جهـانی شدن و تحـول درآمـوزش و پـرورش

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[04 Apr 2015]   [ ]

مقدمه مؤلف

پدیده جهانی شدن از موضوعات بحث انگیز روز جهان به شمار میرود. شاید هیچ پدیده دیگری تا بدین اندازه در ابتدای هزاره سوم توجه اندیشمندان، سیاستمداران، اقتصاددانان و متولیان فرهنگی را به خود جلب ننموده است. پدیدهای که در تصمیم گیریها و فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسانها نقش تعیین کنندهای داشته و مرزهای جغرافیایی را به حداقل کاهش میدهد، منافع مردم، کشورها را بیش از پیش به هم تنیده میکند و عالوه بر کاال و خدمات، افکار و دانش بشری نیز آسانتر و بی حد و مرزتر از گذشته مبادله میشود.
این پدیده که قدمتی دیرینه دارد موجب ظهور فناوريهاي جديد، بويژه فناوريهاي مربوط به عرصه اطالعات و ارتباطات در جهان شده است . اين تحوالت نيز دنياي جديدي را شكل داده و به ظهور رسانده كه از قسمتهاي متعادلي تشكيل شده است ، قسمتهايي كه جمع شدن آنها در كنار يكديگر در شبكه جديد ارتباطات تعاملي نه ازسر اتفاق كه از روي اجبار ناشي از ضرورت تاريخي است. اين تجمع و تعامل موجد ظهور و تجديد حيات زبانها و فرهنگهايي شده كه به گونه اي متنوع نظام پوياي جهاني را پي ريزي كرده است . چالشهاي برآمده از اين تحوالت از جمله دموكراسي، مشاركت مردمي، تمركز زدايي، و كثرت گرايي، زمينة نگاهي نو را به آموزش و پرورش فراهم ساخته است . آموزش و پرورشي كه قرار است انسان را براي آينده آماده كند . بنا بر همين وظيفه ، بايد توانايي روبه رو شدن با چالشهايي را كه تحوالت كنوني رو در روي نسل حاضر قرار مي دهد، داشته باشد. طبيعت آموزش وپرورش آن را به مثابه يك فرآیند كيفي برحسب آن چه بايد باشد شرح ميدهد، نه آن چه هست . از اين رو، ماهيت آن زاينده، پويا، تغيير پذير و منعطف است و ناگزير رو به رشد و تعالي و تغيير. افزون بر آن آموزش و پرورش به منزله پرورش دهندة نيروي انساني مورد نيازدر فرآیند تعامل فناورانه عصرحاضر، نقش بي بديل خود را درجهان همچنان حفظ كرده است. حفظ و حراست نظام تعليم و تربيت از اين نقش اساسي با دگرگونيهايي همراه بوده است . دگرگونيهايي كه بنا به تقاضاي زمان و نيازهاي برآمده از عصر حاضر ايجاد شده است. تجربه كشورهايي چون آمريكا )1957(، ژاپن )1948( وكره جنوبي در سالهاي اخير به خوبي نشان مي دهد كه با تغيير و بازنگري در ساختار آموزش و پرورش در ادوار تاريخي در حفظ و بقاي رشد و توسعه اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ملتها تأثير حياتي داشته است .
امروزه، تقريباً تمام كساني كه به هر نحو طرفدار توسعه و اصالحات هستند در همه جاي دنيا از آموزش و پرورش شروع مي كنند، توجه به اصل تعليم و تربيت و تالش در راه آن مي تواند امر توسعه را پيش ببرد و با مسير جهان هماهنگ كند. رويكردهاي برآمده ازعصر جديد ارتباطات و فناوريها درتعليم و تربيت از جمله ديدگاه حداكثري مبتني بر خود يادگيري و چگونگی يادگيري )فراشناخت(، يادگيري فرآیند مدار و مستقل موجب حركت تدريجي در باز تعريف مفاهيم اساسي تعليم و تربيت شده است. سواد، علم، تدريس، معلم، شاگرد، محتواي درسي و مدرسه در حال احراز تعاريف جديد هستند.

درعصر حاضر تأكيد نظام آموزش و پرورش بر انتقال دانش نيست و نقش مدرسه با گذشته تفاوت بسياركرده است. آموزش و پرورش به جاي پرداختن به مواد درسي به كل انسان مي پردازد و به تمام ابعاد زندگي او توجه ميكند . معلم در نظام جديد آموزش و پرورش در مقام ياور در بالندگي انسان، ايفاي نقش مي كند نه انتقال دهنده اطالعات . شاگرد پرسشگر، خردگرا و فعال است نه شنوندهاي منفعل و پذيرا . امروزه، با دسترسي فراگيرندگان به اينترنت و گذرگاههاي گوناگون كسب اطالعات و بالتبع تأثير پذيري از فرهنگ جهاني و غير بومي، اقتدار علمي معلم رفته رفته رنگ مي بازد . از همين روست كه اثر بخشي آموزش و پرورش ناگزير است كاركردهاي نوينی را متناسب با روح زمانه براي خويش برگزيند . گزينش و دستيابي به كاركردهاي نو مستلزم نگاهي نو به نظام آموزش و پرورش است . نگرشي نو در ابعاد و محورهاي گوناگوني چون تعاريف، اصول، اهداف، ساختار، محتوا، مديريت و منابع انساني.

در اين پژوهش تالش شده است تا نحوة تأثيرگذاري «جهاني شدن» بر آموزش و پرورش کشورها به ویژه کشورهای آمریکا، انگلیس و ژاپن مشخص و عمدهترين چالشهايي كه نظام آموزش و پرورش در آينده با آن روبرو خواهد بود، و راهکارهایی که کشورها در برابراین چالشها اتخاذ نموده و یا خواهند نمود، معين شود.
اگرچه جهانيشدن ميتواند به پيشرفت فناوري، بازده بيشتر، مصرف زيادتر، سودافزونتر، تجمع ثروت، گسترش شهرنشيني و تقاضا براي مردمساالري بيشتر و نيز برابري انسانها منجر شود، رشد نابرابريها، حاشيهنشيني، حذف شدن افراد از نظام جهاني، افزايش فقر، ازدحام، آلودگي و نيز از بين رفتن محيط زيست را نيز ميتواند به دنبال داشته باشد. اين مشكالت را بايد به حساب هزينههاي جهانيشدن گذاشت و در واقع، اگر جهانيشدن كنترل نشود، تأثيرات سوء آن به مراتب بيش از مزاياي آن است. از طرف ديگر، جهانيشدن به تأثيرگذاري بيشتر شركتهاي بينالمللي و سازمانهاي جهاني منجر شده و الجرم در نقش عوامل تأثيرگذار داخلي و به خصوص دولت، تغيير ايجاد كرده است.
جهانيشدن تنها داراي بعد اقتصادي نيست و در عمل به صورت يك الگوي توسعه به كشورهاي در حال توسعه نيز ميتواند تحميل گردد. الگويي كه در آن، عادات مصرف، اشكال توليد، سبكهاي زندگي، مالكهاي موفقيت اجتماعي، ايدئولوژي، اولویتهای فرهنگي و حتي شكل سازمانهاي سياسي كشورها نيز تحت تأثير قرار ميگيرد و خالصه اينكه، جهانيشدن تمايل دارد كه يك همگني جهاني را تشويق كند.
انفجار دانش در علوم و فناوري و توسعة آن در كلية شئون زندگي انسان و از جمله به حوزة آموزش

پرورش موجب شده كه نظامهاي آموزشي نيز از اين فناوريهاي جديد براي توسعه اشكال جديد آموزشي مانند آموزش از راه دور، آموزش باز، آموزش مجازي و غيره استفاده كنند. به عالوه ورود رايانهها به نظام آموزش، نظام ياددهي- يادگيري و آموزش سنتي را تحت تأثير قرار داده است. مهمترين نكته اين است كه ورود فناوريهاي جديد به آموزش، رشد بيسابقة دانش و جهانيشدن، مشكالت بسياري را نيز در آموزش موجب شده و چالشهاي جديدي را براي اين نهاد به وجود آورده است. چالشهايي چون آموزش كلية افراد در سراسر زندگي، تربيت معلماني نخبه و توانمند به عنوان عامل توسعه در جامعة اطالعاتي، تحول در ساختار آموزش و پرورش، استفاده از فناوريهاي اطالعاتي

ارتباطي در آموزش، مديريت غيرمتمركز و انعطافپذير، شهرونداني در ابعاد مختلف و غيره. جهانيشدن موجب شده است كه در بسياري از موارد مرزهاي سنتي آموزش و حتي فناوريها از بين

برود و يا نيازمند آن است كه دوباره تعريف شود. براي مثال از بين رفتن مرز بين دولتهاي ملي و جامعة جهاني، بين فرهنگ ملي و خرده فرهنگهاي تشكيل دهندة آن، بين مدرسه و جامعة محلي، بين خانه و مدرسه، بين آموزش و كار، بين دنياي كار و مؤسسات يادگيري، بين آموزش رسمي و آموزش غيررسمي، بين برنامة درسي از قبل تنظيم شده و انتخابهاي افراد، بين فراگير و معلم، بين والدين و فرزندان آنها، بين انسان و ماشين و حتي بين رشتههاي مختلف، چالشهاي عمدهاي در آموزش ايجاد شودكه به منظور برخورد با آنها و انطباق با تغييرات پيش آمده نیاز به آمادگی و برنامه ریزی دارد. ازاین رو بررسي پديدة جهانيشدن و چالشهاي آن در آموزش و پرورش در سطح جهانی مسئلهایست که دراین كتاب به آن پرداخته خواهد شد.



جهانی شدن و ضرورت تحول درآموزش و پرورش


آموزش و پرورش جریانی منظم و مستمر است که هدف آن کمک به رشد جسمانی ، شناختی ، روانی، اخالقی، اجتماعی یا به طور کلی رشد شخصیت پرورش یابندگان در جهت کسب هنجارها مورد پذیرش جامعه است واین مقوله فرآیندی است که از طریق آموزشایجاد میگردد.

اگر تا ديروز آموزش تنها از معلمان و مربيان سود ميبرد و كتاب به عنوان اصليترين منبع اطالعاتي در امر آموزش محسوب ميگشت، امروزه آموزش با روشها و ابزارها و محيطهاي جديد ارتباطي روبرو شده است. پيشرفتهاي اخير در صنعت رايانه و اطالعرساني، ورود و ظهور شبكههاي اطالعرساني محلي، ملي، منطقهاي و بينالمللي و به ويژه اينترنت، چند رسانهايها، فنآوريهاي ارتباطي، ابزارها و روشهاي جديد را پيش روي طراحان، برنامهريزان و مديران و مجريان برنامههاي آموزشي قرار داده است. نفوذ فنآوريهاي جديد اطالعاتي به مراكز آموزشي )از مدارس تا دانشگاهها( و حتي منازل، روابط ساده معلمي و شاگردي را به طور كلي دگرگون ساخته است. به اين ترتيب، الگوهايسنتي يادگيري متحول شدهاند و كاربران با حجم گستردهاي از اطالعات و دانش مواجه هستند.

در حال حاضر بسياري از كشورهاي پيشرو در زمينه ارتباط از راه دور، در حال ايجاد و راهاندازي مدارس، دانشگاهها و كالسهاي مجازي يا توسعه نظامهاي سنتي خود هستند. ايجاد و اداره اين مؤسسات عالوه بر فوايد بسيار آن از قبيل افزايش تعداد دانشجو، حذف بسياري از موانع فيزيكي و جغرافيايي، دسترسي سريع و مؤثر به منابع اطالعاتي دنيا، امكان برقراري ارتباط بيشتر و گستردهتر بين اساتيد و دانشجويان، جذب اساتيد و نيروي انساني زبده و متخصص موردنياز از سراسر دنيا، حذف يا كاهش موانع و محدوديتهاي دست و پاگير اداري، مشكالت و چالشهايي را نيز به همراه خواهد داشت. اما آن چه مسلم است، آموزشهای مجازي فرصت مناسبي براي ظهور و بروز استعدادها، خالقيت و نوآوريها خواهند بود. فنآوري اطالعات موجب افزايش كارايي فرآیند آموزش ميگردد و از مهمتريندستاوردهاي آن ميتوان به موارد زير اشاره كرد:

• افزايش كيفيت يادگيري و آموختههاي دانشآموزان و دانشجويان

• سهولت دسترسي به حجم بسيار بااليي از اطالعات و دانشهاي موجود در جهان

• دسترسي سريع و به موقع به اطالعات در زمان بسيار اندك

• كاهش برخي هزينههاي آموزشي

• باال بردن كيفيت، دقت و صحت مطالب درسي و علمي

• ارتقاي علمي دانشآموزان و دانشجويان
تشریح فرآیند تاریخی موضوع در جهان


مهمترین مقاالت و کتابهایی که در جهان به موضوع جهانی شدن و آموزش و پرورش پرداختهاند عبارتند از:


-1 جهانی سازی آموزش و پرورش و لیتوانی))Jonikova,1998

این مقاله بهاین اشاره دارد که تحول در آموزش و پرورش یکی از پیش شرطهای بقا و دوام یک ملت است. نویسنده معتقد است کشور لیتوانی نیازمند به مدلهای آموزش و پرورش قرن بیست و یکمیمیباشداین. امر مبتنی بر تحوالتی است که وابستگی متقابل افراد به یکدیگر در جامعه اطالعاتی و اتفاق افتاده و اقتصاد ملی جزیی از اقتصاد بین الملل شده است. لذا دراین وضعیت نیاز به یک نظام آموزش و پرورش جهانی احساس میشود. نویسنده به تجربه کشورهای اروپایی و معیارهای آنان اشاره میکند، نظیر مباحث ECDL )گواهی نامه معتبر اروپایی در زمینه علوم رایانه( که شامل آزمون نظری در شش سطح میباشد:

• مدیریت رایانه )Elementary computing skills and file management(

• کار با متون )Work with Texts(

• محاسبه )Counting(

• بانکهای اطالعاتی )Database and file system(

• نمودار و نحوه ارائه )Diagrams and Presentations(

• پست الکترونیکی واینترنت )Email and Internet(

 مرحله بعد به دانش رایانه )Computer Literacy( اشاره دارد، که گامیبسوی آموزش رایانه به

میباشد. البته نویسنده به مخاطرات رایانهای کردن سیستم در یک جامعه اطالعاتی اشاره میکند. مانند از خود بیگانگی افراد )تبدیل شدن روابط طبیعی به مجازی(، تضعیف زبان ملی، با سوادتر شدن دانش آموز در مقابل معلم و ...

-2 جهانی شدن آموزش از طریق آموزش معلمان بوسیله تکنولوژیهای جدید,))Davis 1999

این مقاله براین باور است که شناخت توسعه ICT )اطالعات و تکنولوژی ارتباطی( به معلمان کمک میکند تا خود را با چالشهای فراروی آموزش و پرورش انطباق دهند و بسوی جامعه اطالعاتی و صنعتی حرکت نمایند. آموزش ICT برای افزایش دسترسی به آموزش در مقیاس جهانی میباشد و تمامیکشورها ازاین مسئله مستثنی نیستنداین. مقاله پیشنهاد میکند که آموزش معلمان در سطح جهانی اصولی را فراهم میکند که نیاز به طراحی مجدد برخی دورهها میباشد.
3 جهانی شدن و آموزش و پرورش))Rikowski 2002

این مقاله به بررسی ماهیت جهانی شدن و پیامدهای آن بر روی آموزش و پرورش پرداخته است. نویسنده مدعی است که جهانی شدن برای نظام سرمایه داری ضرورت دارد. جهانی شدن سرمایه، هسته تمام جریانات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را تشکیل میدهد. بدین لحاظ جهانی شدن و آموزش و پرورش به طرقی به هم وابسته هستند. سازمان تجارت جهانی WTO شرایط جهانی شدن را در تمام ابعاد زندگی اجتماعی فراهم میکند بر مبنایاین نظام، آموزش و پرورش نیز متأثر ازاین روند میباشد. نگارنده معتقد است که اگر ما خواستار بقای مدارس و دانشگاهها در حوزه عمومیتحت نظارت سیستم دموکراتیک هستیم، ناچاریم فاکتورهای آموزشی در WTO و Gatt را مورد توجه قرار دهیم.

-4 تکنولوژی اطالعات و ارتباطات ICT ، جهانی شدن و آموزش و پرورش )Rinne, 2001(

این مقاله بطور کلی جهانی شدن را رشد سریع فرامرزی حوزههای اقتصادی، اجتماعی و تبادالت تکنولوژیکی دانسته است که در نتیجه وابستگی متقابلاین حوزه در سطح جهانی را بدنبال خواهد داشت. نگارنده براین باور است که نظام آموزشی نیز هسته فرآیند جهانی شدن را تشکیل میدهد. دولتها در تالشند برای رقابت در بازارهای جهانی، سیاست آموزشی را دنبال کنند که نوعی سرمایه اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. رینی معتقد است که سیاستهای آموزشی سهم مهمیاز حوزه اقتصاد، تجارت، کار، سیاستهای اجتماعی در کشورهای غربی بوده است. با توجه به تحوالت جدید در حوزه آموزش و پرورش در سطح جهانی، مسائل زیر مطرح میباشد :

• طرح آموزش برای همه

• طرح آموزش مادم العمر

• طرح توسعه فرهنگ جهانی در مقابل فرهنگ محلی

•ایجاد سازمانهای شبکهای آموزشی جدید )دانشگاهها و مدارس مجازی در سطح جهانی(

• تغییر نظام مدیریت آموزشی از سلسله مراتبی به شبکهای و از دستوری به گفتگویی

•ایجاد شرایط برای کسب مهارتهای عمومیو اعطافپذیر )نظیر مهارت حل مسئله، جستجوی اطالعات، آموختن مهارتها، و ...(

-5 جهانی سازی، فرهنگ و آموزش و پرورش در هزاره جدید))Suárez-Orozco 2004

نویسندگاناین کتاب معتقدند جهانی سازی مشخصه عصر ماستاین. پدیده مباحث عمدهای را در حوزههای سیاست و اقتصادایجاد کرده است. بسیاری از ابعاداین پدیده ناشناخته است. آموزش و
پرورش محوراین گمنامیاستاین. کتاب قصد دارد بهاین مسئله بپردازد که چگونه جهانی سازی و مهاجرت در مقیاس بزرگتر، بچهها را چه در داخل و چه در خارج از مدرسه تحت تأثیر قرار میدهد. با در نظر گرفتن تحوالت تاریخی، فرهنگی، تکنولوژیکی و تغییرات جمعیتی، دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند تحوالت جهانی نیاز دارد که جوانان با مهارتهای جدید آشنا شوند و نحوه نگرش و تفکرشان را فراتر از آنچه که دارند آموزش میبینند، گسترش دهند.

با توجه به مطالعه تطبیقی و بین رشتهای، نویسندگاناین کتاب در تالش اند که داللتهای تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و روانی جهانی سازی را برای جوانان تبیین کننداین. کتاب پاسخگو بهاین سؤال است که چرا در نگرش نوین جهانی، نیاز است که جوانان آگاه، درگیر، فعال و منتقد رشد کنند.


تشریح فرآیند تاریخی موضوع درایران


درایران در خصوص موضوع تحقیق، تحقیقات و مقاالتی که ارائه شده اند عبارتند از :

-1 چالشهای نوین جهانی آموزش و پرورش و توسعه فرهنگی، روزنامه همشهری 1377/1/17

دراین مقاله مروری بر تعاریف و مفاهیم کلی فرهنگ، توسعه، توسعه فرهنگی و در نهایت تبیین نقش آموزش و پرورش در توسعه فرهنگی و جمع بندی برخی از نظریات متخصصان و صاحبنظران عرصه آموزش و پرورش ارائه شده است.

ادامه دارد

دكتر حبيب صبوري خسروشاهي
دكتر اسماعیل کاوسی
محمدرضا حقيقي

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---