شهروندان:
کودکان کار و خیابان، قربانیان بی گناه در سراسر جهان هستند که به جای داشتن امکانات رفاهی و بهره مندی از زندگی سالم، فقر و تنگدستی، شادی و هیاهوی کودکی شان را به یغما می برد و امروز و فردای آنان در خیابان ها و زیر کار سنگین نابود می شود.
کودکان در دنیای کنونی از موقعیت و جایگاه ویژه ای برخوردارند و به دلیل اینکه وارث و انتقال دهنده فرهنگ و ارزش های هر جامعه به نسل آینده به شمار می روند، نسبت به جامعه پذیری و فرهنگ پذیری آنان، حساسیت و توجه بیشتری صورت می گیرد.
این گروه سنی در گذشته جایگاه و حقوق اجتماعی درخوری نداشت و سواد و علم آموزی، تربیت و اجتماعی شدن موضوع های مهمی در زندگی کودکان تلقی نمی شدند.
آموزه های ادیان الهی به ویژه اسلام درباره کودکان و حقوق متقابل آنان و والدین و حکومت، کامل و جامع به نظر می رسد؛ با این همه، چندان در جامعه پیاده نشده است. از این رو، آنچه را اکنون درباره کودک و دوره ی کودکی مطرح می کنند، پدیده یی مدرن و مربوط به دوران معاصر می دانند.
در رویکرد معاصر، بین کودک و بزرگسال به دلیل «قایل شدن نقش و مسوولیت اجتماعی برای یکی» و «بی نیازی به مسوولیت پذیری در دیگری» تفاوت وجود دارد. کودکان به عنوان یک گروه سنی که جایگاه اجتماعی و فرهنگی خاص خود را دارند، در محیط شهری مدرن موقعیتی ویژه پیدا کرده اند. برای این گروه نقش و مسوولیت اجتماعی در نظر گرفته نمی شود، در عین حال به این دلیل که در دوره ای «سرنوشت ساز» به سر می برند و فرایند اجتماعی و تعلیم و تربیت آنان باید به طور کامل و با بهترین کیفیت صورت گیرد، مورد توجه و نظارت شدید خانواده و جامعه هستند. در این میان، حضور پیاپی گروهی از کودکان در خیابان که در نگاه اول به دلیل بی خانمانی و قرار گرفتن در بحران اقتصادی به کار در خیابان روی آورده اند، نگرانی و آزردگی شهروندان و مسوولان را به دنبال دارد (۱).
تغییر و تحولات اجتماعی ایران طی سه دهه گذشته همراه با افزایش آگاهی های عمومی و گسترش اطلاع رسانی، زمینه تحقیق و بررسی درباره موضوع های گوناگون اجتماعی و مسائل مربوط به کودکان و از جمله کودکان کار و خیابانی را فراهم آورده که مورد توجه فعالان اجتماعی و مدنی واقع شده است. مساله کودکان خیابانی فقط به ایران یا کشورهای در حال توسعه محدود نمی شود بلکه مساله ای جهانی است (۲).
کار کودک؛ مساله ای جهانی
صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) در گزارش های سالانه خود با عنوان «وضع کودکان جهان» بخش ویژه ای به نام «محافظت از بچه ها» دارد که در آن آمار مربوط به کودکان کار را به تفکیک سن و جنس در بیشتر کشورهای جهان (که آمار رسمی کودکان کار را به طور رسمی در دسترس قرار می دهند) اعلام می کند.
به طور کلی کار کودک به کاری گفته می شود که بچه ها را از دنیای کودکی و جایگاه و منزلت انسانی محروم می کند و به رشد و تکامل ذهنی و جسمی آنان آسیب می زند.
سازمان بین المللی کار (آی. ال. اُ)، کار کودک را کاری می داند که:
۱) از نظر ذهنی، جسمی، اجتماعی یا اخلاقی برای بچه ها آسیب رسان و خطرناک است.
۲) به سه شکل زیر با تحصیل و فرایند آموزشی آنان تداخل دارد:
- محرومیت از فرصت حضور در مدرسه
- ترک تحصیل اجباری
- اجبار به انجام کارهای سنگین و طولانی افزون بر حضور در مدرسه (۳).
آنچه به طور کلی کودک کار خیابانی را از سایر همسالان متفاوت می کند این است که او به هر دلیلی نسبت به زمانی که در کنار خانواده است یا باید در مدرسه باشد، مدت بیشتری را در خیابان های شهرهای بزرگ و مدرن که برای کودکان محیطی متشنج و ناامن به شمار می رود، سپری می کند (۴).
سرنوشتی خاکستری در خیابان
بر پایه اطلاعات یونیسف نزدیک به ۱۶۰ میلیون کودک کار در سنین پنج تا ۱۴ سال در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند که ۱۶ درصد همه کودکان این گروه سنی را در بر می گیرند. بیشتر آنان در شرایط سخت و نامناسبی به سر می برند و شمار آنان نیز روز به روز در حال افزایش است. بنا بر آمارهای سازمان بین المللی کار نزدیک به ۲۱۵ میلیون کودک زیر ۱۸ سال در جهان کار می کنند که کار بیشتر آنان به صورت تمام وقت است (۵).
از سال ۱۹۹۷ میلادی (۱۳۷۶ خورشیدی)، «کودکان خیابانی» به کودکانی گفته می شود که در شهرهای بزرگ برای بقای خود مجبور به کار یا زندگی هستند. پژوهش های سازمان بین المللی کار، در سطح نظری الگوهای گوناگون کار کودک را نتیجه رفتار خانواده، فقر، کمبود سواد و آموزش و افت بازار کار و سرمایه بیان می کند (۶).
وضع کودکان کار در ایران
پیشینه اندیشیدن و مطالعه درباره کار کودکان در ایران به بیش از سه دهه پیش باز می گردد اما توجه به کودکان خیابانی کمی دیرتر و از دهه ۶۰ آغاز شد. در اواسط دهه ۷۰ توجه جامعه ایران به طور جدی به کودکانی جلب شد که در خیابان های تهران و سایر شهرهای بزرگ به دستفروشی مشغول بودند و در پی آن، مطالعات مرتبط با کودکان خیابانی با نوشتن گزارش های مطبوعاتی، تهیه مصاحبه ها و تدوین طرح های حمایتی سیر صعودی داشت (۷).
گرچه برخی صاحبنطران بر این باورند که موضوع کودکان کار در ایران هنوز به مرحله بحران نرسیده است اما این کودکان شمار قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند. به علاوه فرایند خیابانی شدن کودکان، از شکل گیری گروه های کار خیابانی آغاز می شود و به تدریج بین کودکانی که در خیابان زندگی می کنند و ارتباط خود را با خانواده قطع می کنند گسترش می یابد (۸).
در این زمینه، «ولی الله نصر» مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، دوازدهم بهمن ماه به پژوهشگر گروه تحلیل و تفسیر ایرنا گفت: کودکان کار و خیابان ۲ دسته اند که کودکان کار و کودکان خیابان را شامل می شوند. کودکان خیابانی ممکن است در خیابان حضور داشته باشند و کار هم بکنند ولی مسکن و زندگی آنان در سکونتگاه های غیر رسمی است. کودکان کار نیز با خانواده خود زندگی می کنند و برای کمک به گذران زندگی در خیابان حضور داشته و در پوشش مشاغل دروغین فعالیت می کنند. گروه ها و شبکه های تیمی نیز هستند که این کودکان را به کار گرفته و از آنان برای منافع خود سوء استفاده می کنند.
مراکز ساماندهی؛ روزنه ای به فردا
مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به گسترش مراکز ساماندهی کودکان کار خیابانی گفت: هم اکنون نزدیک به ۳۷ مرکز ساماندهی کودکان خیابانی، روزانه و به صورت فعال مشغول شناسایی، جذب و ساماندهی کودکان کار خیابان هستند. طی سال جاری نیز ۶ هزار کودک خیابانی شناسایی، جذب و ساماندهی شده اند.
نصر در ادامه به طرح تحقیقاتی ویژه کودکان کار در پنج استان کشور اشاره و تصریح کرد: این طرح از فروردین سال جاری در پنچ استان تهران، البرز، همدان، خوزستان و چهار محال و بختیاری آغاز شده و هم اکنون مرحله آزمونه ای (پایلوت) را طی می کند.
این مقام مسوول افزود: این طرح با همکاری مستمر و حضور مفید و موثر سازمان های مردم نهاد (سمن ها) به شناسایی کودکان در خیابان ها و معابر شهری پرداخته و تاکنون نیز روند مثبت و امیدوار کننده ای را در شناسایی، جذب و ساماندهی کودکان کار خیابانی داشته است و اسفندماه ارزیابی نهایی آن انجام می شود.
وی با اشاره به علل و عوامل گوناگون آسیب های اجتماعی تصریح کرد: نباید فراموش کنیم که کودکان کار و کودکان خیابانی نتیجه مستقیم وضع خانوادگی و اجتماعی آنان است و بنابراین در کنار ساماندهی آنان، باید به وضع زندگی خانواده ها نیز توجه کرد تا رسیدگی های لازم به منظور بهبود و ساماندهی آنان صورت گیرد.
به گفته نصر، نکته مهم در این زمینه، آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی مصوب سال ۱۳۸۴ است که پس از هشت سال نخستین جلسه شورای عالی ساماندهی کودکان خیابانی در وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی تشکیل شد و دبیرخانه این شورا نیز در این وزارتخانه قرار دارد.
تعامل دستگاه ها و یاری سمن ها
نهادهای غیردولتی و سمن ها می توانند در اجرای طرح های اجتماعی مانند شناسایی، جذب و ساماندهی کودکان کار خیابانی نقشی چشمگیر و پویا داشته باشند به گونه ای که در این طرح ۱۱ دستگاه مشارکت دارند و برنامه های خود را برای شورای عالی ساماندهی کودکان خیابانی فرستاده اند.
همچنین کودکانی که در خیابان زندگی یا کار می کنند در معرض انواع آسیب ها و خطرها چون ابتلا به ویروس اچ. آی. وی و بیماری های تنفسی و پوستی، حساسیت، اعتیاد، سوء استفاده های جنسی و مرگ و میر ناشی از حوادث خیابانی قرار دارند.
به گفته مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، شهرداری یا نیروی انتظامی پس از شناسایی و جذب کودکان خیابانی، آنان را به سرپرست یا خویشاوندان نزدیک می دهند. این کودکان در صورت نبود خانواده مشخص، در مراکز ویژه سازمان بهزیستی نگهداری و تا زمان کسب آمادگی برای ورود مستقلانه به جامعه، در زمینه تحصیل و آموزش، سلامت و بهداشت و… پشتیبانی می شوند.
همچنین کودکان در معرض آسیب از راه مشارکت عمومی و برقراری تماس مردمی با شماره ۱۲۳ برای «اورژانس اجتماعی» شناسایی می شوند.
به نظر می رسد حل مساله کودکان کار و خیابان در سایه همکاری دستگاه های گوناگون و کمک های مردم و سمن ها محقق می شود. در این میان، توانمندسازی خانواده ها از اهمیت ویژه ای برای پیشگیری از بروز این پدیده برخوردار است.
تا آن زمان و به عنوان برنامه ای میان مدت، با ساماندهی وضع کودکان کار و خیابان، محیط های امن و سالمی برای دستیابی آنان به حقوق مسلم و نیازهای اولیه خود همچون خوراک، پوشاک، مسکن و از همه مهمتر امنیت و تعلیم و تربیت درست ایجاد می شود.
کودکان کار و کودکان خیابان، قربانیان بی گناهی هستند که امروز و فردای آنان در خیابان ها نابود می شود و به جای داشتن کمترین امکانات اولیه رفاهی زندگی و بهره مندی از زندگی سالم، فقر و تنگدستی، شادی و هیاهوی کودکی شان را به یغما می برد و آنان را نباید فقط از پشت لنز دوربین یک عکاس و قاب تلویزیون ببینیم.
خیابان های خالی از کودکان کار همکاری و پشتیبانی جدی و پیگیرانه مسوولان و مردم را می طلبد.
گروه تحلیل و تفسیر خبر
پژوهش- ف.د-۱۹۶۱-۱۳۵۸
منابع:
(۱) ایمانی، نفیسه و نرسیسیانس، ایمیلیا (۱۳۹۱)، «مطالعه انسان شناسانه پدیده کودکان کار خیابانی در شهر کرج»، فصلنامه مسائل اجتماعی ایران، سال سوم، شماره ۱٫
(۲) وامقی، مروئه و همکاران (۱۳۸۹)، «مرور نظام مند کودکان خیابانی در دهه اخیر در ایران»، فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره ۳۵٫
(۳) تولایی، حسین و همکاران (۱۳۸۹)، «رابطه کار کودک با توسعه و رفاه اجتماعی»، فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره ۳۵٫
(۴) پروت، آلن (۱۳۸۵)، جامعه شناسی دوران کودکی، ترجمه علیرضا کرمانی و علیرضا ابراهیم آبادی، تهران، نشر ثالث.
(۵) WWW.UNICEF.ORG
(6) وامقی، مروئه و همکاران (۱۳۸۹)، پیشین.
(۷) همان.
(۸) ایمانی، نفیسه و نرسیسیانس، ایمیلیا (۱۳۹۱)، همان.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان