برخلاف آنچه عده ای ادعا می کنند تعداد انسان ها در جهان امری تصادفی نیست. ممکن است نژاد بشر به وسیله سرایت یک بیماری وا گیر دار یا از طریق اصابت یک شهاب سنگ منقرض شود یا حتی یک تکنولوژی جدید منجر به تغییر شکل آن شود، اما صرف نظر از موارد فوق، به احتمال زیاد این الگوهای زاد و ولد، مهاجرت و مرگ ومیر هستند که نهایتا تعیین می کنند که جامعه چقدر می خواهد یا می تواند برای نسل های آینده متفاوت باشد.
سرشماری از افراد بشر در جهان بیانگر این مطلب است که جمعیت انسان در آینده نیز، هرچند از راهی بسیار متفاوت از گذشته، اما کماکان به رشد خود ادامه خواهد داد. در پیش بینی میان مدت (mid_range) وضعیت جهان که توسط سازمان ملل صورت گرفته است، جمعیت جهان در سال ۲۰۲۵ به هشت میلیارد نفر و در پایان قرن به ۱/۱۰ میلیارد نفر خواهد رسید.
باید در نظر داشت که تا همین اواخر، رشد جمعیت جهان غالبا از افزایش تعداد افراد جوان ناشی می شد. به طور مثال، در فاصله سال های ۱۹۵۰ و ۱۹۹۰، افزایش تعداد افراد زیر۳۰ سال بیش از نیمی از رشد جمعیت جهان را تشکیل می داد، در حالی که تنها ۱۲ درصد از رشد جمعیت جهان از افزایش جمعیت افراد بالای ۶۰ سال ناشی می شد.
اما با وجود این در آینده این مساله کاملا برعکس خواهد شد. سازمان ملل پیش بینی می کند که در عرض ۴۰ سال آینده، بیش از نیمی از رشد جمعیت جهان (دقیقا ۵۸ درصد آن) از افزایش جمعیت افراد بالای ۶۰ سال ناشی خواهد شد و تنها ۶ درصد از رشد جمعیت از افزایش تعداد افراد زیر ۳۰ سال ناشی خواهد شد. به علاوه این سازمان پیش بینی می کند که در سال ۲۰۲۵، جمعیت کودکان زیر ۵ سال که پیش از این در کشورهای توسعه یافته رو به کاهش بود، در کل جهان نیز پایین خواهد آمد. این پیش بینی حتی پس از تخمین زدن جهش قابل توجه نرخ تولد کشورهای در حال توسعه است. با این اوصاف می توان گفت یک سونامی «خاکستری» در راه است که سیاره را زیر و رو خواهد کرد.
اما در سال ۲۰۲۵ کشورهایی که در اروپا واقع شده اند، سالخورده ترین جمعیت جهان را خواهند داشت. در حقیقت نرخ تولد در اروپا به مرور زمان و به طور نسبی و تدریجی کاهش یافته است و هم اکنون نیز علائمی حاکی از سقوط نشان می دهد. در عوض مناطقی همچون ایران و مکزیک هستند که یک تورم جمعیتی را تجربه کرده اند که به دنبال آن اضمحلالی در جمعیت شان خواهند داشت. در عرض تنها ۳۵ سال، در هر دو کشور ایران و مکزیک درصد جمعیتی افراد بالای شصت سال، از نسبت کنونی این افراد در فرانسه بیشتر خواهد بود. مناطقی از جهان که هم اکنون نرخ تولد پایین تر از حد لازم برای جایگزینی جمعیتی و نسلی شان دارند، صرفا شامل کشورهای واقع در اروپای پیر نمی شوند، بلکه شامل کشورهای در حال توسعه ای نظیر برزیل، شیلی، چین، لبنان، تونس، کره جنوبی و ویتنام نیز می شوند.
از دیگر سو به دلیل پدیده افزایش سن انسان در جهان در حال توسعه، یک متغیر مهم دیگر نیز تغییر کرده است: نرخ مهاجرت. به طور مثال در سال ۲۰۱۰ در مکزیک، جمعیت کودکان زیر ۴ سال ۴۳۴ هزار نفر کمتر از سال ۱۹۹۶ بود. در واقع دلایل جمعیتی که روند مهاجرت کلان مکزیکی ها به ایالات متحده را تقویت می کردند، کم رنگ شده اند و در آینده کم رنگ تر خواهند شد. در واقع پیش از این نیز جریان مهاجرت های غیرقانونی مکزیکی ها به سوی شمال کاهش یافته بود. طبیعی است که با وجود فرزندان کمتری که نیاز به حمایت والدین دارند و نیازهای کمتری را هم بر والدین خود تحمیل می کنند، نرخ مهاجرت کاهش می یابد. علاوه بر تاثیر عامل کاهش جمعیت بر کاهش نرخ مهاجرت، باید یادآور شد که اقتصاد مکزیک نیز بهتر از گذشته عمل می کند و در نتیجه مردم دلایل کمتری برای مهاجرت دارند. با تداوم این روند به احتمال بسیار زیاد در سال ۲۰۲۵ جوانان در دو سوی مرزهای مکزیک و آمریکا به سختی درک خواهند کرد که نسل های گذشته به چه دلیلی این حصارهای عظیم را در مرز دو کشور ساخته اند.
با وجود روند شایع کاهش زاد و ولد، بیشتر مردم از زندگی روزانه خود نتیجه گیری می کنند که ازدیاد جمعیت یک مشکل بسیار جدی است. یکی از دلایل این مساله تجمع بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری است. از دیگر سو یکی از دلایلی که سبب می شود نرخ جهانی تولد کماکان کاهش یابد، هزینه های سنگین پرورش کودکان در شهرهای بزرگ است؛ بنابراین شهرنشینی و تبعات آن (از قبیل شلوغی شهرها یا هزینه های بالای زندگی) ممکن است منجر به ایجاد تمایل در جهت کاهش جمعیت شود.
در صورتی که روند کاهش نرخ تولد در جهان تعدیل نشود و مطابق با پیش بینی سازمان ملل ثابت بماند که ما فرض می کنیم که این گونه خواهد شد، جهان ممکن است تمامی جمعیت اش را به زودی و در میانه قرن از دست بدهد. مادامی که انسان به تجمع کردن در مناطق شهری و به تبع آن تسریع زوال خود در تمامی زمینه ها ادامه دهد، نابودی نسل بشر بسیار محتمل است، با این وجود عده اندکی از مردم فرا رسیدن تحول و نابودی جمعیت را باور می کنند.
مساله دیگری که به این تحول عظیم مرتبط است، تغییر سریع در اندازه، ساختار و ماهیت خانواده است. در بسیاری از کشورها، همچون آلمان، ژاپن، روسیه و کره جنوبی، خانواده های تک فرزند یک امر نرمال شده اند. گرایش به داشتن تنها یک فرزند، سبب پیدایش جوامعی می شود که در آن بسیاری از افراد نه تنها هیچ خواهر یا برادری ندارند، بلکه همچنین هیچ اقوامی هم ندارند. به علاوه ممکن است بسیاری از افراد هیچ فرزندی نیز از خود نداشته باشند. جالب است بدانیم که امروزه هر یک نفر از پنج نفر در کشورهای پیشرفته غربی که شامل آمریکا نیز می شود، تا آخر عمر بدون فرزند باقی می ماند. با این اوصاف بخش اعظمی از جمعیت جهان هیچ خویشاوند خونی جز پدر و مادر خود نخواهند داشت.
بنابراین حتی اگر روند تولد کودکان ادامه پیدا کند، در هر صورت این کودکان در چرخه زیست بسیار متفاوتی با گذشته بزرگ خواهند شد، چرخه ای که ویژگی های آن از هم اکنون و دوران فعلی نیز مشاهده می شود. کشورهای جهان یکی پس از دیگری شاهد پدیده طلاق و موج تولد نوزادان نامشروع هستند، به علاوه درصد کودکانی که همراه با هر دو نفر از والدین ازدواج کرده خود زندگی می کنند به شدت رو به کاهش است. جمعیت کودکان جهان کماکان و با سرعت کاهش می یابد، به علاوه باید در نظر داشت که نزدیک به اکثریت این کودکان در شرایطی پرورش خواهند یافت که امروزه به عنوان پیامدهای منفی زندگی شناخته می شوند. (از قبیل طلاق، زندگی با یکی از والدین و غیره)ممکن است این سوال به ذهن خوانندگان خطور کند که آیا هیچ نشانه ای از معکوس شدن این گرایش (کاهش جمعیت در مقابل افزایش جمعیت) تا قبل از سال ۲۰۲۵ وجود دارد ؟ باید گفت که نشانه های بسیارکمی موجودند.
نکته جالب توجه آنکه از دیگر سو، جمعیت افرادی که در محیط های خانوادگی مذهبی پرورش می یابند نیز در جهان رو به افزایش است. اگر فرض کنیم که این مساله صرفا نتیجه پیامدهای بنیادگرایی است می توان گفت که بنیادگرایان اساسا به داشتن فرزندانی بیشتر از عامه مردم گرایش دارند.
برای رفع بحران کاهش جمعیت در جوامعی که دست کم تا حدی تحت تاثیر تغییرات جزر و مدوار جمعیتی قرار گرفته اند، راه های مشخص بسیاری وجود دارد، از جمله: تنظیم برنامه های هدایت کننده و کنترل کننده جمعیت به منظور افزایش جمعیت ، اصلاحاتی در برنامه های مراقبت از سلامتی، به تعویق انداختن سن ناباروری در زنان و مردان و تعیین نمودن جایزه برای تولد کودکان.
اما نمی توان بیش از حد به این طرح ها اعتماد کرد. برای ایجاد چنین تغییر کلانی در وضعیت جهان، ما به درک جامعی از پارادوکس بزرگ قرن نیاز خواهیم داشت، این پارادوکس بیان می کند که: در عین وجود احتمال نابودی نسل بشر، ممکن است سیاره زمین دچار انفجار جمعیتی شود. (اما بیشتر این جمعیت در حال انفجار از افرادی تشکیل خواهد شد که قبلا به دنیا آمده اند)؛ بنابراین برای سیاره ای که افراد مسن تمامی بخش های آن را پوشانده اند آماده باشید.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان