|
شهر الکترونيک: از مفاهيم تا کاربرد
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
مهندس محمد نظري1 ، مهندس فتاح آقازاده 2
1- مهندس برق و کارشناس ارشد مديريت امور شهري از دانشگاه تهران
2- مهندسي نرم افزار و کارشناس ارشد مديريت امور شهري از دانشگاه تهران
چكيده
امروزه ابزار مديريت واحد شهري فن‌آوري اطلاعات است و ايجاد شهر الكترونيك مي‌تواند در كاهش ناهماهنگي بين مديران و ايجاد يكپارچه‌سازي مؤثر باشد. مقاله حاضر تلاشي است براي تبيين نقش و جايگاه توسعه شهر الکترونيک در بهبود مديريت شهري. استفاده از فناوري ارتباطات و اطلاعات (ICT) در زمينه مديريت امور شهري يکي از موضوعات مهم و کاربردي در اداره کلان شهرها مي باشد. با توجه به تجارب موفقيت آميزي که در زمينه استفاده از اين فناوري در نقاط مختلف جهان موجود است و همچنين با توجه به رويکرد سالهاي اخير در ايران جهت استفاده از فناوري ارتباطات و اطلاعات در خدمات شهري ، در اين مقاله سعي شده است ضمن معرفي شهر الکترونيک به برخي از نتايج ملموس استقرار شهر الکترونيک، مانند تاثير آن بر ترافيک شهري پرداخته شود.
کلمات کليدي: مديريت شهري، شهر الکترونيک، شهروند الکترونيک، فناوري اطلاعات و ارتباطات(ICT).
مقدمه:
شهر الکترونيک يکي از خاستگاه‌هاي مديران شهري و شهروندان در عرضه کردن و مورد استفاده قرار دادن خدمات شهري است. شهر الکترونيک عبارت از شهري است که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرويس‌هاي دولتي و سازمان‌هاي بخش خصوصي بصورت برخط (online) و بطور شبانه‌روزي، در هفت روز هفته با کيفيت و ضريب ايمني بالا با استفاده از ابزار فناوري اطلاعات و ارتباطات و کاربردهاي آن انجام مي‌شود به عبارت ديگر مي‌توان گفت در شهر الکترونيکي تمام خدمات مورد نياز ساکنان از طريق شبکه‌هاي اطلاع‌رساني تامين شود. به اين ترتيب ديگر نيازي به حرکت فيزيکي شهروندان براي دسترسي به خدمات دولت و نهادهاي خصوصي نيست. در اين شهر الکترونيکي ادارات ديجيتالي جايگزين ادارات فيزيکي مي‌شوند و سازمان‌ها و دستگاه‌هايي همچون شهرداري، حمل و نقل عمومي، سازمان آب منطقه‌اي و... بيشتر خدمات خود را به صورت مجازي و يا با استفاده از امکاناتي که ICT در اختيار آنان قرار مي‌دهد به مشترکين و مشتريان خود ارائه مي‌دهند. در شهر الکترونيک علاوه بر اينکه شهروندان در شهر مجازي و در وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي الکترونيک حرکت مي‌کنند، قادرند خدمات جاري خود را همچون خريدهاي روزمره از طريق شبکه انجام دهند. البته بايد به اين نکته توجه کرد که شهر الکترونيک يک شهر واقعي است که داراي شهروند، اداره‌ها و سازمان‌هاي مختلف و... است که در آن فقط ارتباطات و برخي تعامل‌هاي اجتماعي و تأمين بخش عمده‌اي از نيازهاي روزمره از طريق اينترنت صورت مي‌گيرد. مي‌توان بيشترين ويژگي‌هاي اين شبکه اطلاع‌رساني را در شبکه حمل و نقل شهري و اطلاع‌رساني در مورد حوادث غيرمترقبه جست‌وجو کرد که در زمان بروز حوادث غيرمترقبه با توسل به اين سيستم مي‌توان در کمترين زمان بحران پيش آمده را در منطقه مديريت کرد. شهر الکترنيک يک نياز غيرقابل انکار رويکرد جهاني طي ۲۰ سال گذشته به سمت اطلاعاتي شدن جوامع بوده و امروزه جامعه‌اي پيشرفته‌تر است که به لحاظ اطلاعاتي سرعت و قابليت بيشتري در توليد و تبادل اطلاعات داشته باشد. باتوجه به تکنولوژيهاي جديد که پيچيدگي زندگي اجتماعي را به دنبال دارند، نيازمند تسهيل امور مختلف زندگي هستيم و بدون توجه به فناوري بسياري از امور، زندگي قابل عمل، پيگيري و اجرا نيست. در حال حاضر تکنولوژي اطلاعات اين امکان را به افراد داده و کمک مي‌کند تا سريعتر به اهداف خود دست يابند. ايجاد شهر الکترونيک و قدم گذاشتن در مرحله تکنولوژي IT نيز يک فرصت انکارناپذير است. اين شهر عاملي در جهت ايجاد سازمان‌هاي شيشه‌اي است به گونه‌اي که تمام کارکردها و هدف‌هاي سازمان به طور شفاف قابل مشاهده باشد. شهر الکترونيک دسترسى الکترونيکى شهروندان به شهردارى، ادارات دولتى، بنگاه‌هاى اقتصادى و کليه خدمات فرهنگى و بهداشتى شهرى به صورت شبانه‌روزى را قابل اطمينان و امن مى‌کند. اين شهر از بستر پيشرفته اطلاعات مخابراتى برخوردار است، به صورتى که مى‌توان از طريق کامپيوتر با خانه‌ها، مدارس، ادارات و غيره ارتباط برقرارکرد. البته شهر الکترونيک يک اختراع و يا يک پيشنهاد نوآورانه نيست بلکه واقعيتي است که بر اساس نياز جاي خود را باز مي‌کند.
تاريخچه پيدايش و شكل‌گيري شهر الكترونيك
اينترنت به عنوان نقطه گذر از جامعه صنعتي- كه شهر نشيني در آن رواج داشت- به جامعه اطلاعاتي - كه زمينه‌هاي ظهور آن در قالب موضوعاتي مانند شهر الكترونيك نمايان شده -مي‌باشد. حضور اينترنت در ابتدا با نام آرپانت و از اوايل دهه 1960 ميلادي در وزارت دفاع آمريكا و به علت هراس وزارت دفاع آمريكا در برابر خطرهاي ناشي از جنگ هسته‌اي و احتمال نابودي مخابرات آمريكا توسط قدرت رقيب (شوروي)، شروع و در سال 1969 با همكاري دانشگاه كاليفرنيا و دانشگاه هاروارد توسعه يافت.(كاستلز، 1382: 33) در سال 1983 عملاً كار غير نظامي اينترنت با سرويس پست الكترونيكي آغاز شد و به سرعت توانايي آن در ارسال داده‌ها با سرعت فراهم شد. در مجموع توسعه استفاده از اينترنت در دوره كوتاه فعاليت اش بسيار چشم گير بوده، به طوري كه در سال 1973 ، فقط 25 رايانه به شبكه متصل بودند اما در اواسط سال 1990 در سراسر جهان 46 هزار شبكه اطلاعاتي، شامل 2/3 ميليون دستگاه رايانه و 25 ميليون كاربر از طريق اينترنت امكان تبادل اطلاعات يافتند. مقايسه ارقام فوق با نيازهاي يك شهر الكترونيكي نشان مي‌دهد كه تا اين زمان عملاً نمي‌توانست امكانات فناوري براي ايجاد شهر الكترونيك وجود داشته باشد.(جلالي،1383: 112 و شيردل، 1386: 75)
در نخستين گزارش سالانه گروه كاري تجارت الكترونيك ايالات متحده در سال 1999 چنين آمده است: ‹‹ در حالي‌كه در ايالات متحده در سال 1995 تنها 10 ميليون نفر از اينترنت استفاده مي‌كردند، اين رقم در سال 1998 به بيش از 140 ميليون رسيده است››. اين گزارش همچنين اظهار مي‌دارد كه در دهه اول اين قرن بيش از يك بيليون نفر در سرتاسر جهان از اينترنت استفاده خواهند كرد. با چنين روند رو به افزايشي در رقم كاربران اينترنت، دولت‌ها در تمام سطوح، چاره‌اي نخواهند داشت جز اين‌كه به دولت الكترونيك به عنوان يك كانال خدماتي داخلي و خارجي بيانديشند.(United States Department of Commerce ، 1999)
اما طبق آمار مندرج در فصل نامه «پيام يونسكو» در سال 2003، ششصد و پنجاه ميليون رايانه به شبكه جهاني اينترنت متصل بوده‌اند و 655 ميليون كاربر در سراسر جهان از اينترنت استفاده مي كردند.
آخرين آمار International Telecommunications Union در ماه مارس 2008 آمار كاربران اينترنت را بالغ بر 4/1 ميليارد نفر در جهان نشان مي‌دهد. اين آمارها به همراه برنامه‌هاي وسيعي كه در توسعه فناوري اطلاعات در جهان در دست انجام است دورنماي توسعه شهرهاي الكترونيكي را به صورت تجربي نشان مي‌دهد.(internet world stsat, 2008)
نگاهي گذرا به ميزان و جمعيت استفاده‌كنندگان از اينترنت در جهان نشان مي‌دهد كه در سالهاي 2000 تا 2008 ميلادي در قاره‌هاي مختلف جهان، بهره‌‌وران اينترنت رشد زيادي داشته‌اند.
نمودار 1- نمودار استفاده كنندگان اينترنت در جهان در مارس 2008
نخستين اقدام كلان و اساسي جهت ايجاد شهر الكترونيك در جهان به برنامه توسعه فناوري اطلاعات سنگاپور در سال 1992 معطوف مي‌گردد. پس از آن در سال 1993 ميلادي، پروژه توسعه زير ساختار ملي آمريكا جهت گسترش زير ساختار فناوري ارتباطات و اطلاعات ، تدوين و راه اندازي شد. كشور كره جنوبي نيز در اين سال، طرح توسعه زير ساختار ملي فناوري ارتباطات و اطلاعات خود را ارائه و آماده اجرا كرد. كشورهايي مانند ژاپن، تايوان و انگلستان نيز در طي سالهاي 1993 تا 1996 ، برنامه‌هاي كلاني را در اين زمينه دنبال نمودند. تاريخ دقيقي از زمان ايجاد شهرهاي الكترونيك در دسترس نيست. اما مي‌توان اذعان داشت كه طرح ايجاد اين شهرها به زمان ايجاد و توسعه دولت الكترونيك در جهان مرتبط مي‌باشد.(جلالي،1383: 113)
واژه دولت الكترونيك در سال 1997 ميلادي در ادبيات سياسي دولتي آمريكا مطرح گرديد و به‌طور كلي مهندسي مجدد دولت از طريق فناوري اطلاعات را دنبال مي‌كرد. در سال 1998 موسسه علمي ملي در آمريكا، نخستين برنامه دولت الكترونيك را براي پياده سازي تهيه كرد. در اين برنامه با تاكيد بر استفاده از فناوري اطلاعات توسط دولت، منظور اصلي چنين برنامه‌اي تحقق اهداف بلند مدت و ايجاد ارتباط اطلاعاتي بين آژانس‌هاي دولتي و جامعه پژوهشي فناوري اطلاعات اعلام شده بود كه از طريق بكارگيري اينترنت قابل تحقق بود. به همين دليل، استفاده دولت‌ها از فناوري اطلاعات و اينترنت براي ارائه خدمات عمومي به شهروندان به شدت و درمدت كوتاهي افزايش يافت. (Chen, 2002: 223)
بدين ترتيب مي‌توان گفت كه حدود يك دهه از ايجاد نخستين شهرهاي الكترونيك جهان مي‌گذرد، و در اين فاصله شهرهاي الكترونيك بزرگي چون برلين، بوستون، تورنتو و شهر اينترنتي دبي هر يك با رويكردهاي متفاوت ايجاد شدند.
معرفي شهر الكترونيكي
شهر الكترونيك عبارتست از امكان دسترسي الكترونيكي شهروندان به كليه خدمات و سرويس‌هاي به‌هنگام ادارات، سازمان‌ها و اماكن درون شهري و دستيابي به اطلاعات مختلف مورد نياز به صورت شبانه‌روزي و هفت روز هفته، به شيوه‌اي با ثبات، قابل اطمينان، امن و محرمانه.(جلالي، 1383 :47)
در واقع، برآيند نهادينه شدن فناوري اطلاعات در تار و پود نظام مدني به شهر الكترونيك تعبير مي‌گردد.
شهر الكترونيك شهري است كه در آن بر روي فرصت‌‌هاي خلق شده توسط فناوري اطلاعات و ارتباطات، به منظور افزايش موفقيت و اثرگذاري سرمايه گذاري شده است. (Odendaal, 2003:588)
نماي خارجي و ملموس شهر الكترونيك در نهايت يك درگاه الكترونيكي خواهد بود كه شهروندان از طريق اينترنت وارد آن شده و فعاليت‌هاي گوناگون مورد نظر خود را به‌وسيله آن انجام خواهند داد.
ايجاد شهر الكترونيك تاثيرات بسياري را در زمينه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي براي شهر به دنبال خواهد داشت. در زمينه اقتصادي توسعه تجارت الكترونيكي، بانكداري الكترونيكي، گسترش استفاده از كارتهاي اعتباري، كاهش كاغذ بازي، كاهش هزينه ارائه خدمات و ايجاد زمينه براي سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي و ارتباط تجاري شهر با كشورهاي همسايه و ساير نقاط جهان بخشي از تاثيرات آن خواهد بود. ارائه خدمات به‌هنگام به شهروندان موجب افزايش رضايتمندي آنها ازاستفاده از خدمات عمومي و خصوصي شده و امكان تشكيل گروه‌ها و اجتماعات به‌هنگام فراوان و همچنين راي گيري به‌هنگام و توزيع عادلانه امكانات را فراهم مي‌آورد. ايجاد زمينه استفاده از نظر شهروندان در مديريت شهر از جمله اثرات اجتماعي اجراي پروژه شهر الكترونيك خواهد بود. در زمينه‌هاي فرهنگي نيز اجراي شهر الكترونيك تاثيرات زيادي را به دنبال دارد كه به‌طور مثال از شفاف سازي، اطلاع رساني، آموزش مجازي شهروندان در حوزه‌هاي عمومي و اختصاصي، امكان انتشار رسانه‌هاي ديجيتالي براي شهروندان، انتشار اخبار و اطلاعات به هنگام و اثرات فرهنگي بسيار ديگري را مي‌توان نام برد.(King, 2007:50) در زمينه اجتماعي و سياسي معرفي شهر در جهان و امكان بيشتر ارتباطات بين‌المللي و بالابردن وجهه سياسي شهر و شهروندان برخي از مزاياي شهرالكترونيك به حساب مي‌آيند.( جلالي، 1383 : 54)
در شهر الكترونيك، بسياري از مشكلات شهرهاي سنتي مانند آلودگي هوا، انتظار كشيدن‌هاي طولاني، ترافيك و غيره وجود ندارد. رسيدن به چنين شهري هدف نهايي بسياري از شهرهاي الكترونيك جهان است. در شهر الكترونيك كارها را مي‌توان بسيار ساده تر و با اطمينان بيشتر انجام داد. از آن‌جا كه در اين شهرها اغلب كارهاي روزمره از طريق رايانه و اينترنت انجام مي‌شود، در وقت و هزينه به ميزان چشمگيري صرفه‌جويي مي‌گردد. به عنوان مثال از كارهاي بانكي و اداري گرفته تا بازديد از نمايشگاه و غيره همه از راه دور و در تمام اوقات شبانه‌روز در دسترس تمام مردم قرار دارد. (جلالي، 1383 : 45-60)
شهر الكترونيك محيطي مطلوب براي زندگي، تفريح، كار و تلاش است. مردم در شهرهاي الكترونيكي زمان بيشتري براي تفريح و استراحت خواهند يافت و رشد اقتصادي و بهره‌وري در اين‌گونه شهرها بسيار از شهرهاي سنتي فعلي خواهد بود. در شهرهاي الكترونيكي مشاغل بسياري به‌وجود مي‌آيد و حل مشكل بيكاري از طريق شهرهاي الكترونيكي امري واضح است. (Reddick, 2002:41)
چشم‌انداز شهر الكترونيكي
شهرهاي الكترونيكي در جهان، براساس موقعيت، امكانات، توانايي‌ها و ديدگاه‌هاي ملي و بين المللي خود، داراي چشم‌اندازهاي متفاوتي مي‌باشند. براي نمونه چشم انداز شهرهاي الكترونيكي بريس‌بين در كشور استراليا و دوربان در كشور آفريقاي جنوبي به عنوان دو نمونه‌ي كاملاً متفاوت از نظر امكانات، توانايي‌ها، تركيب جمعيتي، وضع اقتصادي و درجه‌ي رشد يافتگي را مورد بررسي قرار خواهيم داد.
• بريس‌بين
بريس‌بين مركز استان كوئيزلند و سومين شهر بزرگ كشور استراليا به شمار مي‌رود كه جمعيتي حدود يك ميليون نفر دارد و جزو 25 شهر برتر دنيا از نظر كيفيت زندگي مي‌باشد. براساس سند چشم انداز "زندگي در بريس‌بين 2010 " كه در سال 2000 از سوي شوراي شهر اين شهر منشر شده است، هشت چشم‌انداز استراتژيك شهر الكترونيك بريس‌بين عبارتند از:
1- شهر سبز و تميز
2- شهر در دسترس
3- شهر طراحي شده براي زندگي مناسب
4- شهر هوشمند و شكوفا
5- شهر خلاق
6- شهر جامع و فراگير
7- شهر سالم و فعال
8- شهر نمونه منطقه‌اي و جهاني
كه براي هريك از راهبردهاي استراتژيك فوق، پروژه‌هاي كليدي مهمي تعريف شده است.(وبگاه شهر الكترونيك بريس‌بين،www.ourbrisbane.comhttp://)
• دوربان
شهر دوربان در ساحل شرقي آفريقاي جنوبي، در ايالت كوالازينتال واقع شده است. اين شهر داراي جمعيتي حدود 3 ميليون نفر مي‌باشد كه از نظر فرهنگي و اقتصادي متنوع مي‌باشند. 23 درصد از جمعيت اين شهر در فقر مطلق زندگي مي‌كنند (درآمد ماهيانه‌ي كمتر از 30 دلار) و تنها 38 درصد جوانان آن داراي تحصيلات دبيرستاني هستند. با تمام اين شرايط اين شهر داراي سند چشم اندازي بيست ساله براي مديريت و تصميم‌گيري در مورد شهر الكترونيك خود است. چشم انداز شهر الكترونيكي دوربان عبارتست از:
1- رشد اقتصادي و ايجاد اشتغال
2- برآوردن نيازهاي اوليه
3- كاهش فقر
4- توسعه شهر و توسعه نيروي انساني
5- ساختن محيطي امن و ايمن.(Odendaal, 2003: 596)
شهروند الكترونيك
مانوئل كاستلز(1382) در كتاب مشهور عصر اطلاعات مي‌نويسد: شهر اطلاعاتي نيازمند شهروندان اطلاعاتي است. كاستلز معتقد است بازسازي سرمايه‌داري به همراه فناوري‌هاي نوين، منجر به تحولي اجتماعي و در نتيجه تحول شهر شده است. اين تحول شهر دو قطبي را جايگزين شهرهاي سنتي مي‌كند. مجموعه تحولات بزرگي كه در جامعه بشري اتفاق مي‌افتد، شهروند جامعه را به سمتي سوق مي‌دهد تا مهارت زيستن در چنين جامعه‌اي را داشته باشد. اين‌جاست كه مفهوم شهروند الكترونيكي نمود پيدا مي‌كند.
شهروند الكترونيك فردي است كه توانايي استفاده از فناوري اطلاعات را در انجام امور روزمره خود داشته باشد و بتواند خدمات مورد نياز خود را با استفاده از ابزارها و سيستم‌هاي الكترونيكي از منزل، ادارات و موسسات ذي‌ربط دريافت نمايد.(Singh, 2007: 66) بنابراين، شهروند الكترونيك كسي است كه در محيط كار، محل تفريح، آموزش، ارتباطات روزمره و تراكنش‌هاي مالي بتواند ابزارهاي الكترونيكي مختلف از جمله رايانه و اينترنت را به خدمت بگيرد و به‌راحتي امور مختلف روزمره خود را انجام دهد. شهروند الكترونيكي جزء شهروندان جامعه اطلاعاتي جهاني مي‌باشد كه به دنبال زندگي مدرن متناسب با هزارة سوم بوده و مي‌خواهد زندگي جديدي را با استفاده از كاربردهاي فناوري اطلاعات تجربه نمايد و با ساير اقوام جهان با صلح و دوستي زندگي كند. اساسي ترين بعد جامعه اطلاعاتي آنست كه شهروندان بتوانند در توزيع، توليد و استفاده از اطلاعات مفيد و ارزشمند آزاد باشند و توانايي مبادله الكترونيكي اطلاعات را داشته باشند و علاوه بر آن بتوانند توانايي‌ها و مهارت‌هاي خود را به‌كار گرفته و آن‌را توسعه دهند.(جلالي، 1386: 1)
شهروند الكترونيكي كه زاييده زندگي در جامعه اطلاعاتي و شبكه‌اي است، داراي اين پيام است كه آدميان براي زندگي در يك جامعه اطلاعاتي با چالش‌ها و چشم اندازهاي جديدي مواجه مي‌شوند. در هر حال دستاوردهاي علمي و تكنولوژي بشر در قرن بيست و يكم نيازمند تربيت شهروندي با ويژگي‌هاي جديد است. در واقع، امروزه شناسايي شهروندان جديد و آماده سازي نظام تعليم و تربيت براي توجه به اين فناوري‌ها در دستور كار بسياري از مجامع علمي بين‌المللي قرار دارد.(Lee, 2000: 378) آن‌چه مهم مي‌نمايد، اين است كه بايد اقدامات تربيتي در چنين جامعه‌اي كه به سرعت پيشرفت مي‌كند، به‌طور دقيق مدنظر نظام آموزشي جامعه قرار گيرد تا شهروند الكترونيك ازهمان ابتدا بياموزد كه همراه ورود به عرصه يك فناوري جديد، بايد رفتار متناسب با آن‌را نيز داشته باشد.
به‌طور كلي مي‌توان گفت موجوديت شهروند الكترونيك به عنوان محور در مباحث مربوط به شهر و دولت الكترونيك قرار مي‌گيرد كه اين امر با بررسي دولت الكترونيك در كشورهاي مختلف به خوبي مشخص مي‌گردد. مهم‌ترين هدف شهر الكترونيك خدمت رساني مطلوب به شهروندان و كسب رضايت آنان مي‌باشد. اين در صورتي است كه افراد جامعه به عنوان دريافت كننده اين خدمات، قابليت استفاده از اين خدمات را داشته باشند. ( Ebbers, 2007: 22) در يك نگاه كلي، مي‌توان گفت رشد روزافزون دنياي مجازي به پيدايش شهروند مجازي هم منجر شده است و در اين دنيا همچون دنياي واقعي كه گسترة عمومي‌اي دارد، روابط افراد بنا بر گسترش و رشد آن تغيير مي‌كند. به عبارت ديگر، دنياي مجازي هم گسترة عمومي شهروندي مجازي را منجر مي‌شود و هم اين‌كه باعث رشد گسترة عمومي دنياي واقعي مي‌شود.
ضرورت ايجاد شهر الكترونيكي
عوامل متعددي زمينه ايجاد شهر الكترونيكي را فراهم مي‌سازند كه همه‌ي اين عوامل ناشي از رشد فناوري و پيچيده‌تر شدن زندگي بشر است. ايجاد شهر و دولت الكترونيك پاسخ به ضرورت بهره‌وري در زمان و هزينه و سادگي ارائه خدمات و اطلاعات بخش دولتي و سازمان‌ها به جامعه است. دولت‌ها براي پاسخ به اين پيچيدگي ناگزير هستند كه به ايجاد شهرهاي الكترونيكي روي آورند. استفاده روز افزون از اين تكنولوژي‌ها باعث سادگي و راحتي بيشتر براي حضور در فرايندهاي دموكراتيك، دسترسي آسان به اطلاعات مورد نياز در باره خدمات شهري و سادگي تجارت و مبادلات شخصي در شهر خواهد شد.(Building an Information and Technology Vision for Toronto، 2002: 2)
گرايش دولت‌ها به استقرار شهر و دولت الكترونيك از اواخر قرن بيستم رو به افزايش بوده است. اين گرايش جهاني را مي‌توان از چند جنبه مورد توجه قرار داد. تغيير انتظارات شهروندان از دولت، فراهم آوردن خدمات با روش‌هايي بهتر، ايجاد يك نقطه ورود واحد براي دسترسي به خدمات و اطلاعات، بحران اعتماد به دولت، نياز به تداوم اصلاحات در بخش عمومي، صرفه‌جويي در هزينه‌ها، نسل جوان ديجيتال و كاربرد تجارت الكترونيك در بخش خصوصي، از جمله عوامل گرايش دولت‌ها به سوي شكل‌گيري شهرها و دولت‌هاي الكترونيكي هستند.(Moon, 2002: 424-425)
رشد شبكه گسترده جهاني،رشد جمعيت متصل به شبكه، كاهش هزينه ها و رشد انتظارات عمومي از ديگر عوامل ايجاد شهرهاي الكترونيكي است.(جهانگيري و علوي ، 1385: 43)
ايجاد شهر الكترونيك موجب کاهش "حرکت جمعيت" در شهر واقعي مي‌شود. در واقع دو فضائي شدن شهر در فضاي واقعي و فضاي مجازي، نوعي "مديريت کنترل حرکت جمعيت شهري" محسوب مي شود که تلاش مي کند با عقلاني کردن روند حرکت جمعيت شهر، فضايي آرامتر، کم هزينه تر و برخوردار از امنيت شهري و امنيت رواني را براي شهروندان فراهم کند.(عاملي، 1384: 125)
اهداف شهر الكترونيك
در شهر الكترونيك تورنتو از اهداف استراتژيك به عنوان عواملي براي استحكام تعهد شهر الكترونيك، جهت ارتقا حكومت محلي از طريق توسعه توانايي‌هاي الكترونيكي شهري ياد مي‌شود. عملي شدن اين اهداف به‌وسيله اقدامات و پروژه‌هايي صورت مي‌گيرد كه مجموع آنها، تعريف كننده شهر الكترونيك مي‌باشند كه عبارتند از:
• حمايت از مشاركت شهروندان در حكومت شهري.
• ارتقا رويه‌هاي تصميم‌گيري مديريتي و سياسي.
• ارائه كانال‌هاي خدماتي جديد براي تجارت در شهر با ويژگي‌هاي دسترسي 24 ساعته در 7 روز هفته، شهروند محوري، دسترسي الكترونيكي تك مرحله‌اي به رنج وسيعي از خدمات شهري از طرق گوناگون شامل پايانه‌هاي دسترسي عمومي.
• تضمين پايداري و رشد در تجارت شهري كه به‌طور قابل ملاحظه‌اي به تكنولوژي وابستگي دارد.
• حمايت از سازمان‌هاي شهري از طريق حمايت‌هاي اطلاعاتي و خدمات توسعه‌اي جهت نيل به استانداردهاي بين‌المللي درخواست خدمات شهري با كمترين هزينه. (Building an Informational and Technology Vision for Toronto، 2002: 8 )
به‌طور كلي، هدف اصلي در شهر الكترونيكي، ارائه خدمات با كيفيت و قيمتي مناسب به همگان است. ايجاد محيط مناسب براي ارتقا سطح زندگي، كسب و كار، فراهم نمودن محيط دسترسي بر خط براي دسترسي به اطلاعات و خدمات شهري، ارتقا كميت و كيفيت خدمات آژانس‌هاي شهري، افزايش توليد ناخالص داخلي و افزايش درآمدها، يكپارچگي كليه واحدهاي شهري و نيز صرفه‌جويي در هزينه از جمله اهداف شهر الكترونيكي است. بنابراين مي‌توان مهم‌ترين اهداف شهر الكترونيكي را به صورت زير برشمرد:
• ارائه خدمات بهتر: ارائه خدمات به صورت راحت تر و قابل اعتماد، با صرف هزينه‌هاي كمتر و كيفيت و ارزش بالاتر.
• تاثير مثبت در قيمت و كارايي خدمات: ارائه اطلاعات و خدمات بهتر و ارزانتر به استفاده كنندگان و عوارض دهندگان.
• مشاركت بيشتر مردم در امور شهري: آسان‌تر كردن امكان مشاركت كساني كه تمايل دارند در كارها نقش داشته باشند.
• ارائه و به كار گيري روش‌هاي مناسب براي اداره جامعه: حمايت از جامعه علمي از طريق ايجاد نوآوري و بازآفريني در بخش شهري.(هاشميان، 1382، 28)
مزاياي الکترونيکي بودن
شهروند الکترونيک در مقايسه با شهروند سنتي زندگي مدرن تري را تجربه مي کند ، براي زندگي در عصر ارتباطات و اطلاعات اعتماد به نفس بيشتري دارد و با توانايي بيشتري از حقوق شهروندي خود دفاع مي کند. صرفه جويي در وقت و هزينه ها با توجه به انجام بسياري از کارها بدون نياز به خروج از منزل يا محل کار و همچنين کاهش هزينه هاي تردد شهري و بين شهري از ديگر مزاياي شهروند الکترونيک است. فراگيري مهارت هاي شهروند الکترونيکي ، توانايي استفاده از فناوري هاي ارتباطي نوين را در شهروندان افزايش مي دهد و به اين ترتيب آنها را براي استفاده از تسهيلات و خدمات دولت الکترونيک آماده مي سازد.
کاهش خطرات ناشي از ترددهاي زايد درون شهري و برون شهري از قبيل تصادفات رانندگي ، سرقت و...، توانايي کنترل منطقي دسترسي فرزندان به اينترنت ، کاهش ترافيک و به تبع آن آلودگي هوا و توانايي انجام خريدهاي راحت تر و بهتر از ديگر تسهيلاتي است که با ایجاد شهر الکترونيک محقق خواهد شد. (Layne، 2001: 125)
مقایسه رابطه دولت با شهروندان در شهر سنتی و شهر الکترونیک
دولت‌های سنتی دولت‌هایی هستند که معمولاً به طور بوروکراتیک اداره می شوند، یعنی بر ساختارهای سلسه مراتبی تاکید دارند، تصمیم گیری فردگرایانه است، ضمن اینکه روابط میان کارکنان و شهروندان خطی و چهر به چهره است و کارکنان و مردم به طور فیزیکی در محل حضور می یابند. از مشکلات این نوع دولت می توان به کندی ارائه خدمات به مردم، ضرورت حضور فیزیکی مردم و کارکنان و ارتباطات ناسالم، افزایش امکان رانت خواری به دلیل عدم شفافیت اشاره کرد.
در مقابل آن شهر و دولت الکترونیک با تاکید بر توانمندی سیستم و افراد سازمان، قطع ارتباط مستقیم کارکنان و مشتریان، مشارکت فراگیر مردم و امکان دستیابی به تجزیه و تحلیل مسائل در سطوح مختلف تصمیم گیری و عدم ضرورت فیزیکی کارکنان و مشتریان در مکان خاص مزایایی را در ارتباط با رابطه شهروندان و دولت در بر دارد، از جمله سرعت بالای ارائه خدمات به شهروندان ، توسعه ارتباطات گسترده و سالم، کاهش فساد و توسعه شفافیت و پاسخگویی به شهروندان، کاهش ارتباطات فیزیکی و ناسالم ناشی از حضور فیزیکی و چهره به چهره.
شهر الکترونیک و مدیریت حمل ونقل
فناورى اطلاعات و ارتباطات با قابليت رهايى اطلاعات از قيد زمان و مکان تاثير قــابل ملاحظه اى را در سيستم هاى حمل و نقل گذاشته است که از آن جمله مى توان به ايــــــجاد و گسترش سيستم هاى هوشمند حمل‌و‌نقل ITS (Intelligent Transportation Systems) ، سيستم هاى مکان‌يابى جهانى و سيتم هاى رديابى و هدايت وسايل نقليه اشاره کرد. مواجه ICT با صنعت حمل و نقل در کشورهاى توسعه يافته منجر به توليد سيستم هاى هوشمند حمل و نقل ITS شده است ITS .مجموعه اى از تکنولوژى هاست که روش ، ساختار ، طراحى و مديريت سيتم هاى حمل و نقل جاده اى را تغيير مى دهد.
مهم ترين دستاورد اين سيستم ها بهبود برنامه ريزى و زمان‌بندى حمل و نقل ، بهبود و ارتقاي مديريت حمل‌و نقل ، افزايش رضايت مشتريان و ذينفعان از بخش، ارتقاي ظرفيت جاده‌ها و بزرگراهها و کاهش ترافيک و تصادفات است .
از سوی دیگر در شهر الکترونیک با اعمال مديريت کنترل حرکت جمعيت شهر از طريق مجازي نمودن روند هاي انجام امور شهري می‌توان نقش مهمی در مدیریت حمل و نقل ایفا نمود. توسعه فناوري‌هاى کنفرانس الکترونيک و توسعه تجارت الکترونيک باعث کاهش مسافرت‌ها مى شود. لذا با جا افتادن فرهنگ استفاده از خدمات اينترنتي بسياري از سفرهاي غير ضروري شهري براي مسائلي همچون پرداخت قبوض ، عوارض و... حذف و کم مي شود.
جمع‌بندی:
رويكرد جهاني طي ۲۰ سال گذشته به سمت اطلاعاتي شدن جوامع بوده و امروزه جامعه‌اي پيشرفته‌تر است كه به لحاظ اطلاعاتي سرعت و قابليت بيشتري در توليد و تبادل اطلاعات داشته باشد. باتوجه به تكنولوژيهاي جديد كه پيچيدگي زندگي اجتماعي را به دنبال دارند، نيازمند تسهيل امور مختلف زندگي هستيم و بدون توجه به فناوري بسياري از امور، زندگي قابل عمل، پيگيري و اجرا نيست.
همزمان با پيشرفتهاي خيره کننده در بخش فناوري ارتباطات و اطلاعات ، کاربرد آن نيز در بخشهاي مختلف به سرعت در حال افزايش مي باشد در يک نگاه کلي مي توان به نقش مهم و غير قابل انکار فناوري ارتباطات و اطلاعات در انجام و روان سازي امور شهرهاي امروزي و مدرن اذعان کرده و بر لزوم حرکتي منطقي جهت استفاده بهينه از اين فناوري تاکيد نمود.
در تحقيقات آينده بايستي به سمت گشودن افق هاي تازه اي در استفاده از فناوري ارتباطات و اطلاعات در مديريت شهري پرداخت.
فهرست منابع
1. كاستلز، مانوئل.1382. عصراطلاعات. مترجم: احد عليقليان. تهران: انتشارات طرح نو.
2. شيردل، ساسان.1386.اينترنت، توسعه و ايران. تكفا، 1و2 ، 74-77
3. هاشميان، محسن. 1382. مفاهيم دولت الكترونيكي. تكفا، 7و8 ، 23-31
4. عاملي، سعيد رضا.1384. دوفضايي شدن شهر: شهر مجازي ضرورت بنيادين براي كلان شهرهاي ايران. فصلنامه انجمن فرهنگ و ارتباطات، 2و3 ، 117-134
5. چكيده سند راهبردي شهر الكترونيك مشهد. 1382. سازمان آمار و اطلاعات و خدمات كامپيوتري شهرداري مشهد
6. جلالي، علي اكبر. 1383. شهر الكترونيك، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
7. جلالي، علي اكبر. 1386. شهر الكترونيكي. تكفا، 2: 64-72.
8. جهانگيري،علي؛ علوي، نازنين. 1385. بستر سازي براي استقرار دولت الكترونيك، مجله مديريت و توسعه، 65و66، 42-53.
9. Chen, H., 2002, “Digital Government: technologies and practices,” Decision Support System, 34/3: 223-227.
10. Ebbers, W. E. , 2007, “Electronic government: Rethinking channel management strategies,” Government Information Quarterly
11. eCity, 2002, Building an Information and Technology Vision for Toronto
12. King, S., 2007, “Citizen as customers: Exploring the future of CRM in UK local government,” Government Information Quarterly ,24: 47-63.
13. Layne, K., Lee, J. , 2001, “Developing fully functional E-government: A four stage model “ , Government Information Quarterly, 18: 122-136
14. Lee, J. K., 2000, “The e-citizen,” Social Education , 46/6 : 378
15. Moon, M. ,2002, “The evolution of E-government among municipalities: Rhetoric or reality?” , Public Administration Review, 62/4: 424-434.
16. Odendaal, N. ,2003, “Information and communication technology and local governance: understanding the difference between cities in developed and emerging economies”, Computers, Environment and Urban Systems, 27/6: 585-607.
17. Reddick, C., 2002, “ Citizen interaction with e-government: From the streets to servers,” Government Information Quarterly ,22: 38-57.
18. Singh, A. K. & Sahu, R., 2007, “Integrating internet, telephones, and call centers for delivering better quality e-governance to all citizens,” Government Information Quarterly
19. United States Department of Commerce. 1999. “first Annual Report. United States Working group on electronic commerce,” U.S. Commerce Department, Washington D.C.
Available at http://www.ecommerce.gov/usdocument.htm
20. http://wwww.cityofboston.gov
21. http://english.taipei.gov.tw
22. www.ourbrisbane.com
23. Internet World Statistic, 2008, http://www.internetworldstats.com
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
|
بنیاد آینده‌نگری ایران |
|
يكشنبه ۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۸ آوریل ۲۰۲۴
انسان گلوبال
|
|
 در زمينه مديريت امور شهري يکي از موضوعات مهم و کاربردي در اداره کلان شهرها مي باشد.
){kind=small}
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان