Iranian Futurist

کلید واژه؛

درآمد

انقلاب فنّاورانه در حوزه فنّاوری اطلاعات روی داده است، کم و بیش تأثیر خود را در تمامی جنبه‏های زندگی از مرزهای سیاست و اقتصاد گرفته تا قلمرو فرهنگ و علوم و حتی سبک زندگی و خلقیات انسان‏ها بر جای گذاشته است.

پیش روی ما جهانی خواهد بود با قواعد و ویژگی‏های جدید، اما از سنخ همان دنیای فنی که تنفس در آن، نگاهی جدید به عالم را می‏طلبد. این نگاه به طور قطع می‏تواند خطرات احتمالی بسط فنّاوری ارتباطات و اطلاعات را تعدیل کند و در نهایت، جامعه را در مسیر مناسب قرار دهد.

اکنون اقتصادهای سراسر عالم در هم تنیده شده‏اند، مدیریت‏ها انعطاف پذیرتر و تمرکززدایی شده، روابط داخلی و خارجی شرکت‏ها شبکه‏ای گردیده، روابط کاری متنوع‏تر گشته و سمت و سویی فرد گرایانه پیدا کرده‏اند، زنان بیش از هر موقع وارد بازارکار گشته‏اند و پر قوت‏تر از همیشه خواهان حقوقی برابر با مردان یا عدم تبعیض گشته‏اند، محیط زیست و دغدغه نگهداری آن بیش از هر زمان دیگر چالش برانگیز شده و آرایش نیروهای سیاسی جدیدی را به میدان آورده است.

در این میانه پر آشوب، فرهنگ مجازِی(2) واقعی که از نظام رسانه‏ای فراگیر، به هم پیوسته و متنوع به وجود آمده، دست به دگرگونی در بنیان‏های مادی زندگی، فضا و مکان زده است. در جهانی با این همه تلاطم که این گونه دستخوش تغییرات و تحولات مهار نشدنی گشته، مردم از نو حول محور هویت‏های بنیادین از قبیل هویت‏های دینی، قومی ملّی گردهم آمده‏اند.

اما اینک در حال ورود به جامعه‏ای جدید هستیم؛ جامعه‏ای شبکه‏ای با محتوا و ساختاری کاملاً متفاوت از آنچه تاکنون در آن می‏زیسته‏ایم؛ جامعه‏هایی که به نحو روزافزونی پیرامون تقابل دو قطبی میان شبکه و خویش شکل می‏گیرد. این گونه است که جهان در یکی از مقاطع نادر تاریخی خود قرار گرفته است؛ مقطعی که به تعبیر کاستلز وجه مشخصه آن دگرگونی فرهنگ مادی ما توسط آثار یک نمونه فنّاوری جدید است که بر محور فنّاوری‏های اطلاعاتی سازمان یافته است. نگاهی دقیق و منتقدانه به ابعاد و زوایای تاریک و پوشیده این دنیای جدید، نه یک کنجکاوی ذهنی و تصنعی بلکه یک دغدغه همیشگی است که در جهان نو، ما، فرهنگ و جامعه درکجا قرار خواهد گرفت.

چیستی جامعه شبکه‏ای

جامعه شبکه‏ای، محصول جهانی شدن ارتباطات و اطلاعات است و با نگرشی دقیق‏تر ادامه همان راهی است که غرب در مسیر مدرنیته پیموده است؛ همان جایی که «گیدنز» از آن به عنوان «مدرنیته تشدید یافته» یاد کرده است. پس ریشه‏های جامعه شبکه‏ای را باید در ریشه‏های مدرنیته و آرمان‏ها و آرزوهای روشنگری جستجو کرد.

جهانی شدن

در طلیعه جهانی شدن، متفکران و اندیشمندان جهان با افق جامعه‏ای روبه‏رو شدند که تفاوت چشمگیری با نمونه پیشین خود داشت. به تعبیر «مالکوم واتزر» جهانی شدن فرآیند اجتماعی است که در آن قید و بندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده است، از بین می‏رود و مردم به طور فزاینده‏ای از کاهش این قید و بندها آگاه می‏شوند؛ به بیان دیگر، جهانی شدن، گلادیاتوری نرم‏افزاری است که فتح حصارها و برج و باروهای فرهنگی و هویتی را هدف مبارزه و چالش خود قرار داده است.

استراتژی‏های این گلادیاتور برای پیروزی در این نبرد، عبارت است از:

کم رنگ شدن قید و بندهای جغرافیایی و ایدئولوژیکی که بر روابط فرهنگی و سیاسی جوامع بشری سایه افکنده، از بین رفتن تقدّم و تأخر تاریخی، متنوع شدن سبک‏های زندگی، تضعیف و تخریب عوامل و منابع سنتی هویت، فرو ریختن فضاهای انحصاری و از بین بردن مصونیت فرهنگی، کوچک شدن جهانی، در هم تنیدن زمان و مکان، همسان‏سازی ساختاری و نهادی جوامع مختلف جهان، تبدیل جامعه به زنجیره‏ای از شبکه‏های اجتماعی ـ فضایی همپوش و متقاطع، سامان‏دهی کنش‏ها و واکنش‏های از راه دور و با فاصله، وارد کردن «دگرهای غایب» به عرصه مناسبات و روابط جهانی، تضعیف و تقلیل نقش دولت ـ ملت و رها ساختن امر اجتماعی از سیطره دولت، فرسایش و نفوذپذیر شدن مرزهای ملّی، تعریف حوزه‏های عمومی پراکنده، ایجاد انجمن‏ها، احزاب و گروه‏های تروریست و مخالف مجازی. (هلد و پراتون، 1381، ص 30 )

جامعه شبکه‏ای

از میان این مدرنیته تشدید یافته و روند جهانی شدن که چند دهه در حال رخ نمایاندن است، جامعه شبکه‏ای در حال ظهور می‏باشد. در بین صاحب‏نظران و اندیشمندان جهان، «مانوئل کاستلز» بهترین تلاش را برای روشن نمودن زوایای تاریک و پوشیده جامعه شبکه‏ای انجام داده است.

وی ریشه به وجود آمدن جهان نو را در تلاقی سه فرایند تاریخی در اواخر دهه 1960 م و نیمه دهه 1970 م جستجو می‏کند:

1. انقلاب تکنولوژی اطلاعات؛

2. بحران‏های اقتصادی سرمایه‏داری و دولت سالاری و تجدید ساختار متعاقب آن؛

3. شکوفایی جنبش‏های اجتماعی فرهنگی، همچون: آزادی‏خواهی، حقوق بشر، فمینیسم و طرفداری از محیط زیست.

به عقیده وی تعامل میان این فرایندها، یک ساختار نوین اجتماعی مسلط؛ یعنی جامعه شبکه‏ای، یک اقتصاد؛ نوین یعنی اقتصاد اطلاعاتی ـ جهانی و یک فرهنگ نوین؛ یعنی فرهنگ مجازِ واقعی را به عرصه وجود آورده است. منطق نهفته در این اقتصاد، جامعه و فرهنگ، زیر بنای کنش و نهادهای اجتماعی در سراسر جهانی به هم‏پیوسته خواهد بود. (کاستلز، (ج) 1380، ص 417)

در جامعه شبکه‏ای پیش رو، افراد و جوامع در درون قالب‏های تازه، هویت‏های تازه‏ای می‏گیرند و در این میان، تعاریف تازه‏ای از انسان عرضه می‏شود و در عین حال خود این شبکه تحت تأثیر قوای محرّکه داخلی دستخوش تغییرات دائمی و در نتیجه، ایجاد الگوهای جدید زیست و حیات در نقاط مختلف می‏شود.

در این جامعه نو که در حال رخ نمودن است، شاهد دگرگونی ساختاری در تولید، قدرت و نیز روابط اجتماعی می‏باشیم. این دگرگونی‏ها به تغییر بنیادین مشابهی در شکل‏های اجتماعی مکان و زمان، به ظهور فرهنگ جدید منجر می‏شود.

البته کاستلز متذکر می‏شود که نام بردن از یک جامعه اطلاعاتی یک شکل، که تلویحاً به معنای همگونی جهانی شکل‏های اجتماعی همه بخش‏های این نظام نوین است، چندان واقع به نظر نمی‏رسد؛ به عبارتی دیگر، تنوّع فرهنگی و کثرت نهادهای جوامع متکی به اطلاعات علی رغم همگونی‏های بسیار مشابه، همچنان وجود خواهند داشت. بدین ترتیب، یگانه بودن ژاپن یا متفاوت بودن اسپانیا در حرکت دوباره به سوی نو سازی جهانی که این بار از طریق سرعت گسترش رایانه در این کشورها اندازه‏گیری می‏شود، در فرایند از میان بردن تفاوت‏های فرهنگی رنگ نمی‏بازد

به تعبیر کاستلز، چین یا برزیل نیز با ادامه مسیر کنونی توسعه سریع خود، هویت یگانه خویش را در دیگ جهان‏گستر و همسان ساز سرمایه‏داری متکی بر اطلاعات از دست نمی‏دهند.

ویژگی‏های جامعه شبکه‏ای

کاستلز برای جامعه شبکه‏ای در آغاز هزاره سوم ویژگی‏های زیر را بر شمرده است:

1. اقتصاد اطلاعاتی: که در آن بهره‏وری و رقابت میان شرکت‏ها و بنگاه‏های تجاری، مناطق و حوزه‏های اقتصادی کشورها، بیش از هر زمان دیگر به معرفت، دانش، اطلاعات و فنّاوری لازم برای پردازش این اطلاعات از جمله فنّاوری مدیریت و مدیریت فنّاوری متکی شده است.

2. اقتصاد جهانی: خصلت این اقتصاد چنان است که بخش‏ها، بازارها و افراد غنی را به یکدیگر متصل می‏سازد و در یک چرخه تولید سود به همکاری وا می‏دارد و بخش‏ها و بازارها و افراد فاقد امکانات را از محدوده عملکردهای سودآور خود طرد می‏سازد.

3. فعالیت‏های شبکه‏ای: این فعالیت‏ها نوع تازه‏ای از سازمان و تشکیلات است که مشخصه فعالیت اقتصاد جهانی به شمار می‏آید.

4. تحوّل در چگونگی انجام کار و ساختار اشتغال: بر این اساس، کارمندان و کارگران بر خلاف گذشته قراردادهای استخدام مادام العمر امضاء نمی‏کنند؛ بلکه شیوه‏های خود اشتغالی، کار پاره وقت و اشتغال برای یک دوره موقت رواج یافته است. در عین حال، نگرانی افراد از آینده شغلی خود و احساس بی اعتمادی نسبت به آینده، رشد پیدا کرده است.

Iranian Futurist		Ayandeh-Negar
Welcome To Future		Tomorow is built today

	در باره ما	تماس با ما	خبرهای علمی	احزاب مدرن	هنر و ادبیات	ستون آزاد	محیط زیست	حقوق بشر	اخبار روز	صفحه‌ی نخست
	آرشیو	اندیشمندان آینده‌نگر	تاریخ از دیدگاه نو	انسان گلوبال	دموکراسی دیجیتال	دانش نو	اقتصاد فراصنعتی	آینده‌نگری و سیاست	تکنولوژی	از سایت‌های دیگر