«راوا کاووما» مدیرکل شرکت MCN هنگامی که تابستان سال ۸۲ برای گفت وگو پیرامون راه اندازی شبکه تلفن همراه موازی با تلفن همراه ITC به تهران سفر کرده بود پذیرای خبرنگاران بود. مرکزیت این شرکت بزرگ در کشور آفریقای جنوبی است. او بسیار با حرارت درباره قابلیت های سیستم پیشرفته شرکت خود حرف می زد و این قول را به خبرنگاران داد که در مدت زمان کوتاهی پس از راه اندازی شبکه تلفن همراه مورد نظر، سیستم جدید ارسال عکس و فیلم را نیز به عنوان قابلیت جدیدی در فناوری این نوع تلفن همراه به مردم ایران هدیه کند.


در جریان این نشست خبری یکی از خبرنگاران از او درباره این که آیا قبل از آموزش زیرساخت های فرهنگی استفاده از این فناوری برای مردم و جامعه ایران مشکل ساز نمی شود؟ گفت: ما این سیستم را در شماری از کشورهای آفریقایی راه اندازی کرده ایم و مشکلات آنچنانی هم به وجود نیامده است.


این مدیرکل در پایان صحبت هایش به خبرنگاران قول داد در مدت زمانی کمتر از ۶ ماه پس از راه اندازی سیستم جدید، با برنامه ریزی های کارشناسانش درباره فراهم آوردن زیرساخت های فرهنگی جهت استفاده درست از این سیستم در جامعه ایران اقدام کند.


حالا از آن زمان حدود ۵ سال می گذرد و سیستم MMS بر روی سیم کارت های جدید طراحی شده است. شرکت مورد نظر در سطح بسیار گسترده ای در رسانه ها و مطبوعات درباره آن به تبلیغات پرداخته، به نوعی که جامعه نسل جوان بی صبرانه انتظار می کشند تا این فناوری جدید را نیز تجربه کنند. بی آن که بدانند در صورت استفاده غیراصولی و نادرست از آن ممکن است چه اتفاقات ناخوشایندی را در آینده شاهد باشیم.


سال ۸۵ جامعه ایران شاهد یکی از جنجالی ترین حوادث از نوع جدیدش بود. افراد سودجو با نشانه گرفتن شخصیت های معروف، هنرمندان و ورزشکاران سرشناس و ورود به حریم خصوصی آنان آرامش و آسایش آنها را سلب کردند.


این رخداد کم نظیر چنان در میان قشرهای مختلف مردم حالت اپیدمی پیدا کرد که هر روزه در کوچه و خیابان های مرکزی شهر سی دی های اتفاقات خصوصی آنان با صدای بلند برای فروش عرضه می شد. در چنین اوضاع و احوالی بود که مسئولان و دست اندرکاران دستگاه قضایی کشور به چاره اندیشی پرداختند و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی نیز به تصویب قوانینی درباره تشدید مجازات انتشاردهندگان سی دی ها همت گماردند.


تمامی این اتفاقات شاید یک علت شاخص داشت که لایه هایی از افراد جامعه ما برای پذیرفتن این گونه فناوری های دنیا از نظر فرهنگی آمادگی لازم را پیدا نکرده بودند.


هر چند که اتصال به فناوری های مدرن و پیشرفته جهان شرایط لازم برای زندگی راحت تر را برای مردم فراهم می کند و گریز از پذیرش آن هم در طولانی مدت امکانپذیر نیست، اما آگاهان به مسائل اجتماعی براین باورند باید بسترهای لازم برای پذیرش و ورود این گونه اتفاقات را نیز از قبل فراهم کرد. اکنون که سیستم MMS راه اندازی شده و هر شخص با خرید یک گوشی تلفن همراه مجهز به دوربین های فیلمبرداری، خود را قادر می بیند همزمان با تهیه تصاویر و فیلم از صحنه مورد نظرش آن را با فشردن یک دکمه به هر تلفن همراه دیگری که این قابلیت را دارد، ارسال کند، بار دیگر ترس و دلهره بر چهره مردم سایه انداخته است. آنان از خود می پرسند آیا بیم آن نمی رود که این بار ورود افراد سودجو به حریم خصوصی شان سهل الوصول تر از گذشته و در مدت کمتری صورت گیرد؟


سردار علیپور که مسئولیت پلیس امنیت را در پایتخت برعهده دارد، از تشدید مبارزه با واردشوندگان به حریم خصوصی افراد صحبت به میان می آورد و می گوید: طرح های مختلفی را پلیس به اجرا درآورد وشبکه های مختلفی از این گونه سوء استفاده کنندگان بازداشت شدند. یکی از این اقدامها که هم اکنون نیز ادامه دارد، کنترل های بدون تعیین وقت قبلی است؛ در این طرح مأموران با لباس فرم پلیس به صورت سرزده وارد مراکز مختلف تعمیر رایانه می شوند و سیستم ها را چک می کنند.


با راه اندازی اینگونه تدابیر بود که پلیس در مدت زمان کوتاهی باراندازهای تکثیر و انتشار سی دی های مستهجن را شناسایی و متهمان آن را دستگیر کرد. با انتشار اخبار مربوط به بازداشت متهمان و وضع قانون مجازات سنگین برای متهمان تب این بحران اجتماعی کمی فروکش کرد. ولی آیا برای فناوری های جدید هم پلیس راهکاری ارائه خواهد داد؟ به نظر می رسد به دلیل جدیدالورود بودن برخی فناوری ها تهیه پادزهر آن کمی پلیس و دستگاه قضایی را با چالش روبه رو کند. هر چند برای همه واضح است که فناوری مدرن وقتی در کشورهای پیشرفته تولید می شود، متناسب با فرهنگ آن منطقه است. مثلاً هنگامی که در یک کشور اروپایی یا آمریکایی خانه ای ساخته می شود، دیوارهای حمام آن از شیشه مات است، در حالی که این گونه ساخت وسازها در فرهنگ ما از حد کپی برداری از دیوار اوپن برای آشپزخانه فراتر نرفت.


جامعه شناسان براین باورند که فرهنگ مدرنیته و سنتی با تولید هر فناوری پیشرفته به تقابل با هم می پردازند. در جوامعی که مردمش هنوز با سنت های خود بیگانه نشده اند، در تعامل این دو فرهنگ، فرهنگی مخلوط از آنها به وجود می آید که هم ابزار مدرن را دارد و هم سنت ها را حفظ کرده است.


اما دکتر «صفا محمدی» روانشناس اجتماعی در این باره به نکات جالبی اشاره می کند. او عقیده دارد، خانواده ها درباره چگونگی برخورد با دیگران در محیط بیرون از خانه آموزش ها و گوشزدهای لازم را به فرزندان خود نمی دهند. مثلاً اگر دختر جوانی آگاهی داشت که گرفتن یک عکس یادگاری ممکن است چه اتفاقات ناخوشایندی را برایش به دنبال داشته باشد، هرگز به این کار رضایت نمی داد. هیچ انسانی حاضر نیست کسی حیثیت و شرف خانوادگی اش را به بازی بگیرد.


وی می افزاید: جامعه نیز با انتشار اخبار گوناگون از این گونه حوادث در حقیقت از قبح آن کاسته است. به طوری که جوانان حتی از سر کنجکاوی هم که شده این فکر در ذهنشان خطور می کند که یک بار آن را تجربه کنند.


و سرانجام این که جامعه شناسان و آگاهان امر بر این باورند برای حل این معضل به بگیر و ببند نیازی نیست. علاوه بر این که باید برای آگاهی دادن به مردم در زمینه استفاده صحیح و درست از این نوع فناوری بسترهای فرهنگی لازم را فراهم کرد، باید در مواجهه با پدیده ورود به حریم خصوصی ریشه ای تر موضوع را دید، در غیر این صورت برخوردهای سطحی مثل مسکنی است که آثار بیماری را در کوتاه مدت ممکن است تسکین دهد ولی پس از رفع آثار دارو، بیماری مجدداً خود را نشان خواهد داد. نمونه ای که این روزها جنجالی شده جلوه ای از ناامنی است. ناامنی فقط این نیست که دزدی سنتی رواج داشته باشد و یا این که جان شهروندان در معرض آسیب جانیان و زورگویان باشد. ناامنی با احساس آن شکل می گیرد. به عبارت دیگر اگر مصادیق ناامنی سنتی در جامعه ای ظهور و بروز نیابد، ولی در عین حال احساس ناامنی وجود داشته باشد، نمی توان جامعه را امن دانست. بلکه باید موجبات به وجود آورنده آن احساس را کشف و درمان کرد.


برخی معتقدند حتی احساس ناامنی از خود ناامنی زیان بخش تر و در نتیجه مهم تر است. امنیت را باید احساس و باور کرد. ضمن آن که جامعه نیز از آسیب های بعدی مصون نخواهد بود. امنیت و احساس آن از حیاتی ترین نیازهای بشری است و اصولاً یکی از ضرورت های ایجاد دولت ها تأمین امنیت برای شهروندان و پایدارکردن آن است. هر بزهی که در جامعه اتفاق می افتد تهدیدی در جهت گسترش ناامنی هاست.


اگرچه گسترش ناامنی ها نسبت به گذشته از عوارض اجتناب ناپذیر جوامع شهری جدید و مدرن است، ولی نوع مواجهه دولت ها با جرائم هم در گسترش حسن امنیت در میان شهروندان بسیار مهم است. امروزه در بسیاری از کشورهای صاحب فناوری با تدابیری که ارائه شده و تبلیغات و آموزش و بیمه های جبرانی کارآمد و پلیس حرفه ای و امثال آنها توانسته اند در جامعه در حد بالایی احساس امنیت ایجاد کنند. انتشار اینگونه فیلم ها مصداق ناامنی در حوزه حریم خصوصی است و خواه ناخواه در افزایش احساس ناامنی در جامعه مؤثر است.


این احساس هم با توصیه های اخلاقی و باید و نبایدهای بی مربوط برطرف نمی شود. باید ضریب امنیت را افزایش داد تا این احساس هم تقویت شود. سهل است که ناامنی به سهولت ایجاد می شود ولی به دشواری قابل جبران خواهد بود.