شکاف دیجیتالي چيست و چگونه به وجود مي‌آيد

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[21 Dec 2010]   [ ]

گريز از عوامل بنيادين

در مسیر توسعه اجتماعی با ورود تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات (ICT) نیازهای بشری صرفا در اقتصاد و معاش خلاصه نمی‌شود بلکه هر روز نیازهای بشری فراتر از معیشت روزمره نمایان می‌شود. انسان امروز برای تحکیم آسایش و رفاه خود نیازمند دانش و اطلاعات است. نقش روز افزون گردش اطلاعات در روابط اجتماعی عصر حاضر سبب شده، جوامع امروزی به جامعه اطلاعاتیInformation society)) تعبیر شوند. در این شرایط اول ایجاد و خلق اطلاعات دوم دسترسی یا به اشتراک‌گذاری اطلاعات و سوم امکان جرح و تعدیل اطلاعات مهمترین عملیات جامعه انفورماتیک محسوب می‌شود. این عملیات حقی است که برای کلیه آحاد جامعه محفوظ است چرا که بنیادی‌ترین حقوق انسانی را تشکیل می‌دهد. در غالب جوامع حق ایجاد اطلاعات عملا در اختیار همگان قرار می‌گیرد اما توزیع یا به اشتراک‌گذاری، از آنان سلب می‌شود. از این رو منابع اطلاعات به طور یکسان مورد بهره برداری جامعه قرار نمی‌گیرد.یک جامعه سالم در صورتی می‌تواند رفاه عادلانه برای افراد خود فراهم کند که علاوه بر منابع اقتصادی، منابع اطلاعاتی را نیز به تساوی در اختیار همگان بگذارد.

جوامع غیر دمکراتیک به لحاظ فناوری اطلاعات دچار شکاف دیجیتالي(Digital Division)عمیقی هستند. شکاف دیجیتالي محصول توزیع ناعادلانه اطلاعات در پهنه اجتماع بوده و به موجب آن اعضای جامعه، جهت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی به طور برابر به دانش و اطلاعات کارآمد دسترسی ندارند. در این حال، علاوه بر اینکه در منابع مادی با فقیر و غنی مواجهه هستیم در منابع اطلاعات نیز با فقر اطلاعاتی(Information Poverty) و ثروت اطلاعاتی (Information Wealth) رو به رو هستیم.
فقر اطلاعات
فقر اطلاعات از سه جنبه قابل بررسی است که هر یک قابل تامل هستند:
1 -از جنبه دسترسی ( Connectivity) به این معنا که مردم جامعه باید به امکانات اولیه دسترسی داشته باشند تا بتوانند به اطلاعات دست یابند زیرا اطلاعات در اینجا از غالب چاپی خارج شده و به فرمت دیجیتالي درآمده است. امکانات اولیه را می‌توان به تجهیزات فیزیکی و سخت‌افزاری تعبیر کرد که افراد با توجه به توانایی‌های مالی و اجتماعی خود می‌توانند از آن برخوردار شوند. با ورود به عصر انفورماتیک اطلاعات مهم از جمله اطلاعات اقتصادی و تجاری دیجیتالیزه می‌شود و دستیابی به آن بدون تجهیزات اولیه نظیر کامپیوتر شخصی غیرممکن می‌شود.
در ضمن در این بحث علاوه بر هزینه‌های مالی تجهیزات، مسئله آموزش و کاربرد نیز مطرح است، زیرا برای بسیاری از اقشار عامی جامعه کار با ابزارهای دیجیتالي، آسان نیست و باید مراحل یادگیری و آشنایی به تدریج و به طور عملی فراهم شود. امروزه فراتر از سواد خواندن و نوشتن، سواد دیجیتالي (Digital Literacy )تبدیل به یکی از ارکان جامعه انفورماتیک شده است به طوری که بدون این توانایی، انسان‌ها در محدودیت فرهنگی و اطلاعاتی قرار خواهند گرفت و بی شک از قافله تمدن و تکامل بشری عقب خواهند ماند.
2 -از جنبه محتوایی (Content approach) اطلاعاتي که در اختیار آحاد مردم قرار می‌گیرد به لحاظ کیفی می‌تواند به نحوی عرضه شود که برای مخاطبان، آشنا و قابل فهم نباشد. این بحث فراتر از جنبه دیجیتالی اطلاعات است زیرا به عرضه محتوا باز می‌شود. در اینجا مسئله فقر اطلاعات به درون خود باز می‌شود چرا که در یک دور بسته، فقر و فقدان هر لحظه به فقر مضاعف تبدیل می‌شود همانطور که ثروت می‌تواند به ثروت مضاعف تبدیل شود. درک صحیح اطلاعات عمیقا نیاز به زمینه قبلی دارد و تا این زمینه‌های اولیه موجود نباشد درک اطلاعات عرضه شده چه دیجیتالی شده باشد چه نباشد، دشوار است. واقعیت این است که در جامعه انفورماتیک با توسعه اطلاعات، محتوای اطلاعات نیز می‌تواند عمق یابد. چراکه با تنوع و کثرت داده‌های در دسترس همانند محیط اینترنت، دستیابی به اطلاعات ماقبل و زیربنایی (Knowledge Base) آسان‌تر می‌شود.
3 -از جنبه انسانی (Human approach) فقر اطلاعاتی تنها ناشی از عدم دسترسی به دانش و معارف نيست چرا که پس از دسترسی به اطلاعات فرد باید بتواند به درستی با آنها کار کند و از آنها به نفع خود و جامعه بهره بگیرد. در غیر این صورت اطلاعات برای او هیچ استفاده‌ای در برنداشته و او را تبدیل به یک مصرف‌کننده فعال می‌كند. البته این مسئله می‌تواند به مجموعه مهارت‌ها، تجارب و همچنین اطلاعات جانبی شخص باز شود. یونسکو، در اسناد جدید خود بر این نوع آموزش مهر تائید گذاشته و آن را به عنوان آموزش برای جامعه اطلاعاتی فراتر از آموزش در جامعه اطلاعاتی تفسیر کرده از این رو در این اسناد تعبیر جامعه معرفتی (Knowledge Society)به جامعه اطلاعاتی ارجحیت داده شده است. سواد دیجیتالي در واقع به این مفهوم باز می‌شود که ارزش واقعی اطلاعات را فقط کسی درک می‌كند که جایگاه و کاربرد صحیح آنها را به خوبی تشخیص داده باشد. شاید به همین دلیل باشد که در مراحل اولیه ابتدا مجموعه اطلاعات بازرگانی و خبری دیجیتالیزه می‌شوند و توسعه الکترونیک می‌یابند در حالیکه دانش و اطلاعات انتزاعی (abstract) همانند فلسفه و ادبیات در مراحل بعدی وارد این عرصه می‌شوند و به فرمت‌های دیجیتالي مبدل مي‌شوند. شکاف دیجیتالي می‌تواند افراد جامعه را به لحاظ کاربرد اطلاعات در شرایط نابرابری قرار دهد. البته این مسئله بیشتر به جایگاه اجتماعی افراد باز می‌شود زیرا شرایط محیطی، شغلی یا خانوادگی می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات داشته باشد. یکی از مهمترین جنبه‌های فناوری انفورماتیک و رایانه‌ای تاثیرات عمیق آن بر توسعه ارتباطات اجتماعی است چرا که این تجهیزات امروزه تبدیل به یکی از مهمترین ابزارهای به شراکت‌گذاری اطلاعات شده به طوریکه امروزه سرعت گردش اطلاعات را به طور برق آسا بالا برده است.

عوامل فقر اطلاعات در شرایط شکاف دیجیتالي
1 – عوامل بنیادین:
برای اینکه امواج اطلاعات در اذهان عمومی مورد استقبال قرار گیرد بايد شرایط محیطی نیز اطلاعات را قابل درک كند چرا که ادراک و تفهيم اطلاعات، فی‌البداهه امکان‌پذیر نیست. به طور مثال اطلاع رسانی از خدمات پزشکی پیرامون بیماری‌های شایع در یک جامعه فقر زده می‌تواند برای کلیه افراد کاملا قابل فهم باشد اما اطلاعات از شبکه‌های تلویزیون ماهواره‌ای برای آنان به آسانی قابل فهم نیست چرا که کاربرد چنین ابزارهایی برای آنها نامانوس و دور از دسترس است. اینکه افراد به کدام دسته از اطلاعات نیازمند هستند، در توزیع اطلاعات نقش بنیادین ایفا می‌كند. بدین ترتيب می‌توان پذیرفت که شرایطی زیستی تعیین می‌کند که جامعه به چه نوع معارف و اطلاعات معطوف خواهد شد و به موجب آن توزیع و تکثیر داده‌ها چگونه و با چه ابزارهایی پیش می رود.
2 - عوامل تجاری :
بر همگان روشن است که اقتصاد دنیا به سوی جهاني شدن در حرکت است و در این فرآیند، محصول محوری جای خود را به اطلاعات محوری می‌دهد چرا که با افزایش رقابت در اقتصاد جهانی اطلاعات در انتخاب و مصرف یک محصول اثر مستقیم خواهد داشت. از این رو شركت‌های تولیدکننده یکی از مهم‌ترین منابع تولید و توزیع اطلاعات هستند. غالبا این پدیده را به کالایی شدن (Commoditize )اطلاعات تعبیر می‌کنند زیرا اطلاعات در اینجا معطوف به پیشبرد مصرف کالا است. شکی نیست که کالا و خدمات جدید که با فناوری نوین و پیشرفته عرضه شده‌اند با خود، دانش کاربردی و فرهنگ جدید به دنبال خواهد داشت که می‌تواند دارای وجوه متفاوت باشد و موجب رشد و ارتقاي دانش مصرف‌کنندگان خواهد شد. اطلاعاتی که به زعم برخی صاحب نظران در مسیر هدایت شده‌ای به مخاطبان منتقل می‌شود.
3 – عوامل متنی :
اشخاص با توجه خصلت‌های فردی که الهام گرفته از محیط پیرامونی آنهاست، اطلاعات عرضه شده را به نحوی متفاوت درک و تفسیر می‌کنند به موجب آن از داده‌ها نتیجه‌گیری می‌كنند. اینکه افراد از اطلاعات چه تعبیری مي‌كنند به عوامل تربیتی آنها باز می‌گردد چرا که اشخاص در یک جامعه واحد می‌توانند از امواج داده‌ها، برداشت‌های متفاوت داشته باشند که حتی قابل قیاس نیز نباشد. برداشت‌های متضاد بی‌شک به شرایط طبقاتی هر یک از افراد باز می‌شود. این امر، داده‌ها را برای آنها یا جذاب و قابل تامل خواهد کرد و یا بی ارزش جلوه خواهد داد. در متن هر جامعه، جماعات و گروه‌های اجتماعی می‌توانند امواج داده‌ها را به شیوه‌ای متفاوت دریافت و ادراک کنند. افراد در هر یک از محیط‌های جمعی با چشم‌اندازی متناظر به جهان پیرامون نظر می‌کنند. مثلا گروه‌های سنی جوان و مسن، قشرهای اجتماعی مختلف همانند دانشجو، کارمند و کارگر در برخورد با موج اطلاعات اینترنتی واکنش‌های متفاوت خواهند داشت. در به کارگیری اطلاعات علل متعدد فرهنگی، طبقاتی، اقتصادی و غیره دخیل هستند که در مبحث شکاف دیجیتالي به عنوان عوامل متنی شناخته می‌شوند.

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---