکز گیرنده است.
۲) تکنولوژی و آزادی: آزادی از کلیدی ترین مفاهیم سیاسی و انسانی است; زیرا پسندیدگی، شایستگی و کارامدی هر نظام سیاسی چه دینی و چه غیر دینی خواه دموکرات و خواه تمامیت خواه و توتالیتر با محور و مداربودن این مفهوم ارزیابی می شود و همان گونه که در جامعه های فراصنعتی میان تکنولوژی و مقامها و جایگاه های حیات انسانی پیوند استواری پدید آمده است آزادی نیز که یکی از مقامهای یاد شده است میان آن و تکنولوژی این سازگاری صورت گرفته است. و چون تکنولوژی از عناصر اساسی جامعه های فراصنعتی است و آزادی نیز از کلیدی‌ترین مفاهیم در سیاست برشمرده می شود از این رو فهم اثرگذاری تکنولوژی بر نظام سیاسی پیوند تنگاتنگی با بیان پیوند و بستگی های تکنولوژی و آزادی دارد.
آزادی هر گاه به معنای (نبود مانع) تفسیر شود چنانکه لیبرالیسم آن را این گونه معنی کرده است به طور کامل مفهومی کاربردی و برون ذهنی خواهد بود. در این صورت تکنولوژی به آن گستردگی بیش تر بخشیده است و این گستردگی در حوزه پیوندها و پیوستگیها و اطلاعات بسیار روشن است.
تکنولوژی چندی و چونی ارتباطات و اطلاعات را گسترش داد. امروز افراد و جامعه ها نه تنها پیوند فیزیکی و رو در روی دارند بلکه پیوند نوشتاری آوایی و سیمایی نیز برقرار کرده اند.بویژه پس از انقلاب الکترونیک و کمال پذیری آن که سخت افزار ارتباطاتی را از حیث چندی و مقدار به پخش فراگیر رسانده است چنانکه پیش بینی شده است در چند سال آینده در امریکا همه خانواده ها توانای به پیوند کامپیوتری و سیمایی از راه TV پیشرفته خواهند بود. و این سامانه و شبکه از چونانی و چگونگی شتاب و گنجایی بالایی در ذخیره سازی برخوردار است. به این روش دو بازدارنده بزرگ فیزیکی؛ زمان و فاصله مکانی از یک سو و بازدارنده های اجتماعی و فرهنگی را از سوی دیگر به پایین ترین حدّ اثرگذاری در امر ارتباطات رسیده اند.
درباره اطلاعات نیز باید گفت که همدوش با ارتباطات پیشرفت کرده است زیرا این دو در خارج از هم جدایی ناپذیرند هر چند در بررسی ذهنی ناسانی دارند. در جامعه های فراصنعتی کسان خانواده ها و سازمان ها از سرّی و شخصی ترین مسائل برنامه ها و رازهای یکدیگر می توانند آگاهی هایی به دست آورند. امروزه به دشواری بتوان کانون های مهم و حیاتی طرح و برنامه های هسته ای و حتّی هدفها و برنامه های در پیش گرفته شده و گذرانده شده از مجلس های ملی و نهادهای سیاسی جامعه ها را از دید دوربین ها تصویرگرها و بزرگ نماهای ماهواره ای پنهان نگه داشت.
به این ترتیب تکنولوژی بازدارنده هایی را که فراروی کارهای فردی و اجرایی و برنامه های پذیرفته شده و به تصویب رسیده و اجتماعی و دولتی قرار داشت به گونه گسترده برطرف کرد; یعنی آزادی بیش تر بخشید.
اگر آزادی را به معنای (رشد توسعه و شکوفایی توانایی ها و استعدادهای بشری) بدانیم که بیش تر بار تحصلی دارد و نسبت به معنای قبلی آزادی به عنوان هدف انگاشته می شود؛ بدین معنی که (نبود مانع) به خاطر شکوفایی استعدادهای انسانی طلب می شود در این صورت تکنولوژی برای آزادی خدماتی ارزش مند انجام داده است که می توان در دو بخش از آن نام برد:
الف) تکنولوژی در تمام مرحله ها و منزلگاه های خود بویژه انفورماتیک اوج شکوفایی و از قوه به فعل در آمدن گنجایی های کاربردی و شناختی بشر است; یعنی نفس تکنولوژی مظهر از قوه به فعل رسیدن استعدادهاست. به دیگر سخن تکنولوژی برآیند ظهور و حضور استعدادهای انسان است.
ب) تکنولوژی بویژه در مرحله فراصنعتی توان ذهنی و مغزی و دائره درک و دریافت بشر را شتاب گستردگی و دقت بخشیده و فاصله او را با واقعیت کم تر و کم تر کرده است.
انقلاب الکترونیک این زمینه را فراهم ساخت تا بشر دستگاه الکترونیکی بسیار کوچکی به اندازه ۵ / ۳۱ CM بسازد که از راه دهن به آسانی بلعیده شده و در درون حفره های بدن در کنار هر عضوی از اعضا که خواسته باشیم قرار گیرد.و به وسیله سیگنال ها و موجهای رادیویی ای که می فرستد و روی صفحه مانیتور دیده می شوند از محل و موقعیت خود و همچنین از عضو بیمار آگاهی های لازم را تهیّه و ارسال کند.
و حتّی در درمان آن عضو بیمار از آن استفاده شود. و به این ترتیب جریان بازشناخت و درمان بیماری را دقت و شتاب می بخشد.
یا دستگاه الکتروآنسفالوگراف که از راه ضبط الکتریسته های برخاسته از مغز رویه های نادیدنی و تلاش های پیچیده مغز را درخور ارزیابی می سازد. همین گونه با اشعه لیزر را که راست ترین خطوط نوری را می سازند و میزان کژی و کژروی واقعیت را به صفر می رساند و روی تلسکوپ های پیشرفته بر روی کره ماه جا به جا شده اند می توان عکس های روشن از رویه های ماه که بیش تر از چند سانتی متر مساحت و بزرگی ندارند به زمین ارسال کرد.همین معنی را در سخن (دُن آیدی) نیز می توان دید. (۲۹)
آنچه یاد شد همه نمونه هایی روشن از اثرگذاری تکنولوژی بر درکها دریافت ها و توانایی های شناختی و کاربردی انسان است.
اگر آزادی را به معنای دقیق تر و از چشم اند از انتولوژیک ارزیابی کنیم به این معنی که هر قدر شناخت سامان مند و یا شناخت غیر سامان مند و برخاسته از تجربه ها وآزمون های زندگی فردی و اجتماعی افزایش یابد پا به پای آن شخصیت انسانی توان تحلیل تجزیه ترکیب و در نهایت گزینش را کسب می کند و در او پدیده بسیار ارزش مندی به نام اختیار زاده می شود که اطمینان بخش ترین پشتوانه آزادی است .
در این حالت بی گمان تکنولوژی از آن رو که شکل ویژه ای از دانش است و هم از این جهت که ابزار و بستر مناسب را برای به کار بستن اختیار فراهم می آورد (سازو کار این مسأله پیش تر بیان شد) نقشی کلیدی در پیدایی اختیار و به پیروی آن آزادی در شخصیت انسان پیدا می کند.
پس تکنولوژی به گونه طبیعی در جهت گسترش و به حقیقت پیونداندن آزادی حرکت می کند امّا رهایی و بی قیدی هیچ پیوند منطقی و وجودی با تکنولوژی ندارد. شاید استفاده غیر طبیعی از تکنولوژی روند بی قیدی را سرعت بدهد ولی تکنولوژی در سیر طبیعی وجودیش آزادی را در معنایی که یاد شد گسترش و یاری می بخشد و چون آزادی از پیامهای اصلی دین اسلام و از عنصرهای سازنده و ساختاری نظم دموکراتیک است می توان نتیجه گرفت که تکنولوژی در عرصه سیاسی با نظم دموکراتیک و آیین و ساختاری استوار شده بر اسلام همنشینی و همیاری بیش تر خواهد داشت.
۳) تکنولوژی ـ تکثّر و تنوّع: تکنولوژی نظر به ساختار درونی خودش هم زیاده خواه است و هم گونه گونی زا. این گونه گونی و بسیاری هر چند در تمام مرحله ها و منزلگاه های سیر تکنولوژی وجود دارد ولی در مرحله های صنعتی قدیمی و سنتی (بسیاری) بیش تر از گونه گونی خود را نشان می دهد؛ در مثل در تکنولوژی صنعتی همسان سازی و انبوه گرایی بیش تر یاری کننده (بسیاری) است تا (جوراجوری) و (گونه گونی) اما در جامعه های فراصنعتی تکنولوژی بیش تر به سوی گونه گونی بدون واگذاردن (بسیاری) روی کرده است. این گونه گونی و بسیاری نه تنها در عرصه کالا و خدمات بلکه در حوزه های فکری رشد داشته است. علت آن هم در این است که تکنولوژی پیشرفته انسان را توانا ساخته تا فضاهای روشن و جدیدی را برای خود بگشاید و رویه های نادیدنی را دیدنی کند آزمایشهای گوناگون انجام دهد و به اطمینان خویش بیفزاید به عقلانیت تکیه کند ولی جزمی بودن را از آن بستاند چنانکه در ابتدا مدرنیته به آن پیوند خورده بود. ملاک و معیار در تمام عرصه ها کارآمدی آزمون پذیری و توفیق در آزمون بود و چنین ریخت و ساختاری ناگزیر زمینه پدیداری و پخش دیدگاه ها و اندیشه های گوناگون را فراهم آورد.
گوناگونی اطلاعات و ارتباطات و همچنین پخش فراگیر آن دو آغاز آموزش از سال های پایین انجامی برای آن در نظر نگرفتن در جامعه های فراصنعتی از شاهدهای تجربی گوناگونی و بسیاریند. از این روی اندیشه و نظر یکسان داشتن و بر یک رأی بودنِ همگان در حوزه سیاست سخت دشوار و غیر عملی می نماید. با توجه به همین غیرعملی بودن گروهی از پژوهشگران و اندیشه وران دموکراسی را نه حکومت بیش ترین مردمان بلکه شیوه ای برای جلوگیری از استبداد دیکتاتوری و برآوردن آزادی و حقوق دانسته اند. (۳۰ )و یا دموکراسی استوار شده بر همکاری و انبازی نه دستاورد رأی بیش ترین(۳۱ )که مهم ترین ویژگی یا پیش زمینه اش گسترش علم و معرفت انسان آگاه و دانا نه انسان اقتصادی و مصرف کننده انسان جویای همکاری و انبازی به کار برنده نه کار و اثرپذیر و برابری اجتماعی و اقتصادی است.
و چون تکنولوژی زمینه همکاری و انبازی و به کار بستن نظر مستقیم مردم را هموار کرد و عهده داران کارها را بیش از پیش در دید حسابرسی همیشگی قرار می دهد در نتیجه حکومت ها عمر درازی نخواهند داشت.( ۳۲ )
به این ترتیب تکنولوژی در کنار و هم برابر گوناگونی و بسیاری ساختاری و فیزیکی گوناگونی و بسیاری فکری و اندیشه ای را که بنیاد دموکراسی مشارکتی اند پدید می آورد و آن را شتاب می بخشد.
۴) تکنولوژی و روش حکومت: با توجه به سه نکته گذشته روش حکومت یک روش سازمانی با برنامه ریزی فشرده خواهد بود که لازمه و یا پیامد چنین شیوه ای پخش قدرت در جامعه است. دولت به عنوان قوی ترین نهاد که جلوه قدرت سیاسی در جامعه است با اهمیت بیش تر به حیات خود ادامه می دهد و حوزه داخل شدن در کارها و زیرنظر گیری اجرای آنها بیش از گذشته خواهد بود. البته داخل شدن در کارها نه از راه قهر و درشت گویی و درشت رفتاری بلکه به وسیله قانون و همکاری و انبازی مردم انجام می گیرد.
از آنچه تا کنون یاد شد نتیجه می گیریم که تکنولوژی در جامعه های فراصنعتی با ساختار درونی و روند منطقی و طبیعی خویش حکومت و قدرت سیاسی را از حالت ویژه بودن به کسی و یا گروهی بیرون می آورد و جایگاه مردم را در نظام سیاسی استواری می بخشد. گرچه گزینه های گوناگون درباره نقش مردم در نظام سیاسی وجود خواهد داشت ولی گزینه همکاری و انبازی سازواری بیش تر با ساختار تکنولوژیک چنین جامعه هایی دارد.
البته دیدگاه های دیگری نیز درباره آینده نظام سیاسی در جامعه های فراصنعتی وجود دارد؛ از جمله گفته اند: نظام سیاسی آینده یک نظام توتالیتر خواهد بود و آن را از سه زاویه و چشم انداز شدنی می دانند:
۱) در جامعه های فراصنعتی چون مردم از نظر مادی، زندگی به دور از نگرانی و آسوده ای خواهند داشت و نگرانی و بیم برخاسته از بیکاری، فقر، نبود مسکن و کمبود بهداشت آنها را پریشان خاطر نخواهند کرد. از این روی دولتمردان با آسودگی خاطر با هر شیوه و ازجمله نظم توتالیتر می توانند بر مردم حکومت کنند بدون آن که احساس خطری از سوی مردم داشته باشند.
(امکان دیگر این است که جامعه در فرایند حرکت خود به رفاه و ثروت دست یابد(حتی در مورد یکایک افراد) ولی از نظر سیاسی به صورت توتالیتر اداره شود برای طبقه اداره کننده جامعه ثروت توده مردم تهدیدی به شمار نمی آید). (۳۳ )
این گمان در جامعه هایی بُرد بیش تری دارد که از نظر مادی نگرانی نداشته اما از نظر اطلاعات و ارتباطات از گسترش بایسته بی بهره باشند. ولی در جامعه های فراصنعتی یا جامعه های انفورماتیک که جامعه نه تنها ا زبعد مادی سرشار و ثروت مند است بلکه در حوزه اطلاعات و ارتباطات در حد خوشایندی از توسعه و رشد قرار دارد به گونه ای که (دانائی) از ویژگی های اصلی افراد و اجتماع آنها به شمار است این گمان بری رو به ضعف می گذارد؛ زیرا در این جامعه ها چون از نظر مادی سرشار شده اند ناگزیر ارزشها و خواسته های فرامادی مانند حقوق انسان ها چگونگی زندگی محیط زیست اخلاق دین سیاست و… سر بر می آورند و با توجه به این ارزش ها نه تنها مسائل سیاسی نزد مردم کم رنگ می شود بلکه بیش از گذشته اهمیت پیدا می کنند و در کانون توجه قرار می گیرند چون مجال بیش تری به دست می آورند تا به ارزش های فرامادی بپردازند.
۲) توتالیتر شدن نظام از سوی نظام آگهی رسانی آغاز می گردد به این معنی که در جامعه های انفورماتیک گسترش پخش و آموزش همگانی آگاهی ها انجام گرفته و مشکلی ندارد ولی دستیابی آزادانه و برابر همه به آگاهی ها هنوز قضیه ای حل ناشده است. به دیگر سخن سامانه و شبکه آگهی رسانی در سطح کشور و جهان به گونه ای است که هم داده های آگاهی بخشی آنها در خور دستیابی هر کس نیست و هم پردازش و برونداد اطلاعاتی زیر نظر همگان واقع نمی شوند. به این ترتیب نظام سیاسی به سوی توتالیتر شدن حرکت خواهد کرد.
این نگرانی در سخنان دکتر حمید مولانا بازتاب یافته است:(دسترسی به اطلاعات جمع آوری شده برای همه میسّر نیست و چون اطلاعات منبع قدرت و ثروت است در نتیجه شکاف بین آن عده که ثروت مندان اطلاعاتی و فقرای اطلاعاتی نامیده شده اند بیش تر می شود). (۳۴ )
توتالیتریسم اطلاعاتی از آن رو که نوک پیکانش متوجه فرهنگ و فکر خواهد بود پیامدهای ناگوار و ناخوشایندی در دراز مدّت با خود می‌آورد. اما باید درنگ کرد که این گونه توتالیتریسم چگونه ممکن است.
در کشورهایی که تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات فرسوده و گسترش نایافته است گمان این که یک نظام سیاسی توتالیتر از جانب کشورهایی که از تکنولوژی اطلاعاتی پیشرفته برخوردارند بر آنها بار شود بسیار زیاد است؛ همان گونه که امروز بیش تر کشورهای اسلامی واپس نگه داشته شده تهاجم فرهنگی بیگانگان مستبد را تجربه می کنند و برای رویارویی با آن با دشواری رو به رویند.
این یورش یک سویه همان توتالیتریسم اطلاعاتی و ارتباطی بیش نیست.امّا کشورهایی که تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و نیز شبکه اطلاعاتی آنها یکسان کمال پذیرفته و گسترش یافته و همترازند و نیز گنجایی داده ها و توانایی پردازش آنها و حجم بروندادشان برابر است گمان بستگیهای توتالیتر در عرصه اطلاعات که به نظام سیاسی توتالیتر خواهد انجامید میان آنها خیلی ضعیف و نزدیک به صفر است. در مَثَل آمریکا توان آن را ندارد که یک نظام سیاسی توتالیتر برخاسته از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات را بر ژاپن بار کند.
امّا احتمال این که نظام سیاسی توتالیتر در درون یک کشور و جامعه تمام انفورماتیک از جانب قدرت سیاسی که سرچشمه های اطلاعاتی بسیاری را در اختیار دارد شکل گیرد نیز دشوار است; یعنی دوام نخواهد داشت. البته انگاره ما جامعه انفورماتیک است که شبکه های پخش دانایی و سامانه اطلاعاتی فراگیر دارد.
به طور طبیعی در پیشرفته ترین جامعه های انفورماتیک دولت که جلوه گاه و سمبل قدرت سیاسی است از اطلاعات خام و پخته بهره مند است؛ در حالی که تمام جامعه از آن بی خبرند ولی این سبب نمی شود تا صاحبان چنین اطلاعاتی بتوانند نظام سیاسی توتالیتر را بر جامعه بپذیرانند؛ زیرا برای رسیدن به هدف حالت برون ذهنی بخشیدن و آشکارکردن چنین اطلاعاتی از راه رسانه های دیداری شنیداری نوشتاری سازمان های مربوط و… در سطح اجتماع لازم است و چون در جامعه انفورماتیک انگاریده ما که سامانه ها و شبکه های اطلاعاتی نه تنها سخت افزار اطلاعاتی و ارتباطی در دسترس همگان یا بخش بزرگی از کسان جامعه است با پخش چنین اطلاعاتی در درون این شبکه ها پردازش شده و دستاوردها و بروندادهای بسیار گوناگون آن را در جامعه فراروی کسان و نهادها قرار می دهد و به این ترتیب جامعه را از حالت اثرپذیری و پذیرش بیرون می آورد و همه پرتکاپو و آگاهانه وارد میدان عمل می شوند. و بدین سان نقش یک سویه برنامه اطلاعاتی یاد شده را کاهش داده بر آن قید و بندهایی می زند و حالتی را به میان می آورد که درست در برابر توتالیتر واقع است.
۳) گمان دیگری که برای توتالیتر شدن نظام سیاسی آینده برده شده این است که: با پیشرفت تکنولوژی ارتباطات حیات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بسیاری از کشورها به هم پیوند خورده است و ادامه و کارامدی چنین پیوندی به دگرگونیهای زیر ساختاری و پدید آوردن سازمانهایی که هم از نظر ساختاری و هم ازجهت کارکرد فراسوی ملت ها و کشورها سیر کند نیاز دارد. شرکت های فراملیتی (بویژه در حوزه اقتصاد و برنامه ریزی اجتماعی) که هم اکنون در غرب پدید آمده اند پاسخی است به چنان نیازی. و از آن رو که این شرکت ها از گنجایی و توان مندی بالایی در اقتصاد و سیاست جهانی برخوردارند احتمال پیدایی نظم توتالیتر از ناحیه آنها قوت بیش تر می یابد. از کسانی که به سوی چنین انگاره ای رفته آدام شاف است که می نویسد: (من در این مورد به نهادهای سلطه گر فراملی و چند ملیتی فکر می کنم که حتی هم اکنون در برخی زمینه ها از نظر اقتصادی به مراتب قدرت مندتر از اکثر کشورهای بزرگند مضافاً این که به علت ساختار عوامل و زمینه گسترده تأثیر گذاری هایشان امکانات بسیار زیادی برای زیر نفوذ قرار دادن سیاست بین المللی در اختیار دارند زیرا اگر قرار این بود که گرایشهای توتالیتر کمک شود این تأثیر گذاری دارای اهمیت ویژه ای است). (۳۵ )
این ساختارهای فراملی نسبت به کشورهایی که پایه های آن به شمار می روند هیچ گونه نظام توتالیتر را بار نخواهند کرد اما نسبت به کشورهایی که در درون آن ساختار جای ندارند و از دید اقتصادی و نظامی چندان توان مند نیستند گمان این که با نظام توتالیتر روبه رو شوند تا حدی عملی به نظر می آید.
از آنچه تا کنون به قلم آمد چنین نتیجه می توان گرفت که تکنولوژی در جامعه فراصنعتی از نظر ساختار درونی و جریان طبیعی موافق و یا زمینه ساز یک نظام سیاسی غیر استبدادی غیر دیکتاتوری گوناگون پذیر دارای مرکز از نظر برنامه ریزی سیاسی محاسبه گر مسؤول و فضای باز برای همکاری ها و انبازی های سیاسی مردم است؛ هر چند نظم توتالیتر به بیانی که گذشت ممکن است در چنین جامعه ای نیز رخ نماید.
پی نوشتها:
۲۷. جهان به کجا می رود آدام شاف ترجمه فریدون نوائی/ ۷۵ ـ ۷۶ نشر آگه.
۲۸. موج سوم/ ۵۹۵ ـ ۶۰۱.
۲۹. فلسفه تکنولوژی مقاله تقدم وجودی و تاریخی تکنولوژی بر علم دُن ایدی ترجمه شاپور ( ۲۸۳ ) اعتماد۱۱۷/ نشر مرکز.
۳۰. درس این قرن.
۳۱. دموکراسی و زمانه لیبرالیسم کرافورد برومکزون ترجمه مسعود پدرام.
۳۲. موج سوم۵۶۵/ ـ ۵۶۶.
۳۳. جهان به کجا می رود۷۵/ ـ ۷۶.
۳۴. نامه فرهنگ سال اول ش۲ زمستان ۱۳۶۹/۱۱ ـ ۱۹.
۳۵. جهان به کجا می رود/۷۳ ـ ۷۴.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
|
بنیاد آینده‌نگری ایران |
|
يكشنبه ۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۸ آوریل ۲۰۲۴
دانش نو
|
|
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان