امروزه مفهوم سواد تنها در توانایی خواندن و نوشتن نیست. سواد عصر جدید شامل سواد رایانه ای، سواد فناوری، سواد اطلاعاتی... و سوادهای مهم دیگری است. تاثیر اینترنت و دیگر اشکال IT به گونه ای است که ماهیت سواد دائماً نیاز به تعریف مجدد دارد. همگام با ورود جوامع به محیط های اطلاعاتی دیجیتال، سواد اطلاعاتی به طرز روزافزونی به عنوان یک اولویت جهانی مطرح می گردد. برای رسیدن به مفاهیم قابل درک در رابطه با سواد اطلاعاتی برداشتها و نظرات دیگران را در یک نگاه اجمالی مرور خواهیم کرد تا بتوانیم هرچه بهتر از این دانش روز بهره مند شویم.
در فرهنگ کتابداری سواد اطلاعاتی این گونه تعریف شده است: آگاهی از قابلیت های محاسباتی و توانایی تشخیص و بیان روشن مسائلی که به کمک فناوری رایانه ای قابل حل هستند. این آگاهی شامل برنامه ریزی برای رایانه نمی شود.
از دیدگاه وبرو جانسون سواد اطلاعاتی به معنای توانایی در اتخاذ رفتار اطلاع یابی مناسب به منظور شناسایی اطلاعات مورد نیاز برای تامین نیازهای اطلاعاتی است. به طوری که دسترسی به اطلاعات مورد نظر به استفاده صحیح اخلاقی و موثر از اطلاعات در جامعه منجر می شود. اطلاعات مورد نیاز ممکن است از طریق هر کانال یا رسانه ای که میسر باشد بدست آید.
ساده ترین تعریف ها توسط گوست ارائه شده است. سواد اطلاعاتی توانایی دستیابی، ارزیابی و استفاده از اطلاعات از انواع گوناگون منابع است که این تعریف جامعیت لازم را ندارد و بیشتر بر مهارتهای رفتاری و کاربردی تاکید دارد.
دکتر پریرخ سواد اطلاعاتی را این گونه شرح می دهد: «سواد اطلاعاتی شامل شناخت نیازهای اطلاعاتی خود، مهارت تشخیص، مکان یابی، سازماندهی، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات است که فرد برای حل مسائل و مشکلاتش مورد استفاده قرار می دهد. این مهارتها پیش نیاز مشارکت موثر در جامعه اطلاعاتی و از جمله حقوق پایه افراد برای فراگیری مادام العمر بشمار می آید.» که در این تعریف ضمن اشاره به ویژگی های با سواد اطلاعاتی و تأکید بر ارزش سواد اطلاعاتی در حل مشکلات دیدگاه وسیع تری را نیز مطرح می سازد. یعنی آن مهارت و روند فکری برای یادگیری مادام العمر است.
دکتر زمانی معتقد است: «سواد اطلاعاتی به مهارتهای فناوری اطلاعات وابسته است. فرد باسواد از نظر فناوری اطلاعات قادر است از رایانه ها، نرم افزارهای کاربردی، پایگاه های داده و فناوری های دیگر برای انجام امور گوناگون مربوط به تحصیل، حرفه و امور شخصی خود استفاده کند. سواد اطلاعاتی شامل: محتوا، ارتباطات، تجزیه و تحلیل، جست وجوی اطلاعات و ارزشیابی آن می باشد و سواد اطلاعاتی کلید اصلی یادگیری می باشد.»
پروفسور یحیی کمالی پور می گوید: «سواد اطلاعاتی یکی از نیازهای اصلی هر انسان در جامعه می باشد. سواد اطلاعاتی پی بردن به این واقعیت است که دانش یعنی قدرت که پذیرش این اهم به تنهایی کافی نیست. بلکه یک فرد باید بداند که در اقیانوس عمیق و بسیار گسترده اطلاعات به عنوان مثال در اینترنت دنبال چه موضوعی می گردد و چگونه آن را به دست آورد. امروز حجم اطلاعات آن قدر سرسام آور است که حتی پی بردن به صحت و یا سقم یک موضوع براحتی امکان پذیر نیست. اینجاست که اهمیت سواد اطلاعاتی مشخص می شود.»
از دیدگاه انجمن کتابداران آمریکا سواد اطلاعاتی مختص یک قشر خاص نیست. بلکه همه رشته ها و نظام های آموزشی در هر سطحی به آن نیاز دارند. همچنین سواد اطلاعاتی به زمان خاص محدود نمی شود بلکه همیشگی است و به همین دلیل مبنای یادگیری مادام العمر بشمار می آید. از آنجایی که مأموریت اصلی مؤسسات آموزش عالی، تربیت یادگیرندگان مادام العمر است و شاخه دانش اطلاع رسانی به دلیل حوزه کاری خود موجه ترین حرفه برای برنامه ریزی و اجرای برنامه های آموزش سواد اطلاعاتی است، لذا گنجانیدن درسی به عنوان اصول و روش های آموزش سواد اطلاعاتی بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. ویژگی های با سواد اطلاعاتی را می توان اینطور توضیح داد:
فرد با سواد اطلاعاتی، ارزش اطلاعات را تشخیص می دهد و تمایلی به یادگیری دارد. زمانی که برای حل مشکل، نیازمند اطلاعات است توانایی پیدا کردن و تحلیل آن را دارد. قادر است محتوای اطلاعات را بادید انتقادی ارزیابی کند. همچنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را بدرستی و با مهارت می تواند انجام دهد و از طرفی توانایی ایجاد محتوای کیفی را دارد. توانایی های مورد استفاده در سواد اطلاعاتی عبارتند از: توانایی های فنی (سواد رایانه ای)، توانایی های ذهنی (سواد عمومی) و توانایی های ارتباطی است.
هفت اصل مهم در سواد اطلاعاتی وجود دارد:
۱ توانایی تشخیص نیاز اطلاعاتی
۲ شناسایی روش های دسترسی به اطلاعات
۳ تدوین استراتژی های لازم برای جست وجو
۴ مهارت های جست وجو و دسترسی
۵ توانایی مقایسه و ارزیابی منابع
۶ سازماندهی، کاربرد و برقراری ارتباط
۷ نمایش اطلاعات و مشارکت در ایجاد دانش جدید
برای سواد اطلاعاتی استانداردهایی در نظر گرفته شده است. که مهم ترین آنها:
می تواند به صورت مفید و مؤثر به اطلاعات دسترسی داشته باشد.
قادر باشد اطلاعات را به صورت کامل و انتقادی ارزیابی نماید.
از اطلاعات به طور دقیق و خلاق استفاده نماید.
بنابراین سواد اطلاعاتی یکی از مشخصه های بارز جامعه اطلاعاتی است. سواد اطلاعاتی در مقایسه با سواد خواندن و نوشتن، توانایی دسترسی و استفاده از اطلاعات به هر شکل و در هر قالب اعم از چاپی یا الکترونیکی است. سود سواد اطلاعاتی ابزار ارتباط با دنیا در عصر حاضر است. دنیایی که اطلاعات عنصر اولیه همه فعالیت های بشر و عامل راهبردی در رقابت های اقتصادی، سیاسی و غیره است. سواد اطلاعاتی یکی از پنج مهارت اساسی مورد انتظار از کارکنان در محیط های کاری می باشد. از اینرو ضروری است که در جهت ارتقاء سواد اطلاعاتی و سواد رایانه ای خود بکوشیم و این جمله را به خاطر داشته باشیم: «در عصر تغییرات مستمر تنها یادگیرندگان آینده را به ارث خواهند برد و مابقی خود را برای دنیایی تجهیز کرده اند که دیگر وجود ندارد.»
فرهاد فرقه
منابع:
۱ پریرخ، مهدی، آموزش سواد اطلاعاتی: مفاهیم، روشها و برنامه ها. تهران: کتابدار
۲ زمانی، عشرت، فصلنامه اطلاع رسانی، دوره۱۹، شماره اول و دوم، پاییز و زمستان.
۳ سراج، شهناز، مجله الکترونیکی، دوره سوم، شماره سوم.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان