داستان علمی تخیلی تركیبی از دانش های رنگارنگ بشری است آفریده ای از ممكن ها و ناممكن ها كه تنوعی دلپذیر و شگفتی آور را در قالب داستان به ارمغان آورده است.
فرانسیس بیكن فیلسوف انگلیسی در قرن هفدهم میلادی در كتاب مشهور خود بنام «آتلانتیس نو» سرزمینی را به خوانندگان خود معرفی كرد كه مردمان آن از چنان تمدن و تكنولوژی برخوردار بودند كه انگلستان متمدن آن روزگار از آن بی بهره بود.
در سرزمین افسانه ای بیكن كه فرسنگ ها دورتر از جزیره بریتانیا بود مردمان آتلانتیس قادر بودند همچون پرندگان در آسمان به پرواز در آیند. آنها از كشتی هایی برخوردار بودند كه در زیر آب اقیانوس ها حركت كرده و از وسایلی بهره می بردند كه صدای آنان را تا فواصل دور منعكس می كرد.
و همه اینها در حالی بود كه انگلستان قرن هفدهم هنوز صاحبان بی رقیب دریا بودند. با این همه كتاب بیكن فرصت انتشار در زمان حیات این فیلسوف و سیاستمدار نامدار انگلیسی را نیافت و یك سال بعد از مرگ وی یعنی در سال ۱۶۲۷ میلادی منتشر شد.
البته بیش از بیكن هم لئوناردو داوینچی در ارتباط با پرواز انسان، ماشین های پرنده و سلاح های مدرنی كه قرنها بعد ساخته شدند پیشگویی هایی داشت ولی اهمیت كار بیكن در این نكته بود كه وی با ظرافت تمام تمامی تحولات و پیشرفت های زندگی آینده بشر در همه زمینه ها زندگی انسان در یك سرزمین افسانه ای را به تصویر كشیده بود.
در اواخر قرن نوزدهم میلادی نوبت به ژول ورن فرانسوی رسید تا آمیزه گری های مشهور خود را در قالب رمانهای شیرین و جذاب بیان كند.
ژول ورن بزرگترین نویسنده ای است كه سبك نگارش داستان های علمی تخیلی را پایه گذاری كرد از آغاز جوانی می گفت كه قصد دارد درباره شور و هیجان ماجراهای دل انگیز علمی بنویسد پیوسته مطالعه می كرد و در ریاضی و جغرافیا و ستاره شناسی اطلاعات بسیار داشت عاشق سفرهای دریایی بود و می گفت:نمی توانم شاهد و ناظر رفتن یك كشتی بزرگ از بندرگاه باشم. بدون آنكه همه وجودم به دنبال آن روان نشود.
ژول ورن معتقد بود علم نباید از اخلاق سریعتر پیش رود و در داستان هایش مسائل انسانی را در كنار مسائل علمی مطرح می كرد.
ژول ورن در كتاب سفر به اعماق زمین (۱۸۶۴) اعماق زمین را جستجو كرد و در كتاب از زمین تا ماه (۱۸۶۵) مردم را در داخل محفظه ای به ماه فرستاد و در زیر دریایی جالب ناتیلوس، اقیانوس های زمین را پیمود زیر دریایی ای با فرشها و لوسترهای كریستالی و كاپیتانی نیمه مجنون به نام (نمو) كه قبلاً مهارجه بود این سفر در كتاب ۲۰۰۰۰ فرسنگ زیردریا (۱۸۶۹) انجام شد سپس همان كار را در هوا و در كتاب «ارباب هوا» انجام داد كه در آن مهندس رویو در سفینه ایی هوایی به نام آلباتروس به دور دنیا چرخید این سفینه از هوا سنگین تر بود و ۷۴ دكل ملخ دار داشت.
در رمان به خاطر پرچم (۱۸۹۶) دانشمندی دیوانه به نام توماس رخ، جنگی جدید به دنیا تحمیل می كند او از موشكهای هدایت شونده و كلاهك های شبیه بمب های هسته ای استفاده می كرد صد سال پس از انتشار «از زمین تا ماه» سفینه های آپولو ۱۰ به سوی ماه پرتاب شدند. وزن و ارتفاع این سفینه ها همان وزن و ارتفاع سفینه فرضی ژول ورن را داشت هر دو سفینه از فلوریدا در آمریكا پرتاب شده بودند محل بازگشت و فرود آپولوی ۹ تنها دو مایل با محل فرود سفینه ژول ورن فاصله داشت و این براساس زمان آن بسیار شگفت آور است.
بعد از ژول ورن و در نخستین سالهای قرن بیستم و با شتاب گرفتن تحولات برآمده از انقلاب صنعتی در اروپا نویسندگان و اندیشمندان آینده نگر هم عنان تخیل خود را رها كردند و دیگر آینده نگری در قالب كتاب های علمی تخیلی مرزی برای خود نشناخت اما در حد فاصل اختراع ماشین بخار از سوی جیمزوات تا اختراع كشتی بخار لوكوموتیو و همچنین ساخت اتومبیل از سوی شركت فورد كه این وسیله نقلیه را از حالت تشریفاتی خارج ساخت و از اولین پرواز برادران رایت تا عمومی شدن استفاده از هواپیماو
فاصله آن قدر كوتاه بود كه حتی تخیل بشری نتوانست از این سر پیشرفت علمی جلو بزند تلفن، رادیو، تلویزیون، تلگراف، بی سیم و
همه اینها وسایلی بودند كه فرانسین بیكن ۳۰۰ سال پیش از اختراع آنها به پیش بینی ساختشان پرداخت بود.
بازار پیش بینی و آینده نگری در اواخر قرن نوزدهم میلادی و ابتدای قرن بیستم به شدت رونق گرفت.
در سال ۱۸۸۳ «آلبر روپیدا» یك نقاش و كاریكاتوریست فرانسوی كاریكاتورهایی از دنیای آینده را ترسیم كرد او در كاریكاتورهایش دستگاه كوچكی را ترسیم كرده بود به نام ویزفون كه به بشر این امكان را می داد كه از فاصله ی هزاران كیلومتری تصویر افراد دیگری را در آن مشاهده كرده و با آنان به صحبت بپردازد.
چند سال بعد در آن سوی دریای مانش «هربرت جورج ولفر» نویسنده انگلیسی با نوشتن ماشین زمان (۱۸۹۵) دنیا را به شگفتی وا داشت او اولین كسی بود كه مدعی شد آینده ممكن است هیچ شباهتی با گذشته نداشته باشد و اصلاً ممكن است به كلی با آن متفاوت باشد ولز در سال ۱۹۰۷ میلادی (رمان جنگ) هوایی را نوشت در این كتاب ولز با دقت به بیان جزئیات وحشتناك جنگ مدرن پرداخت به نحوی كه خواننده را به شدت دچار اضطراب روحی می كرد.
۷ سال پس از نوشتن كتاب (جنگ هوایی) جنگ جهانی اول سراسر اروپا را فرا گرفت اما به صورتی بسیار وحشتناكتر از آنچه او تشریح كرده بود ولز بعدها گفت:«من تاكید كرده بودم كه جنگ هوایی نبرد را سه بعدی می كند امكان جداسازی غیرنظامیان از نظامیان ناممكن می شود و جنگها به گونه موثرتری پایان می یابند این نكته باید رفتار و افكار انسانها را متحول سازد. جنگ مدرن را نباید با جنگهای باستان مقایسه كرد. جنگجویان آن دوره بیشتر تماشاگران مسابقه های ورزشی امروز هستند» و بدینسان نام پدر علوم تخیلی به ولز داده شد.
ولز در كتابهایش از هواپیماهایی صحبت به میان آورد كه هر روز ۴ بار حد فاصل بین پاریس و لندن را طی می كنند از ارتش هایی كه سلاح های جدید همچون تانك مجهز بودند او بعدها پس از جنگ جهانی اول نوشت «به تكان شدیدی مانند جنگ جهانی نیاز بود تا به مردم انگلیس نشان داده شود كه هیچ چیز ثابت نیست تمام تاریخ تلاش برای سازگاری است و تنها تفاوت اساسی دوره ما با بقیه اعصار این است كه سرعت و چگونگی سازگاری تغییر كرده و همه نیز آن را پذیرفته اند.»
كمی بعد باز هم پیام تغییر و تحول شنیده شد اما این بار با تجربه جهنمی جنگ جهانی دیگر . پس از جنگ جهانی اول جوانانی با موهای روغن زده در سالن ها گرد آمدند و اعلام كردند دیگر جنگی روی نخواهد داد اما ولز رمان دنیای آزاد شده ۱۹۱۴ را نوشت و جنگهای جدیدی را به همراه سلاح جدیدی به نام بمب هسته ای پیش بینی كرد سپس نشست و منتظر شد و انتظارش زیاد طول نكشید.
هربرت ولز در كتاب (دنیای آزاد شده) به توصیف جنگی مشابه جنگ جهانی دوم پرداخت كه بعدها (۲۵ سال بعد) در سالهای ۴۵ ۱۹۳۹ بوقوع پیوست در این كتاب همان جنگهای هوایی بمباران وحشتناك هلی كوپترهای «بالگرد» تانكهای عظیم و از همه مهمتر توصیف بمب اتمی به عنوان گلوله بزرگی كه تا شعاع صدها كیلومتر همه چیز را طعمه آتش و نابودی می كند و دارای نوری ارغوانی و صدایی كر كننده است یاد كرد.
جنگی كه ولز پیش بینی كرده بود در سال ۱۹۳۹ آغاز شد او در آن زمان ۷۳ ساله بود ولی هنوز به پیش بینی خود ادامه می داد و آینده را تیره تار می دید بعد از فروكش كردن شعله های جنگ جهانی دوم علوم تخیلی و انتشار كتابهای علمی تخیلی وارد فاز جدیدی از حیات خود شد.
نویسندگان كتاب های علمی تخیلی كه حالا پرشمارتر از قبل شده بودند به سرعت به ترسیم آینده و دنیای نو مشغول بودند و علاقمندان به این كتاب ها هم پیش گویی های آنان را همچون برگ های طلا به خانه های خود می بردند در این مرحله دیگر نوبت به روبات ها، اشعه ایكس و موجودات فضایی جنگ بین ستارگان در كهكشانها و
رسیده بود و البته در این مرحله از حیات كتابهای علمی تخیلی، آمریكایی ها پیشقراول ملل دیگر شدند اما براستی چگونه آمریكایی ها؟
تا قبل از دهه پنجاه (۱۹۵۰) تقریباً ناممكن بود كه كسی داستان علمی تخیلی آن هم به شكل كتاب بخواند تعداد انگشت شماری كتاب در این زمینه منتشر می شد نوشته های نویسندگان برتری چون استور اسمیت و فان فوگت را شركت های انتشاراتی كوچك با تیراژی كم در چند هزار نسخه چاپ می كردند كه آن هم عمدتاً با هزینه صاحب اثر صورت می گرفت.
پس از چاپ این نوع كتابها نیز مجامع ادبی سكوت اختیار می كردند و كمتر پیش می آمد كه كسی آنها را نقد و بررسی كند از نظر منتقدان چنین نویسندگانی هنوز پا به عرصه وجود نگذاشته بودند تا چه رسد به آن كه كتابی هم منتشر كرده باشند.
علم در همه جا به حد انفجار رسیده بود اما داستانهای علمی و تخیلی همچنان در اذهان متخصصان و توده عظیم مردم آرمیده بود اگر سیاهان در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه اقلیت نژادی محسوب می شدند نویسندگان داستان های علمی تخیلی در زمره اقلیت های ادبی بودند كه هیچ نامی از آنها برده نمی شد و در جایی مطرح نبودند كمتر پیش می آمد كه مجلات مهم داستانهای علمی تخیلی را چاپ كنند حتی مجلات مخصوص داستان های علمی تخیلی نیز داستان های در بردارنده افكار تكان دهنده را بر می گرداندند و یا چاپ نمی كردند اما اوضاع به نحوی مؤثر در حال دگرگونی بود.
جنگ جهانی دوم به پایان رسیده بود جنگی كه بیش از ۵۰ میلیون كشته و مجروح و آواره به جا گذاشت و اروپا را به ویرانه ای مبدل ساخت اینك كشورهای اروپایی نیازمند كمك های آمریكا تحت عنوان نقشه مارشال و و اصل چهارم ترومن شدند تا اقتصاد ویران شده خود را بازسازی نمایند. سیل سرمایه از اوایل دهه چهل به سوی آمریكا روانه شده بود متخصصین و مغزهای متفكر همچون البرت انیشتین و نیربل فون بران به آمریكا مهاجرت كرده بودند صنایع آمریكا در سال ۱۹۳۹ ۱۹۴۴ بیش از صد در صد رشد داشت در صنعت هواپیماسازی آمار ۱۳۰۰ درصد و ۵۵۰۰ را نشان می داد.
منابع :
۱-مقاله پیشبینی آینده از سهیل ارادتمند / روزنامه همشهری.
۲-مقاله مجله دانشمند در مورد زندگینامه هربرت ولز
۳-داستان علمی تخیلی چیست نوشته سام جی لاندول ترجمه محمد قصاع
۴- مقاله توجیهی علمی برای رویدادهای متا فیزیكی نوشته مارك رز ترجمه مهدی افشار
۵- داستان علمی تخیلی نوشته جیآكادون.
۶- ۲۵ نكته درباره ژول ورن . ح حداد
۷- تحقیق رویاها با ادبیات علمی تخیلی / نوشته پاتر بكپار نیدر ترجمه خیام فولادی تالاری.
۸- آرتوسی كلارك از دیدگاه منتقدان/ تدوین و ترجمه افشین خاكباز
۹- داستان علمی تخیلی قبل از میلاد و بعد از ۲۰۰۱ نوشته ردی برادبری ترجمه /هادی پیام
۱۰- وضعیت نشر داستانهای علمی تخیلی در ایران از حمیدرضا داداشی و سید علی كاشفی خوانساری/ادبیات استانی.
محسن اسدی فرد