مدیریت دانش طراحی هوشمندانه فرایندها
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
«مدیریت دانش طیف وسیعی از فعالیتهاست که برای مدیریت، مبادله، خلق یا ارتقای سرمایه های فکری در سطح کلان به کار می رود. مدیریت دانش، طراحی هوشمندانه فرایندها، ابزار، ساختار و... با قصد افزایش، نوسازی، اشتراک یا بهبود استفاده از دانش است که در هر کدام از سه عنصر سرمایه فکری یعنی ساختاری، انسانی و اجتماعی نمایان می شود. مدیریت دانش، فرایندی است که به سازمانها کمک می کند تا اطلاعات و مهارتهای مهم را که به عنوان حافظه سازمانی محسوب می شود و به طور معمول به صورت سازماندهی نشده وجود دارند، شناسایی، انتخاب، سازماندهی و منتشر نمایند.ضرورت به کارگیری این دانش در سیستمهای مدیریتی و تأثیرهای وجود چنین تفکری، موضوع گفتگوی ما با دکتر عباس افرازه، عضوهیأت علمی دانشکده مهندسی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مؤلف اثر «مدیریت دانش، مفاهیم، مدل ها، اند ازه گیری و پیاده سازی» است.
* آقای دکتر! مایلیم برای آغاز بحث تعریفی از «مدیریت دانش» را به زبانی ساده برای خوانندگان ما ارایه کنید.
* * اجازه بدهید این موضوع را با ذکر آیه ای از قرآن کریم توضیح دهم. قرآن کریم در سوره زمر آیه 8 ، این پرسش را مطرح ساخته است که «آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند یکسانند؟» دامنه و گستره این پرسش وسیع است و می توان آن را به موضوعات مختلف در زندگی روزمره تعمیم داد.
از همین منظر، اگر بدانیم که چه می دانیم، مسلما کارهای خود را بر مبنای آن برنامه ریزی می کنیم و همچنین وقتی بدانیم که چه می دانیم، خواهیم دانست که چه مسایلی از دانش کلی مورد نیازخویش را نمی دانیم و بنابراین برای نیل به هدف کمبودهای خود را برآورده می کنیم و اگر ندانیم که چه می دانیم، از این منبع دانش بهره نمی بریم.نهاد و یا سازمانی نیزکه می داند، با ساختار سازمانی که نمی داند متفاوت است.
بشر از هنگامی که خود را شناخته، همواره با دانش سروکار داشته و کوشیده است مجهولات خویش را بداند و با کمک دانسته های خود، آنها را حل کند. در مدیریت دانش (Knowledge Management) که از سال 1995 مطرح شد، چند نکته قابل طرح است: نخست اینکه، در سیر مدیریت در سازمانها آنچه اهمیت یافته وجود مدیر در بخشهای مختلف مدیریتی است؛ همچون مدیر منابع انسانی، مدیر مالی، فروش و بنابراین می توان قرار گرفتن مفهوم مدیریت در کنار دانش به صورت فعلی را «مدیریت بخشی» نامید. این مدیریت تلاش می کند اهداف سازمان را به اهداف موضوع مدیریت دانش ترجمه کند. با مشخص شدن اهداف دانشی، با طرح این سؤال که آیا می دانیم که می دانیم، فعالیت خود را شروع کنیم، دانسته ها و ندانسته ها در نتیجه این فرآیند مشخص شده و فرآیند کسب و بکارگیری ندانسته ها نیز تعیین می شود.
* این مفهوم چطور شکل گرفت ؟
* * طرح این مسأله از صنعت به دانشگاه وارد شده است. ما با مسایل مختلفی مواجه شده ایم که یکی از آنها جامعه مبتنی بر دانش است . در این معنا دانش به عنوان یک منبع مطرح شده؛ یعنی همان گونه که در مقطعی در اقتصاد منابع کار، زمین و سرمایه اهمیت داشته، امروز منبع دانش به عنوان منبع مهم و حیاتی به این عوامل افزوده شده است. اگر بخواهیم این منابع را در خصوص خدمات بررسی کنیم، میزان ارزش افزوده ای که از آنها به دست می آورد، نوع آن جوامع را تعیین می کند. برای مثال، بیشتر توجه جوامع مبتنی بر کشاورزی بر روی عوامل زمین و کار متمرکز بود. جوامع صنعتی نیز بر روی کار و سرمایه تأکید می کردند. امروز جوامع دانشی نیز ارزش افزوده خود را از دانش به دست می آوردند؛ یعنی اگر هزینه های موجود و ارزش افزوده در جامعه ای بیش از سایرعوامل باشد، می توان مدعی بود که نهاد و یا جامعه مورد نظر، دانش محور است. برخی از سازمانها استراتژی حرکت خود را بر این اساس تنظیم کرده اند که دانش بفروشند و الزاما آن را تولید نکنند. مثلاً یک خودرو ساز به جای تولید خودرو، تنها موتور اتومبیل را طراحی می کند. بدین معنا، دانش به عنوان یک منبع و مزیت رقابتی مطرح است که در گذر از عصر صنعت به دانش، نسبت به سایر عوامل حرف اول را می زند.
* این منبع در مقایسه با سایر عواملی که به آن اشاره کردید، چه امتیاز و یا امتیازهایی دارد ؟
* * تفاوت عمده این منبع به سایر منابع این است که هر چه ما از این منبع بیشتر استفاده می کنیم، باعث خلق دانش جدید می شویم؛ یعنی علاوه بر اینکه این منبع به پایان نمی رسد، با به کارگیری دانش فعلی، به دانش جدیدی دست پیدا می کنیم. از منظر دیگر، مفهوم عصر انفجار دانش و اطلاعات به معنای خلق دانش جدید است. در هر چهار- پنج سال دانش بشر دو برابر می شود، ضمن آنکه عمر مفید دانشهای کاربردی در سازمانها کمتر از 2 سال است. حتی در برخی از رشته ها مثل رایانه زیر یک سال است. ملاحظه می کنید که از یک سو دانش به صورت انفجارگونه تولید می شود و از سوی دیگر دانش گذشته کهنه می شود. در این میان، خلق دانشهای جدید، مبنایی برای تعیین سرعت تغییر نیز محسوب می شود. بنابراین، باید با این سرعت همگام بود تا حداقل در همین محلی که قرار داریم بمانیم یا برای پیشگام بودن باید سرعت خود را از این سرعت بیشتر کرد و دقیقاً از عمر مفید دانش استفاده نمود. بنابراین، دلیل شکل گیری مدیریت دانش این است که از دانش درآمد کسب کند .در این معنا، افراد یا همان «دانش کاران» با کار دانشی به اهداف خود جامه عمل می پوشانند. دارایی ها و سرمایه ها نیز از در این شکل از بهره گیری، از حالت ملموس به سوی سرمایه های ناملموس تغییر یافته است.
در مدیریت دانش، دانش را به عنوان یک تفکر و منبع در نظر گرفته، برای آن هزینه کرده و به عنوان یک سرمایه به آن نگاه می کنیم و در گذر از عصر صنعت به دانش، بیشترین ارزش افزوده را از دانش به دست می آوریم. در مقایسه پیامدهای عدم بهره گیری از عوامل مؤثر در تولید در جوامع مختلف نیز باید گفت، پیامد عدم بهره گیری از این عوامل در جوامع کشاورزی زور، در جوامع صنعتی فقر و در جوامع مبتنی بر دانش نادانی است. بنابراین، می توان گفت آنچه تفاوت میان سازمانهای مبتنی بر دانش را بر دیگر سازمانها رقم می زند، نادانی است.
* با وجود این، می توانیم مدیریت دانش را نوعی فناوری بدانیم؟
* * نه، این گونه نیست. دانش به معنای خود مولد فناوری است. از دیگر منظر، می توان ارکان مدیریت دانش را انسان، سازمان و یا فرآیندها و فناوری دانست.
* مفهوم دیگری که از آن بسیار یاد می شود «مدیریت دانایی» است. این مقوله با مفهوم مدیریت دانش رابطه ای دارد؟
* * در ایران در بحثهایی مثل افق بیست ساله و برنامه پنج ساله و ... از مفهوم دانایی بسیار استفاده می شود. این دو، مفاهیم مترادف یکدیگرند و می توان از مدیریت دانایی همان مدیریت دانش را استنباط کرد.در مباحث نظری نیز زنجیره ای از داده ها، اطلاعات و دانش مطرح است. در برخی از متون نیز مفاهیمی چون بالش و خرد مطرح می گردد، اما آنجا که دانش کاربرد پیدا می کند، به خرد و مزیت رقابتی پیوند می خورد .
* برای تحقق مدیریت دانش در سیستمهای مدیریتی وجود چه زیر ساختارهایی لازم است ؟
* * در مباحث مدیریتی نمی توان برای تمامی مسایل نسخه پیچید. بر مبنای اقتضا، شرایط سازمانی و شرایط محیطی از ترکیبی استفاده می کنند که در صورت مؤثر بودن، می توان از آن نتیجه گرفت یا در شرایط خاص دیگر از آن نتیجه نگرفت. برای برخی دیگر از موضوعات مشترک است؛ یعنی اگر نگاهی به سازمانهای مختلف بیندازید، ملاحظه خواهید کرد ارکان انسان، ساختار و یا فرایند و فناوری در تمامی سازمانها وجود دارد، اما ممکن است از یک دیدگاه به یکی از عناصر بیش از دیگر عناصر توجه شود. در عین حال، تجربه نشان می دهد نهادهایی که به هر یک از عناصر به صورت متوازن اهمیت داده اند ، نتایج مثبتی را به دست آورده اند . باید با توجه به شرایط هر سازمان و با بررسی وضع موجود در هر یک از «مراحل بلوغ» علتها را پیدا نمود و راهکارهای مستمر را برای بهبود وضع موجود به کار بست تا از یک مرحله ابتدایی، به مرحله پیشرفته تر پیش برویم.
* این زیر ساختارها در ارکان جامعه امروز ما وجود دارند؟
* * می توان به این موضوع این گونه نگریست که برخی بایدها مثل ابزار و سازمانها وجود دارند و تفکرات افرادی که قرار است زیرساختارهای لازم را به وجود بیاورند و از آن استفاده کنند ایجاد شود، چرا که تفکرات و نگاه افراد مهمتر از وجود ابزارهاست. در بسیاری از سازمانهای امروزی، امکانات و سرمایه های ملموس وجود دارد، اما نمی توان به خوبی از آن استفاده و یا برای آن برنامه ریزی کرد. تفکر موجود، استراتژی و نگاه ما را به موضوع مشخص می کند و در مرحله بعد تلاشهای عملیاتی برای ایجاد بسترها شکل می گیرد.یکی از مشکلاتی که در مدیریت دانش وجود دارد، این است که مثلاً اگر می خواهیم یک واحد تولیدی تأسیس کنیم، قبل از آن باید موضوع الزامهای ایجاد آن را بررسی و سپس برای ایجاد و استقرار آن اقدام نماییم. در فاصله استقرار این واحد، آنچه باید پیگیری شود این است که آیا مراحل استقرار به درستی اتفاق می افتد یا نه؟ مثلا در هنگام ساخت یک نیروگاه نمی توان تولید برق را انتظار داشت، بلکه در مرحله بهره برداری و در مراحل مختلف آن، این مسأله مطرح می شود. در مباحث نرم همچون مدیریت، بزرگترین ضعف این است که به محض اینکه چیزی در ذهن ما شکل می گیرد، توقع داریم نتایج حاصل از آن را ببینیم.ممکن است استفاده از یک روش خاص در برخی از سازمانها مؤثر بوده باشد، اما در زمان دیگری نتوان از آن برای بهبود بخشی کار استفاده نمود. بنابراین باید دایم فرآیند کار مورد ارزیابی قرار گیرد و نقایص مشخص شده و تصحیحات لازم صورت بگیرد.سازمانها باید به مرحله ای برسند که همان گونه که برای ساخت یک مجموعه ساختمانی هزینه می کنند، برای دارایی های ناملموس خود همچون دانش نیزهزینه کنند. تجربه سازمانهای موفق نشان داده است مدیریت دانش با سرمایه گذاری لازم و به صورت مراحل مجزا پیش رفته و نتیجه داده است.
* تبعات پیاده شدن چنین مدیریتی در جامعه چیست ؟
* * ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، این اتفاق رخ داده و یا در حال رخ دادن است و بسیاری از سازمانها از سالها قبل اهداف خود را بر روی این مسأله متمرکز کرده اند . آنهایی که دانش را وسیله ای برای کسب ثروت قرار نداده اند ، در توسعه فرهنگی خود نیز در بازار کار دچار مشکل می شوند و نمی توانند از منابع خود به درستی استفاده کنند. با دانش هم می توان رشد و تعالی انسانها را باعث شد و همچنین بهره وری لازم را در کار به دست آورد، چون انسانهایی که توسعه و تکامل یافته اند ، انسانهای بهره ورتری هستند. وقتی دانش انجام کارها را بدانیم، اشتباهات کمتری را مرتکب می شویم و موفق تریم.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان