بدیهی است که بهمنظور پیش‌بینی وضعیت بازار در زمینه فناوری اطلاعات که تابع و متاثر از انبوهی از مولفهها و متغیرهای متنوع و پیچیده است، به ابزار و ادوات و از آن مهمتر، امکاناتی نیاز است که عموما سازمان‌های خاصی در جهان از اینگونه تواناییها برخوردارند. بدین جهت، پیش از اظهارنظر در خصوص آینده فناوری اطلاعات ایران در سال پیش رو (۱۳۸۹)، لازم میدانم نخست به اتفاق نگاهی بیندازیم به نقطه نظرات و دیدگاههای برخی از نهادهای معتبر و شناخته شده بینالمللی که این بازار را در ابعاد کلان بهصورت کارشناسی مورد سنجش و ارزیابی قرار داده و در در نتیجه می‌شود به آن استناد کرد.
طبق پیش‌بینی شرکت تحقیقاتی و مشاورهای گارتنر که یک منبع بسیار معتبر در این عرصه بهشمار میآید، انتظار می‌رود که بازار فناوری اطلاعات جهانی در سال ۲۰۱۰ مجددا راه خود را به سمت توسعه باز یافته و با رشدی معادل ۳/۳ درصد، حجم داد و ستدهای مربوطه در این سال به ۳/۳ ترلیون دلار برسد. این در حالی است که فناوری اطلاعات در پی یک افت ۲/۵ درصدی در سال ۲۰۰۹ بدترین وضعیت خود را پشت سر نهاده است.
از سویی دیگر، مجله اقتصادی اکونومیست با ارائه ارقامی به این نتیجه رسیده است که پروژه‌های IT در جهان از یک رشد ۵/۵ درصدی در سال ۲۰۱۰ بهره خواهند برد و تمام شواهد حاکی از اتمام رکود اقتصادی در این سال و رونق مجدد اقتصاد کشورها میباشد. پیش‌بینی دیگر مراکز معتبر علمی-تحقیاتی جهانی، همچون سازمان آی دی سی (IDC)و مرکز تحقیقاتاتی فوتپارترز (Foote Partners) نیز تا حد زیادی در همین حول و حوش قابل تعبیر و تفسیر است. بر این اساس می‌توان اذعان داشت که کلیه این قبیل سازمانها در مورد رشد بازار فناوری اطلاعات جهانی در این سال همنظر و متفقالقول هستند. گارتنر محورهای اصلی رشد فناوری اطلاعات را اینچنین اعلام داشته است.
● رایانش انبوه یا ابری (Cloud Computing)
این نوع رایانش مبتنی بر استفاده از شیوه‌های محاسباتی در فضای اینترنت است که باعث می‌شود قابلیت‌های مختلف بدون نیاز به برخورداری از اطلاعات تخصصی در مورد فناوری‌های بهکار گرفته شده و یا کنترل زیرساخت‌های پشتیبانی کننده از آنها، در قالب برنامههای کاربردی برخط بهصورت خدماتی که عموما از آن بهعنوان “Software as-a-Service” نام برده می‌شود، به کاربر ارائه شود. از جمله مزایای رایانش ابری کاهش چشمگیر هزینهها، کارآیی توسعه یافته، ارتقای سریع و دائم نرمافزار، سازگاری بیشتر فرمت اسناد با یکدیگر و امکان دسترسی جهانی به آن، ظرفیت نامحدود ذخیرهسازی، اطمینان بیشتر به داده، در اختیار بودن جدیدترین نسخههای نرمافزار و آخرین دستاوردهای سختافزاری و مخابراتی، و استقلال از سخت افزار قابل ذکر است.
● ابزارهای تجزیه و تحلیلی پیشرفته (Advanced Analytics)
استفاده روز افزون از اینگونه ابزارها که از امکاناتی نظیر شبیهسازی، پیش‌بینی و بهینهسازی برخوردار میباشند، در زمینههای مختلف پشتیابانی از فرایندهای کسب و کار الکترونیکی، همچون مدیریت روابط با مشتریان (CRM) و برنامهریزی منابع سازمان (ERP)، بسیار رواج پیدا کرده است. امکان مدلسازی سناریوهای مختلف کاری، تعریف جریانهای کار، و تحلیل و یا پیش‌بینی رخدادها را می‌توان از دیگر ویژگی‌های مرتبط با جوانب کاربری این نوع ابزارها/سیستمها برشمرد.
● رایانش در سطح مخدوم و مجازیسازی (Client Computing and Virtualization)
پیشرفتهای بهوقوع پیوسته در زمینه مجازیسازی و گرایش به سمت رایانش انبوه که پیش از این ذکر شد، موجب کاهش نگرانیها در خصوص استفاده از سختافزار و یا سیستم عاملی خاص شده و سازمانها را قادر ساخته است که از جمله موارد مختلف، بتوانند نقشه راه میانمدت و در مواردی، بلندمدت خود را نیز در زمینههایی چون رویکردهای مرتبط با استانداردهای قابل بهکارگیری، پیادهسازی و/یا روزآمدسازی سیستمها (شامل سیستمهای امنیتی)، بهصورتی قابل اتکا و با قابلیت انعطافپذیری بالا تهیه و تدوین نمایند. تحلیلگران بر این باورند که فراهم گردیدن نسل جدیدی از خدمات کارآمد و مجموعهای از امکاناتی که تاکنون منحصر و محدود به استفاده از کلانسرورها و بهرهگیری از کلانبانکهای اطلاعاتی بوده و یکپارچگی در سطحی گسترده را طلب میداشته است، مزیتی ویژه نه تنها برای کاربران عادی، بلکه برای سازمانها بهحساب میآید.
● فناوری اطلاعات در خدمت اهداف سبز (IT for Green)
از آنجا که بسیاری از تحلیلگران فناوری اطلاعات را ابزاری کارآمد در جهت تحققق مقاصد زیست محیطی (اهداف سبز) بهشمار میآورند، هرگونه اقدام کارساز در این خصوص موجب افزایش اعتبار و القای تصویر و ذهنیتی بهتر برای سازمانها در این زمینه قلمداد میگردد. از جمله اقدامات کارساز در این عرصه می‌توان به استفاده از مستندات الکترونیکی (با هدف جلوگیری از مصرف بیرویه کاغذ) و تبیین رویههای انجام کار بهصورت «از راه دور» (Teleworking) در جهت کاهش رفت و آمدهای کاری غیرضروری و متعاقبا، بهینهسازی مصرف سوخت اشاره نمود.
● تغییر شکل مراکز داده (Reshaping the Data Center)
در گذشتهای نه چندان دور، طراحی مراکز داده با وجود پیچیدگیهای خاص خود، مستلزم رعایت اصول سادهای بهحساب میآمد. اما امروزه با مطرح شدن رویکرد مبتنی بر «معماری پاد» (Pod-based Architecture) در این خصوص، یک فضای کاری بسیار تخصصی در زمینه طراحی و ساخت مراکز داده ایجاد شده است که نویدبخش رشدی فزاینده در این حوزه میباشد.
● پردازشهای اجتماعی (Social Computing)
از آنجا کاربران ترجیح می‌دهند از دو سیستم جداگانه برای پشتیبانی از کارشان – یکی از آنها در خصوص محصولات مرتبط با خود (شخصی و یا گروهی) و دیگری در ارتباط با دسترسی به اطلاعات برونسازمانی – استفاده بهعمل نیاورند، سازمانها با ضرورتی فزاینده مواجه خواهند شد که تمرکز هرچه بیشتر بر استفاده از نرمافزارها و مدیاهای اجتماعی کارآمد را در محیط انترپرایز، بهمنظور ایجاد یکپارچگی و بسط دامنه مشارکت کاربران، طلب میدارد.
● سیستمهای امنیتی و کنترل فعالیتها (Security – Activity Monitoring)
بهطور کلی، توجه سیستمهای امنیتی بهصورت سنتی بر چگونگی ایجاد یک دیواره حفاظتی جهت جلوگیری از ورود غیرمجاز متمرکز بوده است. حال آنکه گرایش این قبیل سیستمها به تدریج به سمت کنترل فعالیتها و شناسایی، تحلیل و ممیزی الگوهای نفوذ کشانده شده است. ایجاد سیستمهای برخط هشدار دهنده و جلوگیری از تراکنشهای غیر مجاز، زمینه دیگری از فعالیتهای رو به شد را در این حوزه تشکیل میدهد.
● کارت حافظه فلش (Flash Memory)
هرچند کارت حافظه فلش را نمیتوان محصولی جدید خطاب نمود، ولیکن سیر پیشرفت آن در زمینه گنجایش ذخیرهسازی اطلاعات و امکان بهکارگیری آن در هر دو سطح خادم و مخدوم (آنهم با توجه به فضای کمکی که اشغال مینماید)، گرمای قابل تحمل توسط آن، و نیز نوع عملکرد و قابلیت کاربری آن تحت شرایط سخت و دشوار، نقش بس متفاوتی را برای این نوع حافظه ترسیم نموده است.
● مجازیسازی با هدف بهبود چگونگی دسترسی (Virtualization for Availability)
همانگونه که مطلع هستیم، طی چند سال گذشته از مجازیسازی (Virtualization) به عنوان یک از فناوری‌های استراتژیک نام برده میشده است، اما اخیرا به دلیل مطرح شدن عنصر جدیدی در باب این موضوع، تحت عنوان «نقل و انتقال بهصورت زنده» (Live Migration)، ابعادی بس گستردهتر برای مجازی سازی، اینبار در زمینه فراهم ساختن امکان دسترسی بهینه به سیستم، قابل تصور شده است. در چنین شرایطی، سیستم عامل و دیگر نرمافزارها بهگونهای عمل مینمایند که گویا پردازش همچنان در سرور اصلی در حال انجام است، در حالیکه با تقلید و یا شبیهسازی نحوه عملکرد حافظههای فیزیکی سیستمها، به محض اتمام یک دستورالعمل در سیستم مبدا (Source System)، دستورالعمل بعدی در سیستم مقصد (Destination System) صورت میپذیرد.
● نرمافزارهای کاربردی با قابلیت استفاده در سیستمهای موبایل (Mobile Applications)
کارشناسان بر این باورند که تا پایان سال ۲۰۱۰ متجاوز بر ۲/۱ میلیار نفر در جهان از ابزار و ادوات موبایل/پرتابل، نظیر تلفن همراه، که از توانایی تجارت الکترونیک برخوردار میباشند، بهره خواهند برد. برای مثال، بهرغم بازار محدود قابل تصور برای سیستم آیفون (iPhone) شرکت اپل، هماکنون چند هزار نرمافزار توسط شرکتهای مختلف برای آن تولید شده است. حال با درنظرگیری سایر محصولات موجود و یا آتی در بازار، بیشک می‌توان عرضه طیفی از محصولات متنوع را در این زمینه انتظار داشت. در اینجا پیش از بحث در خصوص تغییر و تحولات قابل انتظار در عرصه فناوری اطلاعات ایران، جای آن دارد که به پیش‌بینی اکونومیست در این باره اشاره شود.
این پیش‌بینی نشان از آن دارد که با وجود توانایی غیر قابل انکار ایران که خود را به یکی از ذینفعان این صنعت عظیم تبدیل سازد (بهویژه در حوزه بهرهگیری از فعالیاتهای برون‌سپاری جهانی)، اما از یکسو به دلیل بسته بودن فضای بازار، و از سویی دیگر، به جهت عدم شفافیت نشان داده شده، نتوانسته است که جایگاه مناسبی را از آن خود سازد؛ بهطوری که ایران در پروژه پایش جهانی توانمندی فناوری سال ۲۰۰۹ در زمینه کیفیت سرمایه‌گذاری، در بین ۷۰ کشور، رتبه ۶۶ را کسب نموده است. شکی نیست که روند توسعه فناوری پدیدهای است جهانی و هر کشوری، از جمله ایران، به نحوی از آن پیروی و یا الگوبرداری خواهد نمود.
بههر حال، با عنایت به جایگاه محوری دولت، به ویژه نقش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در زمینه اتخاذ تصمیمات و سیاستهای راهبردی زیربنایی که علاوه بر بخش دولتی، بخش خصوصی را نیز تا حد زیادی تحت تاثیر خود قرار خواهد داد، پیش‌بینی این مطلب که فناوری اطلاعات ما در سال جدید از چه روندی تبعیت خواهد نمود و به کجا خواهد رسید، به عملکرد این وزارتخانه و چگونگی تحقق برنامه پنجم توسعه در این حوزه وابسته است.
شایان ذکر است که به اعتقاد مدیر دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که بررسی برنامه پنجم توسعه را در دستور کار خود دارد و برنامه چهارم توسعه را نیز مورد ارزیابی قرار داده است (به نقل از ایسنا)، «اگر نگاهی مسألهمحور برای تدوین برنامه توسعه داشته باشیم می‌توان با شناسایی دقیق مسایل کلیدی نظیر اشتغال، ارتقاء بهره‌وری، کاهش فساد، ارتقاء شاخص‌های سواد و فرهنگ راهحلهای IT برای آنها در قالب یک مدل سیستمی و برنامه‌ای ارائه کرد که از این حیث برنامه دارای خلاء است و به نظر می‌رسد فرصت برای غنی‌تر کردن برنامه پنجم وجود دارد.»
با اشاره با بررسی صورت پذیرفته از احکام قانونی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط آن دفتر در خصوص برنامه چهارم توسعه، اظهار شده است که «ضمن بررسی گزارش عملکردهای در دسترس و سند توسعه بخشی فناوری اطلاعات و ارتباطات مشخص شد اقدامات انجام یافته اهداف مورد نظر در برنامه چهارم را محقق نکرده و اکثر مواد و احکام قانون برنامه چهارم به گونه‌ای تدوین نشده که قابل ارزیابی دقیق باشد و در بیشتر موارد احکام تلفیقی از اهداف و اقدامات اجرایی هستند و از سویی دیگر، سند توسعه بخشی ICT که به عنوان نقشه راه برای اجرای قانون محسوب می‌شود، ارتباط منطقی با احکام قانون برنامه چهارم ندارد و به عبارتی این سند بدون توجه به مواد قانون برنامه چهارم که یک سند بالادستی به شمار می‌رود، تهیه شده است.»
همچنین به این موضوع اشاره شده است که «هرچند به واسطه وجود شاخص‌ها و برنامه‌ای که تدوین شده اجرای آن میتوانست نتایج ملموس‌تری را به دنبال داشته باشد، اما ارزیابی شاخص‌ها نشان از عدم تحقق اهداف و معیارهای این سند دارد.» در خاتمه، با وجود برخی از کاستیهای احتمالی از بعد قانونی و اینکه نمیتوان تاثیر عملکرد دولت را بر چگونگی بهحرکت در آوردن این صنعت حیاتی نادیده گرفت، بنده معتقدم که بخش خصوصی ما سعی بهعمل خواهد آورد که با در دست گرفتن ابتکار عمل، خود را تا حد امکان در برخی از زمینهها با روند توسعه این فناوری در جهان همسو و سازگار سازد؛ همچنانکه پیش از این نیز شاهد چنین اقدامی بودهایم.
ضمن اینکه فکر میکنم در حوزه توسعه و عرضه محصولات و خدمات نرمافزاری پیشرفته، بهویژه در زمینه کسب و کار الکترونیکی و زیر شاخههای مرتبط با آن، به مراتب موفقتر از ارائه سیستمهای سختافزاری فوق تخصصی و یا نه آنچنان تخصصی ارزانقیمت که مجبوریم با انبوهی از کالاهای خارجی به رقابت بپردازیم، عمل خواهیم نمود.
فرهاد جواهردشتی
کارشناس و مشاور در زمینه فناوری اطلاعات
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان