|
ابعاد پدیده جهانی شدن
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
جهانی شدن بیشتر مولد پرسش است تا پاسخ. از یک جهت جهانی شدن پدیده ای بسیار قدیمی است اما از جهت دیگر پدیده نوینی است. جهانی شدن چیست؟ آیا یک مفهوم است, یک پدیده, یک فرآیند یا هر سه؟ آیا جهانی شدن تداوم همان مدرنیته یا تجدد است یا پدیده ای پسا مدرن و کاملاً جدید است؟ و بالاخره آنکه جهانی شدن در کدام مرحله از سیر تحول تاریخی قرار گرفته است, مراحل آغازین, شکوفایی و تثبیت و یا مراحل پایانی؟
جهانی شدن تبدیل به بخشی از واژگان روزمره ما شده است. اشارات مربوط به نیروهای جهانی شدن در تجارت, اقتصاد, سیاست, فرهنگ و نیز در متون مختلف علمی و مؤسسات آموزشی در اقصی نقاط جهان رواج یافته است و آثار زیادی در مورد پیامدها و اثرات آن تدوین شده است. جهانی شدن بیشتر مولد پرسش است تا پاسخ. از یک جهت جهانی شدن پدیده ای بسیار قدیمی است اما از جهت دیگر پدیده نوینی است. جهانی شدن چیست؟ آیا یک مفهوم است, یک پدیده, یک فرآیند یا هر سه؟ آیا جهانی شدن تداوم همان مدرنیته یا تجدد است یا پدیده ای پسا مدرن و کاملاً جدید است؟ و بالاخره آنکه جهانی شدن در کدام مرحله از سیر تحول تاریخی قرار گرفته است, مراحل آغازین, شکوفایی و تثبیت و یا مراحل پایانی؟
به نظر می رسد جهانی کاملاً متفاوت از نظام وستفالی در حال شکل گیری است. در میان, یا در ذیل همه این تحولات, دگرگونی ها و تلاطم ها, بخش های عمده ای از انسان ها همچنان همانند گذشته ظاهراً ابدی خود گام های ابدی برمی دارند. آنها یا جهانی شدن را نمی شناسند و یا اینکه صرفاً تحت تأثیر منفی امواج آن قرار گرفته اند. اگر تلاش برای عرضه تصویر و تبیین جامع از فرآیند جهانی شدن نیاز و ضرورتی استراتژیک نباشد, دست کم می توان گفت که ضرورتی اخلاقی است که از رسالت جامعه شناسی برمی خیزد. جامعه شناسی که همواره و به طور پنهان و آشکار دغدغه ای اخلاقی داشته و مدعی جستجوی منابع و راه هایی برای پیشبرد و تسریع فرآیندهای بشر بوده, باید به انسان ها بیاموزد که در فرآیند تحلیل رفتن نهادهای سنتی امنیت و هویت بخش (به ویژه دولت) و ادغام در شبکه های غیر شخصی و سیال قدرت (ثروت و اطلاعات) چگونه ابزارهای جدیدی برای کسب امنیت اجتماعی و سیاسی پیدا کنند و یا حداقل نیاز به چنین ابزارها و تدبیرهایی را توصیه کند, نوشتار حاضر تلاشی است در جهت تبیین و تنویر هر چه بهتر و بیشتر ابعاد مختلف پدیده جهانی شدن. بررسی تأثیرات و پیامدهای جهانی شدن بر مؤلفه های مختلف اقتصادی, سیاسی و فرهنگی از اهداف تدوین این مقاله می باشد.
● جهانی شدن اقتصاد
در بسیاری از نظریه ها و تعریف های جهانی شدن, بر عنصر اقتصادی فرایند جهانی شدن تأکید شده و نظریه پردازان پرشماری, وجه غالب جهانی شدن را اقتصادی می دانند. از دیدگاه آنها گر چه فرایند جهانی شدن بسیار فراگیر است و بر همه حوزه های زندگی اجتماعی تأثیر می گذارد, اما آشکارترین و برجسته ترین نمودها و مصداق های این فرایند به حوزه اقتصاد اختصاص دارند. فرایند جهانی شدن اقتصاد با نوسان ها و فراز و نشیب هایی همراه بوده است. دهه های پایانی سده نوردهم و سال های آغازین سده بیستم, زمان شکوفایی یکی از جنبه های اصلی جهانی شدن اقتصادی بود. در این دوره حجم تجارت بین المللی به نحو بی سابقه ای افزایش یافت و سرمایه داری جوان گام های بلندی در راستای تبدیل جهان به بازاری واحد برای فروش تولیدهای خود برداشت ولی هنوز چند سالی از عمر این نظام در سده بیستم نگذشته بود که دچار بحران شد و تشدید این بحران به دو جنگ جهانی انجامید. بنابراین از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۴۵, تحت تأثیر جنگ و ملی گرایی اقتصادی, رشد همگرایی اقتصاد بین الملل سیر نزولی پیدا کرد.
ولی در اواخر دهه هفتاد موج جدیدی از فرایند جهانی شدن اقتصاد شکل گرفت که در درجه اول تحت تأثیر تحولات و پیشرفتهای حیرت انگیز در عرصه ارتباطات بود. این پیشرفت ها هزینه های ارتباط و حمل و نقل را به میزان بسیار زیادی پائین آورد و زمینه ساز ادغام جهانی اقتصادها شد. از سال ۱۹۴۵ تاکنون هزینه حمل کالا از طریق دریا به طور متوسط پنجاه درصد, هزینه های حمل و نقل هوایی هشتاد درصد و هزینه مکالمات تلفنی بین المللی ۹۹ درصد کاهش یافته است و به همین دلیل شبکه های ارتباطی بسیار کارآمد و کم هزینه ای در گستره جهانی شکل گرفته است پیشرفت های خارق العاده در رایانه ای کردن امور و مخابرات مانند نظام های دیجیتالی و فن آوری ماهواره ای, نیز در پیشبرد فرایند جهانی شدن اقتصادی در سال های اخیر نقشی بسزا داشته اند. در نتیجه چنین تحولاتی امروزه بسیاری از کالاها و خدماتی که تاکنون قابل تجارت نبودند, در مدار تجارت جهانی قرار گرفته اند. نظام های ارتباطی جهانی, شرکت ها را قادر کرد تا برنامه تولیدی و عملیات مالی خود را به صورت همزمان در چندین کشور هماهنگ کنند و در واقع به عملیات اقتصادی جهانی مبادرت ورزند. اطلاعات نیز به واسطه شبکه های ارتباطی, قابل تجارت و مبادله شده است. اطلاعاتی مانند مشاوره مدیریتی, سیستم های نرم افزاری, فیلم, نوار کاست, دیسکت های فشرده, اخبار تلویزیونی و از این قبیل. در این چهارچوب, تحرک و سیالیت سرمایه نیز به میزان بسیار زیادی و در قالب پول افزایش یافته است. به عبارتی پول به محصولی تبدیل شده که جوهره اش اطلاعات موجود در آن است.[۱]
این مهم است که دقیقا بدانیم جهانی شدن اقتصاد دربردارنده چه عناصری است هر چند تز جهانی شدن اقتصاد در سطح گسترده ای به وسیله سیاستمداران و رسانه ها تأیید شده, لیکن بعضی از جامعه شناسان با این عقیده مخالفند. برجسته ترین آثار در این زمینه آثار اخیر پل هرست و گراهام تامپسون می باشد. آنها تز جهانی شدن اقتصاد را بهانه ای در دستان راست جدید و چپ تلقی می کنند, چرا که راست جدید بدین ترتیب پیروزی لیبرالیسم بازار آزاد را جشن می گیرد و از نظر چپها نیز سرمایه داری حداقل تحت چنین شرایطی به طور کاملاً آشکاری درنده خویانه است و بنابراین به آسانی ماهیتش افشا می شود.
آنها استدلال می کنند که اقتصاد نه جهانی بلکه بین المللی است چرا که هنوز دولت ـ ملت ها هم از نظر اقتصاد داخلی شان و هم از نظر توافقات مربوط به مدیریت روابط اقتصادی فراسوی مرزهای ملی, قدرتمندترین بازیگران اقتصادی هستند. همچنین آنان استدلال می کنند که شرکت های چند ملیتی بر تجارت جهانی سلطه ندارند و تا دو سوم دارایی هایشان در کشورهای مادر حفظ می شود, این بدان معنی است که آنها در معرض کنترل سیاست های حکومت ملی می باشند و همچنین شرکت های چند ملیتی در سطح جهانی عمل نمی کنند بلکه بیشتر در سطح شرکای درون مناطق به ویژه اروپا, آمریکا و آسیای جنوب شرقی فعالیت می کنند. آنها نتیجه می گیرند که هیچ چیز جدیدی در مورد بین المللی شدن کنونی اقتصاد وجود ندارد از زمانی که تکنولوژی صنعتی مدرن از دهه ۱۸۶۰ شروع به فراگیر شدن کرد, فرایندی شبیه فرایند کنونی وجود داشته است.[۲]
▪ خصوصیات جهانی شدن اقتصاد یعنی ویژگی های تولید و توزیع را می توان به شکل زیر برشمرد:
ـ جهانی شدن بازارهای مالی
ـ جهانی شدن استراتژی شرکت ها در درون یک بازار رقابتی
ـ انتشار تکنولوژی همراه با فرآیند تحقیق و توسعه در سطح جهان
ـ شکل گیری الگوهای مصرف جهانی همراه با بازارهای مصرفی جهان
ـ جایگزین شدن توان نظم بخشیدن به اقتصاد ملی توسط اقتصاد سیاسی جهانی
ـ کاهش نقش دولت ـ ملت در طراحی قوانین تدبیر جهانی
ـ افزایش شکاف های طبقاتی در درون جوامع ـ اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه
ـ حاشیه ای تر شدن جوامع کمتر توسعه یافته
ـ برتری سرمایه نسبت به نیروی کار و در نتیجه, تضعیف, یا به طور دقیق تر قدرت زدایی از تشکلات صنفی و کسانی که فاقد سرمایه هستند یا به طریقی در نوک پیکان تحولات سرمایه داری قرار نگرفته اند.
به سخن دیگر, جهانی شدن اقتصاد این مفهوم را دربردارد که تصمیمات و اقدامات اقتصادی در یک بخش از جهان نتایج مهمی را برای اشخاص و اقتصادهای دیگر دربردارد. جهانی شدن اقتصاد دارای دو بعد است, بعد اول مفهوم گسترش جغرافیایی را دربردارد. لذا جهانی شدن اقتصاد به طور فزاینده ای فضای جغرافیایی گسترده تری را اشغال می کند. در بعد دوم جهانی شدن اقتصاد مفهوم فرآیندی را دارد که شدت و فشرده شدن وابستگی ها, پیوندها و تعاملات بین اقتصادی رادربرمی گیرد. لذا ترسیم جهانی شدن اقتصاد به شکل فرایندهای متعدد, متکثر و گسترده الزام آور است. جهانی شدن اقتصاد بر ماهیت بی مرز جریان های اقتصادی تأکید می ورزد و بالاخره جهانی شدن اقتصاد بر تبدیل شدن جهان, به ویژه اقتصاد جهانی, به یک واحد همگرا شده تأکید می کند.
نتیجه وضعیت فوق این است که توان نظم بخشیدن به اقتصادهای ملی از بین می رود و نظام اقتصادی جهانی جایگزین آن می شود. قدرت سیاسی و قدرت اقتصادی در یک رابطه وابستگی متقابل و نیاز متقابل قرار دارند. قدرت اقتصادی منبع درآمد دولت (مالیات) است. دولت با استفاده از درآمد فوق, خدمات و امتیازاتی را به شهروندان ارائه می دهد وبدین وسیله وابستگی هایی را ایجاد و مشروعیت خود را حفظ می کند.[۳] رابطه دو جانبه فوق که تحت عنوان قانون وگنر (wagners law) شناخته شده, به این شکل است که افزایش توان اقتصادی به افزایش درآمد دولت منجر می شود که به نوبه خود به افزایش قدرت دولت در داخل و در خارج از مرزها.
مسئله اساسی این است که در عصر جهانی شدن رابطه فوق متحول شده است یا خیر و اگر شده است, به چه شکل و تا چه اندازه ای؟ مشکل تحلیل در این است که به طور گریز ناپذیری عناصری از گذشته همچنان به حیات خود ادامه می دهند. درنتیجه فرایندها و وضعیت های متوازی و متضادی درکنار یکدیگر قرار دارند. تحول اساسی در این است که انباشت سرمایه در سطحی بالاتر ازسطح دولت ـ ملت انجام می گیرد.[۴]
شاید رایج ترین دیدگاه نسبت به جهانی شدن اقتصاد و نسبت به اقتصاد سیاسی بین المللی این باشد که جهانی شدن اقتصاد دولت را از درون تهی می کند و لذا دولت را از نظم بخشیدن و طراحی امور اقتصادی و لذا اجتماعی و سیاسی محروم می سازد. همزمان از یک سو, قدرت در درون جوامع متلاشی و پراکنده می شود و از سوی دیگر, قدرت به طبقه سرمایه داری بین المللی انتقال پیدا می کند. نقطه آغاز بحث و در واقع تحلیل اولریک بک از روند جهانی شدن همین امر تهی شدن دولت می باشد که توسط شرکت های چند ملیتی انجام می گیرد.
از دیدگاه او جهانی شدن تهاجمی است علیه سیستم های مالیاتی, علیه دولت رفاه, علیه چانه زنی دسته جمعی (بین کار, سرمایه و دولت) و علیه هزینه های دولتی. همزمان در سطح جهان, هیچ نوع همبستگی یا عامل چالش گری در مقابل قدرت شرکت ها وجود ندارد. نتیجه این است که سرمایه داران و کارفرمایان خود را از محدودیت نهادهای سیاسی و رفاهی که در واقع شیوه های کنترل دموکراتیک بر سرمایه هستند, رها می سازند.
● جهانی شدن سیاست
شاید سخن گفتن از جهانی شدن سیاست پدیده تازه ای نباشد زیرا از زمانی که روابط میان کشورها و ملت ها و دولت ـ شهرها برقرار شد سیاست, قدرت و اداره حکومت همواره فراتر از مرزهای ملی, قومی و فرهنگی در شرایط مختلف جنگ و صلح نقش آفرین بوده است. نظریه های مختلف جهان گرایی منطقه گرایی و فدرالیسم و … همه مبین نوعی نگرش به فراسوی مرزهای ملی و سیاست های جهانی است. مسئله شایسته توجه در این خصوص در آغاز قرن جدید و هزاره سوم میلادی تحول مفهوم و ماهیت نظریه های سیاسی در برخورد با مسائل جدید بین المللی است. در پرتو تحولات شگرف ارتباطات رسانه ای و الکترونیکی و دستیابی به قالب ها, الگوها و پارادایم های جدید ظرفیت تبیین و پیش بینی ما از روند حوادث و تکانه های شدید و بحران ساز آینده نیز تغییر کرده است.[۵]
ابعاد مختلف جهانی شدن بر حسب میزان حمایت یا مقاومت هایی که با آن مواجه می شود, به طریق موزون و هماهنگی حرکت نمی کنند و پیش نمی روند. در این میان جهانی شدن سیاست شاید شاخص ترین موردی است که شتاب آن از ابعاد دیگر جهانی شدن به مراتب کندتر است.[۶] علت این امر را باید در ماهیت دولت ملی و نظام مرکب از دولت ـ ملت ها جستجو کرد. دولتها جهت حفظ اختیارات و امتیازات ناشی از حاکمیت موانع متعددی را برای جهانی شدن سیاست ایجاد کرده اند. همان طور که از مطلب فوق برمی آید, جهانی شدن سیاست پدیده ای کاملا متفاوت با سیاست جهانی است. گر چه در مرحله تصمیم گیری و اجرا دو فرایند جهانی شدن سیاست و سیاست جهانی ممکن است در ارتباط با هم مورد توجه قرار گیرند. در اینجا ابتدا جهانی شدن سیاست مورد بررسی قرار می گیرد:
مقصود از جهانی شدن سیاست این است که مسائل و مباحثی که قبلا به حوزه داخلی و حیطه حاکمیت دولت ها تعلق داشتند, با گذشت زمان ابعاد جهانی بیشتری پیدا می کنند برخی از مسائل مانند مهاجرت, تخریب محیط زیست یا سلاح های کشتار جمعی ماهیتاً جهانی هستند.
برخی دیگر مانند بحران میدان تین آن من در چین و یا بحران خاورمیانه به لحاظ فشارهای متعدد توسط دولت ها, شرکت های فراملی, سازمان های غیردولتی و نظام های ارتباطات جهانی به طور خودکار ابعاد جهانی پیدا می کنند. مسائلی را که جهانی می شوند شاید بتوان به شکل زیردسته بندی کرد:
۱) عواملی که می توانند فاجعه ای با ابعاد جهانی ایجاد کنند, مانند مسائل زیست محیطی, فقر و گرسنگی
۲) عوامل همگرایی و واگرایی که به مداخله انسان دوستانه منجر می شوند, مانند مسائل حقوق بشر, دموکراسی, ملی گرایی قومی
۳) عوامل اقتصادی مانند بدهی, فقر, توسعه و نظم اقتصادی. عوامل فوق معلول جهانی شدن هستند, اما در رابطه دیالکتیکی و پیچیده ای که بین آنها وجود دارد, همزمان نقش علت را نیز ایفا می کنند.
عوامل فوق در عین حال, بیانگر جهانی شدن هستند چرا که محدوده فضایی که دولت ـ ملت درقالب آن عمل می کند, نمی تواند پاسخ های لازم را فراهم کند. مسائل غیرملی می شوند و به لحاظ عدم هماهنگی بین مرزهای دولت ها از یکسو و ماهیت جهانی پیدا کردن مسائل از سوی دیگر, هیچ دولتی به تنهایی نمی تواند آنها را حل کند. مسائل جهانی هستند و راه حل ها نیز باید جهانی باشند. جهانی شدن سیاست را می توان با سهولت بیشتری از طریق بحران ها شناسایی و مطالعه کرد. بحران هایی, مانند بحران بالکان ـ یا گرسنگی در آفریقا بر اثر خشکسالی و یا بحران گسترش ایدز و… شاخص و نماد جهانی شدن هستند. بحران های جهانی بیانگر وجود پدیده ها و مسائل جهانی هستند. در عین حال بحران, اعلام کننده نیاز به راه حل های جهانی است.
بحران های جهانی از کارکردهای جمعی برخوردار هستند. بحران که به لحاظ عملکرد نظام های ارتباطی جهانی, آگاهی بیشتر از جهانی شدن را موجب می شود به ادراکی نوین شکل می دهد و می آموزد که چگونه جهان به شکل یک واحد و یک مجموعه تصویر شود. بحران انسان ها را از وضعیت زندگی نوع بشر مطلع و آگاه می سازد و فرد را ناگزیر وادار به موضع گیری می کند و نهایتاً به وضعیتی می انجامد که رابرتسون آن را احساس یکی شدن می نامد. جهانی شدن مسائل راه حل های جهانی نیز می طلبد. صرف جستجوی راه حل به شکل گیری نگرش برون گرا می انجامد و حل مسائل تدریجاً به رویه ها, هنجارها و ارزش های دست جمعی و جهانی شکل می دهد و همکاری جهت جستجوی راه حل و سپس به اجرا گذاشتن راه حل ها, بازیگران جهانی, اعم از فرد, سازمان, گروه ودولت را آموزش می دهد.
در واقع, نوعی جامعه پذیری شکل می گیرد. وضعیت جهانی شدن, زیستن با یکدیگر و وجود ارزش ها و هنجارهای مشترک را به بازیگران القا می کند و رفته رفته بازیگران می آموزند که جهانی بیندیشند و عمل کنند. بحران های جهانی و راه حل های جهانی همزمان نقش بازدارنده ای را ایفا می کنند, چرا که بازیگران جهت اجتناب از بحران سیاسی از انجام برخی از اقدامات خودداری می کنند. به علاوه, افکار عمومی که نسبت به یک بحران شکل می گیرد, بازیگران را از این امر مطلع می سازد که مشروعیت و حقانیت آنها در سطح جهان و لذا نفوذ آنها تابع افکار عمومی جهانی, عرف جهانی و قوانین جهانی است.
راه حل های جهانی و به اجرا گذاشتن آنها, در واقع, بخشی از فرآیند جهانی شدن تلقی می شود, چرا که حل بحران های جهانی به وضعیت جدیدی می انجامد که از خصوصیات زیر برخوردار است. هیچ بازیگری, از فرد تا سازمان های جهانی به تنهائی دانش و اطلاعات لازم را در اختیار ندارد. بنابراین شرط لازم برای حل بحران ها و مسائل, افزایش ارتباطات, تعاملات, همکاری ها و تبادل دانش و اطلاعات بین افراد, سازمان ها و جوامع است. در کنار نیاز به دانش تخصصی و در عین حال مستقل از آن, بازیگران نوینی وارد عرصه سیاست شده و می شوند.
سازمان های غیردولتی از مهمترین این سازمان ها هستند. حل بحران های جهانی به شکل گیری سازمان ها, نظام های ارتباطات و ساختارهای همکاری نوینی می انجامد که در قالب مفهوم اقدام دسته جمعی معنا پیدا می کنند, مهمترین پیش شرط و همزمان مهمترین نتیجه وضعیت فوق نیاز به وجود و گسترش عرصه عمومی جهانی است.
عرصه عمومی در مقابل عرصه آمریت قرار می گیرد. عرصه آمریت عرصه قدرت, عرصه اقدام یک جانبه و تحمیل اراده بر دیگری است. عرصه عمومی, عرصه عقلانیت, استدلال, گفتگو و انتقاد است. گفتگو ابزار و عامل جهانی شدن تلقی می شود. گفتگو ابزار است, چون شیوه ای است برای رسیدن به توافق و روشی است برای حل اختلافات, اما همزمان گفتگو مفهوم دیگری را نیز دربردارد. پیش فرض گفتگو این است که دیگری وجود دارد و چون وجود دارد از حق و حقوق برخوردار است. به عبارت دیگر, گفتگو بیانگر و در عین حال وسیله جهانی شدن است, چرا که انسانها می آموزند که با یکدیگر زندگی کنند. از سوی دیگر, گفتگو یعنی کاهش (یا عدم) مطلق نگری. گفتگو یعنی نبود قطعیت, چون هر گفتگویی متضمن داد و ستد است. در نتیجه گفتگو همزمان عامل و متضمن تساهل است.
بررسی موضوع جهانی شدن سیاست از دیدگاه حقوق بین الملل می تواند راهگشا باشد. آنچه برای حقوق بین الملل حائز اهمیت است این است که اقدام بازیگران جهانی تحت تأثیر قانون یعنی هنجارهای بین المللی و نه تحت تأثیر قدرت صرف انجام گیرد. وجه مشخصه قرن بیست ویکم در این خصوص این است که به طور روزافزونی ابعاد مختلف و وسایل متنوع تری که پیش ازاین در حیطه حاکمیت دولت ها قرار گرفته بودند, در صحنه جهانی و توسط بازیگران جهانی قانونمند می شوند. دانیل بل حدود پانزده سال پیش مدعی شد که نهاد دولت ـ ملت «برای مسائل بزرگ زندگی بسیار کوچک است و برای مسائل کوچک زندگی بسیار بزرگ». گر چه تردید در کارآیی و شایستگی مهم ترین نهاد و سازمان سیاسی مدرن به اندازه عمر آن پیشینه دارد, اما فرایند پرشتاب و فراگیر جهانی شدن در دهه های اخیر ناتوانی و ناکارآمدی نهاد دولت را به آشکارترین وجه نمایان کرده است جهانی شدن سیاست به این جنبه از فرایند جهانی شدن معطوف است.
کوتاه سخن آنکه فرایند جهانی شدن با رها کردن امر اجتماعی از چارچوب و حوزه استحفاظی دولت ـ ملت, عامل تغییر و تعدیل ساختارهای اصلی دولت مدرن است. به بیان روشن تر, فرایند مورد نظر با رقیق تر و نفوذپذیر کردن مرزهای ملی, توان و قابلیت نهاد دولت را کاهش می دهد, شکل و ساختار آن را دگرگون و استقلال آن را مخدوش می کند و از اقتدار و مشروعیتش می کاهد. در شرایطی که سرمایه, کالا, اطلاعات و عناصر فرهنگی به آسانی از مرزهای ملی فراتر می روند, گستره تأثیرپذیری شهروندان از مرزهای ملی بسیار فراتر می رود و دولت ها نمی توانند بدون هماهنگی با نظام بین المللی, به خواست های شهروندان خود (مثلاً در رابطه با محیط زیست) پاسخ دهند. همچنین تشدید فرایند جهانی شدن, کارایی و تأثیر ابزارهای سنتی سیاست (به ویژه نیروی نظامی) را در اعمال نفوذ کاهش می دهد و توسل به راه ها و ابزارهای دیگر از جمله اقتصادی و کنش جمعی را گریز ناپذیر می کند و به این ترتیب توان و قابلیت دولت برای کنترل سرنوشت خود کاهش می یابد.
● جهانی شدن حقوق بشر
از دیدگاه تاریخ روابط بین الملل در نیم قرن بعد از جنگ جهانی دوم, عوامل متعددی در شکل گیری اندیشه حقوق بشر و پذیرش اصل رعایت حقوق انسان ها, مؤثر واقع شده اند. در واقع, به نظر می رسد که ماهیت مسائل بین الملل به نحوی بوده که مطرح شدن و پیشبرد حقوق بشر اجتناب ناپذیر شده است. در سال ۱۹۴۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان اقدامی برای بهبود بخشیدن به روابط بازیگران بین المللی به ویژه دولت ها با شهروندانشان مورد تصویب قرار گرفت. رفته رفته زمینه برای شکل گیری فرهنگ حقوق بشر فراهم شد و فرایند هماهنگی رفتار دولت ها با موازین معیارهای اعلامیه جهانی حقوق بشر آغاز شد. اقدامات جهت استعمارزدایی و فعالیت های جنبش عدم تعهد در سازمان ملل, گر چه مستقیماً به رعایت حقوق بشر مربوط نبودند, اما در شکل گیری فرهنگ حقوق بشر بسیار مؤثر واقع شدند و, در واقع, به اعلامیه جهانی حقوق بشر ابعاد اجرایی دادند.
قطعنامه سازمان ملل در سال ۱۹۶۶ نقطه عطفی در فرایند فوق تلقی می شود, چرا که از طریق آن بین حقوق بشر از یک سو و حقوق بنیادین مردم برای خودمختاری از سوی دیگر پیوند برقرار شد. سازمان ها و نهادهای بین المللی و منطقه ای به نوبة خود در فرآیند فوق نقش مهمی ایفا کردند.
محمود دهقانی
معاونت پژوهشهای سیاست خارجی
http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=۰۷&depid=۴۴&semid=۸۳۸
منابع:
۱- احمد گل محمدی, جهانی شدن, فرهنگ, هویت, نشر نی, ج اول, تهران ۱۳۸۱, ص ۶۴.
۲- کیت, نش, جامعه شناسی معاصر, جهانی شدن, سیاست, قدرت, ترجمه محمدتقی دلفروز, انتشارات کویر, چ اول, تهران, ۱۳۸۰, ص ۷۵.
۳- داریوش اخوان زنجانی, جهانی شدن و سیاست خارجی, مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه, چ اول, تهران ۱۳۸۱, ص ۷۲.
۴- پل, کندی, پیدایش و فروپاشی قدرت های بزرگ, ترجمه عبدالرضا غفرانی, انتشارات اطلاعات, تهران, ۱۳۷۰, ص۲۰.
۵- علی اصغر کاظمی, جهانی شدن, فرهنگ و سیاست, نشر مرکز, ج اول, تهران ۱۳۷۵, ص ۶۴.
۶- اخوان زنجانی, پیشین, ص ۹۳.
۷- اخوان زنجانی, پیشین, ص ۱۷۸.
۸- نش, پیشین, صص ۵-۷۴.
۹- اخوان زنجانی, پیشین, ص ۱۵۱.
۱۰- همان, ص ۲۰۰.
۱۱- اخوان زنجانی, پیشین, ص ۱۱۸.
۱۲- اخوان زنجانی, پیشین, صص ۱۲۹ – ۱۱۸.
۱۳- رونالد, رابرتسون, جهانی شدن, تئوری اجتماعی و فرهنگ جهانی, ترجمه کمال یولادی نشر ثالث, ج اول, تهران ۱۳۸۰, ص ۱۱۹.
۱۴- گل محمدی, پیسین, ص ۴۳.
۱۵- همان, ص ۸۸.
۱۶- اخوان زنجانی, پیشین, ص ۱۸۸.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
|
بنیاد آینده‌نگری ایران |
|
يكشنبه ۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۸ آوریل ۲۰۲۴
انسان گلوبال
|
|
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان