گفتاری از پروفسور مایکل بورووی (رئیس انجمن بین المللی جامعه شناسی و استاد دانشگاه برکلی امریکا)
تحقق جامعه مدنی جهانی یک الزام است. جامعه مدنی جهانی در واقع جامعه شناسی است که تنها متکی بر جامعه مدنی محلی یا ملی نیست بلکه ابعاد جهانی به خود می گیرد.
در مورد حوادث اخیر کشورهای اسلامی در خاورمیانه باید گفت: در مقایسه حوادث خاورمیانه با شورش های دهه ۹۰ اروپای شرقی با یک نوع خودانگیختگی و انفجار از درون در جامعه مواجه هستیم.
خاورمیانه یکی از پیش بینی ناپذیرترین مناطق جهان است و جامعه شناسی به طور خاص با چالش های ژرفی در این منطقه مواجه است، چالش هایی در فهم فرایندهای اجتماعی درون ملت ها و به همان اندازه چالش هایی در شناخت فرایندهایی که از ملت ها در می گذرند.
خاورمیانه با شمار متنوعی از رژیم های سیاسی و فرهنگ های تاریخی اش، امکان پذیری نوعی «جامعه شناسی جهانی» را محک می زند. چنین جامعه شناسی جهانی ای، یک جامعه شناسی خاص را به یک جامعه شناسی جهانی بدل نمی کند بلکه از بطن گفت وگوی میان جامعه شناسی های گوناگون برمی آید؛ جامعه شناسی هایی که در فرهنگ ها و مناطق متفاوت ریشه دارند.
جامعه شناسی کلاسیک به طور سنتی در چارچوب دولت ملت محدود شده بود اما امروز ما باید جهانی فکر کنیم و در ضمن نباید اهمیت محدوده های ملی را نادیده بگیریم. در گام نخست، این به معنای مقایسه کشورهای مختلف با یکدیگر است، اما گام مهم تر این است که تلاش کنیم جهان را به عنوان یک واحد ببینیم که در آن سازمان ها، شبکه ها و جنبش هایی وجود دارند که از مرزهای ملی فراتر می رود.
باید از جهان شمول شدن شکل معینی از جامعه شناسی پرهیز کرد. جامعه شناسی امریکایی ممکن است خواسته یا ناخواسته روند تحقق نوعی امپریالیسم جهانی باشد که بخواهد خود را به محلات و اجتماعات تحمیل کند و این هشدار من نسبت به پرهیز از جهان شمول شدن یک نوع جامعه شناسی بر اساس تجربه مکتب شیکاگو است؛ وقتی مکتب شیکاگو به دستاوردهایی رسید، سعی کرد این دستاوردها را به تمام شهرها تعمیم دهد. با این کار جوامع از ویژگی های خاص و یگانه خود تهی شده و در ذیل دستاوردهای نظریات این مکتب قابل تعبیر می شوند.
ما بر جامعه شناسی از منظر جامعه مدنی تأکید داریم درست همان گونه که اقتصاددانان از منظر بازار و دانشمندان علوم سیاسی از منظر دولت به جامعه می نگرند، جامعه شناسی نیز به جامعه مدنی توجه دارد. جامعه مدنی نخستین بار در پایان قرن ۱۹ در اروپا و در واکنش به گسترش ویرانگر بازارهای ملی، بویژه بازارهای کار به وجود آمد. امروزه اقتصاد سرمایه داری یک خصیصه جهانی فرض می شود اما خصیصه ای جهانی با نیرویی که خارج از کنترل دولت های ملی است. ویرانگری این موج کنونی در بازاری کردن، از مرزهای ملی فراتر می رود، همان گونه که آن را در پدیده هایی مانند بحران های مالی، گرم شدن زمین و قاچاق انسان می بینیم. در مبارزه با این ویرانگری، جامعه مدنی نیز باید از مرزهای ملی فراتر رود همان گونه که به صورت بالقوه در جنبش های اجتماعی، سازمان های مردم نهاد و دین چنین می کند.
یک چنین جامعه مدنی پذیرفته شده ای خواهان جامعه شناسی است که تنها متکی بر جامعه مدنی محلی یا ملی نباشد بلکه ابعاد جهانی به خود گیرد. این جامعه شناسی جهانی بسیار متفاوت از پروژه هژمونیک جامعه شناسی های ملی است که به اشتباه خود را جهانی جلوه می دهند.
تعامل میان علوم اجتماعی گوناگون برای تحقق جامعه مدنی جهانی امری اجتناب ناپذیر است. جامعه مدنی جهانی مثل دیگر پدیده های جهانی پیچیده و حتی حامل پدیده های متناقض هم می تواند باشد. امروزه جامعه مدنی جهانی در شرایط نزج و جنینی است.
یک چنین جامعه شناسی جهانی متضمن تأملی خودآگاهانه بر موقعیت مان در جهان و پذیرش محدودیت ها و همچنین بنیان های ملی و اجتماعی دانش مان است. ما باید در توسعه جوامع مدنی که همه جهان را فرا می گیرند هم بسیار کوشا باشیم و هم باید در آفرینش همان جهانی که مطالعه می کنیم شرکت جوییم؛ یعنی باید پروژه «جامعه شناسی مردم مدار» را با جدیت دنبال کنیم نه صرفاً به خاطر این که از جامعه دفاع کرده باشیم بلکه برای آن که یک جامعه شناسی جهانی را توسعه دهیم و آن را نیرومند سازیم. ما در عین محلی و منطقه ای بودن باید به روابط جهانی بیندیشیم.
جامعه شناسی جهانی با عقبگرد به سمت خاص گرایی تفاوت دارد. یک جامعه شناسی جهانی مستلزم این است که ما جامعه شناسی های ملی را به هم متصل کنیم. این جامعه شناسی نیازمند اجتماعی از جامعه شناسان است که از مرزهای ملی فراتر می روند، ولی از طریق گفت وگوی میان جامعه شناسی های ملی ایجاد می شود.
مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده سخنرانی پروفسور مایکل بورووی با عنوان «منظور از جامعه شناسی جهانی» است که ۷ خردادماه در «همایش تفکر اجتماعی و جامعه شناسی در خاورمیانه معاصر» در مرکز گنجینه اسناد ملی ایران ایراد شد.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
گفتاری از پروفسور مایکل بورووی (رئیس انجمن بین المللی جامعه شناسی و استاد دانشگاه برکلی امریکا) 
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان