اینترنت و جامعه اطلاعاتی

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[26 Oct 2011]   [ ]

مقدمه:

بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فناوریهای نوین ارتباطی و تجدید ساختار و نظام سرمایه داری در دهه های اخیر مرحله تازه ای در جوامع بشری ایجاد کرده است مرحله ای که به جامعه اطلاعاتی توصیف و تبیین شده است . ورود به جامعه اطلاعاتی مانند گذر از جامعه کشاورزی به صنعتی تمامی جنبه های حیات بشری را تحت تاثیر خود قرار داده و عرصه های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی را با بسیاری از فرصت ها و تهدید ها مواجه ساخته است . در جامعه اطلاعاتی چنان گه پیداست اطلاعات دارای ارزش بسیاری است تا جائیکه این عصررا به عصر اطلاعات و در نهایت جامعه اطلاعاتی نامگذاری کرده اند . بی تردید پایه و اساس جامعه اطلاعاتی رشد و توسعه فناوری و تکنولوژیهای نوین ارتباطی است که در راس آن اینترنت قرار دارد در واقع اینترنت و تکنولوژیهای نوین ارتباطی فاصله زمانی و مکانی را تا حد بسیار زیادی برداشته اند بدین معنی که امروزه از طریق اینترنت امکان تعامل و ارتباط دو سویه برآورده شده و تمام افراد می تواند در طول شبانه روز و هر وقت که اراده نمایند به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند . در این عصر دیگر مخاطبان در مقابل پیام های رسانه ها منفعل نیستند و می توانند ضمن برقراری ارتباط دو سویه ، خود عامل تولید کننده اطلاعات برای دیگران باشند از سوی دیگر اینترنت باعث تمرکز زدایی در ارائه اطلاعات شده است . یکی از نکات با رز در اینتر نت سرعت بالا و حجم اطلاعاتی است که در اختیار مخاطبان و کاربران قرار می گیرد و استفاده کنندگان با توجه به طبقه بندی اطلاعات به روشنی و وضوح می دانند که اطلاعات مورد نیاز خود را در کجا می توانند به آسانی بیابند . هرچند که دیدگاههای متفاوتی در این زمینه وجود دارد برخی اعتقاد دارند این مفهوم سازنده جامعه ای واقعاً تخصصی شده خبر از پیدایش جامعه ای اندیشمند و فرهیخته را می دهد که به منابع دانش دسترسی فوری دارد و در حالی برخی بر خلاف گروه اول جامعه اطلاعاتی را تشدید کننده نظارت بر شهروندان و سیلاب تبلیغات سطحی جنجالی و انحرافی می دانند و اعتقاد دارند که تحولات در سازماندهی شرکت ها بود که باعث حیاتی تر شدن نقش اطلاعات گردید با این حال در میان عقاید متفاوت نکته مهم اینست که همه دانشمند ان به وجود چیزی خاص در اطلاعات در دوران مدرن اذعان دارند از اینرو در این یادداشت ضمن تعریف و تاریخچه اینترنت و جامعه اطلاعاتی به بیان برخی دیدگاههای مثبت و منفی در زمینه جامعه اطلاعاتی می پردازیم.
تاریخچه اینترنت
اینترنت یا شبکه شبکه ها آخرین دستاورد ارتباطات در آستانه قرن بیست و یکم است این سیستم ارتباطی که یکی از بزرگترین و گسترده ترین سیستم ارتباطی جهان است در جریان جنگ سرد بین دو بلوک شرق و غرب متولد شد . در واقع وقتی اسپونتیک نخستین ماهواره اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال 1957 به فضا پرتاب شد رقابت سختی بین دو ابرقدرت وقت جریان داشت و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در واکنش به این اقدام آژانس پروژه های پیشرفته پژوهشی یا آرپانت را در سال 1969 تاسیس کرد بنابراین آرپانت را می توان محصول جنگ سرد و پدر اینترنت دانست . اینترنت که دوران کودکی و طفولیت خود را با آرپانت سپری کرده ، ابتدا قرار بود حافظ اطلاعات نظامی محرمانه آمریکا در برابر حمله احتمالی هسته ای شوروی سابق باشد . اما به تدریج در دهه 1980 به مفهوم امروزین آن فراگیر شد . در واقع در ماه مارس 1989 بود که محیط موسوم به وب خلق شد . و مردم با داشتن یک کامپیوتر ، مودم ، یک خط تلفن و با استفاده از زبان مشترک می توانند وارد عرصه جهانی اطلاعات شوند.
سیر تحول مفهوم جامعه اطلاعاتی
اتکا روزافزون بر فعالیت های مرتبط با تولید ، توزیع و کاربرد اطلاعات باعث شده است که بسیاری از کشورهای صنعتی جهان را جامعه های اطلاعاتی بخوانند و در حقیقت این مفهوم نیز در ابتدا برای توصیف مشخصات نوین کشورهای فراصنعتی به کار رفته است . کشورهایی که در آنها همه امور وابسته به اطلاعات است ، واژه جامعه اطلاعاتی و مفاهیم شبیه به آن یعنی ((عصراطلاعات )) و اقتصاد دانش جامعه ای را توصیف می کند که برای تولید انواع کالاها و خدمات وابستگی زیادی به کاربرد تکنولوژی اطلاعات وجود دارد . جامعه اطلاعاتی برای افزایش کار بدنی انسان ها به نیروی درونی موتورها نیازمند بود اما جامعه اطلاعاتی برای افزایش کارذهنی نیازمند تکنولوژی کامپیوتر است . جامعه اطلاعاتی در طول سالهای 1970 و اوایل 1980 بیشتر مورد توجه پژوهشگران در رابطه با تاثیرات کامپیوتر بوده است و پس از آن در حدود سال 1990 همه نگاه ها به سوی سیستم ارتباطات از راه دور منتقل شد. به عبارت دیگر همه نگاهها متوجه کانال های مناسب مخابراتی بود تا از این طریق انتقال سریع پرونده های ( فایل ها ) حجیم و اطلاعات چند رسانه ای امکان پذیر گردد.
ویلیام مارتین در ردیف اولین افرادی قرارداد که موضوع جامعه اطلاعاتی را مطرح کرده اند هر چند واژه جامعه اطلاعاتی از چند سال پیش متدوال بوده است اما هنوز درباره مفهوم و محتوای آن تفاهم عمومی حاصل نشده است . با این حال مفهوم جامعه اطلاعاتی با مفهوم جامعه توده ( MASS SOCIETY ) تفاوت چشمگیری دارد و در خیلی از جهات با آن تضاد دارد . به نحویکه در جامعه توده وار بر ارتباطات یکسویه تاکید دارد اما جامعه اطلاعاتی به ارتباطات دو سویه اهمیت می دهد و متمایل به گسترش و علایق چند گانه و متعدد است و عنصر اطلاعاتی مهمترین عامل متحول کننده سازمان اجتماعی است بنابراین با نگاهی اجمالی به تعاریف جامعه اطلاعاتی می توان گفت تعاریف ارائه شده برای جامعه اطلاعاتی را می توان در رابطه با اینکه بر چه بعدی از جامعه اطلاعاتی بیشتر تکیه شده است بر پنج دسته : فرهنگی ، اقتصادی ، شغلی ، تکنولوژیک و فضایی تقسیم کرد که البته تعاریف تکنولوژیک بیشتر مورد توجه بوده است .
بنابراین عمومی ترین تعریف از (( جامعه اطلاعاتی)) بر نوآوری چشمگیر فناوری تاکید می کند در واقع می توان ظهور جامعه اطلاعاتی را مقارن با چند تحول در عین حال مرتبط با یکدیگر دانست که عبارتند از :
1- جهانی شدن اقتصاد و ظهور موسسات تولیدی قابل انعطاف ، یعنی سازمانی که قابل باقی ماندن و افزاش تولید در محیط مواجه با تحول و اختلال دائم است .
2- ظهور اقتصادی که بیش از پیش مبتنی بر دانایی است .
3- توسعه و کاربرد عمیق شبکه های ارتباطی و پیام های دیجیتال ، واقعیتی که سبب شده است آن را در مقایسه با گذشته انقلاب دیجیتال نامید.
همانطور که اشاره شد تردیدی نیست که یک محور مهم جامعه اطلاعاتی ، بزرگراههای اطلاعاتی هستند و این بزرگراه ها که اینترنت یکی از نمونه های مهم در حال تکوین و رشد آن است از نظر اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی فضای تازه ای را برای انسان های معاصر ایجاد می کند ، فضایی با عناصر تازه ، فضایی بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی و بالاخره تصویری از انسان همه جا حاضر را به دست می دهد . تاثیر این بزرگراه های اطلاعاتی را مشابه با اختراع چاپ ذکر کرده اند. این بزرگراهها بر ارتباطات ، آموزش ، تفریح ، رفاه و ... انسانی موثرند و در حوزه های بسیاری آگاهی ها ، نگرش ها و رفتارهای بشری را تحت تاثیر قرار می دهد . در جامعه اطلاعاتی وجود یک زیر ساخت ارتباطی حائز اهمیت است که بتواند تولید و انتقال حجم زیادی از اطلاعات را روی یک شبکه بسیار پراکنده و گسترده عملی سازد . این زیر ساخت ها به سه دسته تقسیم می شوند:
1- زیر ساخت های ارتباطی از راه دور
2- زیر ساخت های مرتبط با دانش ها .
3- زیر ساخت های تکنولوژیک مرتبط کننده اطلاعات
اولین جنبه بیان کننده شبکه هایی است که به طور فیزیکی انتقال و ارتباط را تامین می کند و دومین زیر ساخت سازمان و پردازش اطلاعاتی را که باید به آن دست یافت در نظر دارد واقعیتی که دستیابی ، کاربرد و تفسیر از اطلاعات را امکان پذیر می سازد و زیر ساخت سوم بیان کننده محیطی است که در آن امکان مبادلات باز و تعامل را تحقق پذیر می سازد که این بخش بدون شک یکی از مهمترین ابعاد پایه ای توسعه بازار اطلاعات است .
دیدگاههای موجود در رابطه با تاثیرات تکنولوژیهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی
به طور کلی این دیدگاهها را می توان به دو جنبه منفی و مثبت دسته بندی کرد که بطور اجمالی به بیان آن می پردازیم .
دیدگاههای منفی :
این دسته از نظریات ، دیدگاههای بدبینانه ای نسبت به رشد تکنولوژیهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی و در نهایت ((جامعه اطلاعاتی)) دارند و معتقدند که این امر منجر به گسترش جهانی سرمایه داری و سلطه آن بر دنیا می شود زیرا بیشتر اطلاعات و تکنولوژی در اختیار کشورهای صنعتی می باشد و عده ای نیز منکر اهمیت کلیدی اطلاعات برای جهان مدرن نیستند بلکه اعتقاد دارند که شکل و عملکرد اطلاعات تابع قواعد و رسومی است که در طول زمان درازی تثبیت شده است در واقع توسعه رسانه های چند منظوره ، زندگی واقعی انسان ها را تا حد بسیار زیادی تحت تاثیر قرار می دهد و جامعه اطلاعاتی بیشترین سود را برای سرمایه داری ، محدودیت های بازار و ساختارهای نابرابرانه دارد و جامعه اطلاعاتی به دلیل نیاز به ساختارهای فنی و اطلاعاتی امکان ایجاد فاصله طبقاتی را دارد و می تواند بسیار از روابط انسانی و فرهنگ جوامع را دستخوش تغییرات قرار دهد بدین معنی که اطلاعات و فناوریهای اطلاعاتی برای آنهایی که قادرند تا پول آن را بپردازند تولید می شود و برای همان افراد هم قابل دسترسی است و بقیه افراد جامعه قادر به استفاده از ان نیستند از سوی دیگر (( انقلاب اطلاعاتی)) در نظامی طبقاتی متولد شده است و نشان نابرابریهای موجود را با خود دارد و ممکن است موجب (( شکاف طبقاتی )) بیشتری شود و آن به نفع افرادی می شود که از نظر اقتصادی و آموزشی برترند و قادرند با دسترسی به منابع اطلاعاتی پیچیده مانند تجهیزات ارتباطات کامپیوتری پیشرفته ، بهره مندی خود را گسترش دهند در حالی که آن افرادی که در نظام طبقاتی رو به پایین قراردارند هرچه بیشتر از بهره گیری از اطلاعات ارزشمند محروم شده و در اطلاعات با ارزش کمی که ارائه می شود فرو می روند.
دیدگاههای مثبت :
این دسته از نظریات ، برعکس نظریات گروه قبلی دیدگاههای خوشبینانه ای نسبت به ظهور جامعه اطلاعاتی و رشد تکنولوژیهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی دارند.
ماده خام جامعه اطلاعاتی (( اطلاع است )) و هرچه افراد جامعه ای با اطلاع تر و آگاه تر باشند کیفیت و کارآیی آن جامعه در عرصه های گوناگون زندگی مادی و معنوی افزون تر است . درواقع آگاهی اعضای جامعه بنیاد آزادی است . امروزه حق اطلاع به عنوان یکی از حقوق بنیادی به رسمیت شناخته شده در اغلب کشورهای توسعه یافته و پیشرفته محسوب می شود بنابراین جامعه اطلاعاتی می تواند اطلاعات را در اختیار همه افارد جامعه قرار دهد و این گروه اعتقاد دارند که پدیده اطلاعات به کمک آنها زندگی اجتماعی را دگرگون می سازد و بنیادهای توزیع قدرت و ثروت را تغییر می دهد به نحویکه سرچشمه نوین قدرت پول که در دست افراد اندک قرار دارد نمی باشد بلکه اطلاعات در دست های افراد بسیاری است در جامعه اطلاعاتی نوع متفاوتی از اطلاعات و دانش نیز در جریان است که می تواند برای جوامع مفید باشد.
نتیجه گیری
همانطور که اشاره شد ما در عصری زندگی می کنیم که انفجار اطلاعات در آن اجتناب ناپذیر است و وقوع جامعه اطلاعاتی گسترش تکنولوژیهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی با تمامی پیامدهای مثبت و منفی خود در حال گسترش است .
اینترنت و جامعه اطلاعاتی می تواند این اثر مفید را داشته باشد که در امر انفجار اطلاعات ، اختیارات و حق انتخاب بیشتری به استفاده کنندگان بدهد . این امکان باعث می شود تا استفاده کنندگان بتوانند با تراکم اطلاعات مقابله کنند و با گزینشگری بیشتری اطلاعات مورد نظر خود را بدست آورند و شخص می تواند به جای آنکه تحت بمباران اطلاعاتی قرار گیرد اطلاعات نادرست و غیر ضروری را حذف کند و اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت نماید. فناوریهای جدید ممکن است باعث ایجاد مشاغل جدید نیز باشد. یعنی راهنمایانی که در مسیر الکترونیک قرار دارند به ما کمک می کنند تا اطلاعات دسته بندی شده را بدست آوریم . فناوریهای جدید ارتباطی و اطلاعاتی می تواند برای افراد بدون مقید به زمان و مکان اطلاعات ار ارائه نماید ولی با تمامی این موضوعات اطمینانی وجود ندارد که این فناوریهای جدید ارتباطی در دسترس همه قرار گیرد زیرا به علت گران بودن و نیاز به داشتن تحصیلات و سواد بیشتر توسط کاربران باعث محدود بودن فعالیت آن میشود بنابراین نکته ای که حائز اهمیت است مرحله گذر از فعالیت سنتی ارتباطی به سوی تکنولوژی است که همه جوامع می بایست بستر لازم را در عرصه جهانی شدن برای استفاده همگان فراهم آورد.

منابع و مآخذ :
1- نظریه های ارتباطات ، ورنر سورین و جیمز تانکارد – ترجمه دکتر علیرضا دهقان ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران – سال 1382
2- جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی – منوچهر محسنی – تهران – انتشارات دیدار – 1386
3- نظریه های جامعه اطلاعاتی – فرانک وبستر – ترجمه مهدی داودی – مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه – 1382
4- روزنامه نگار سایبر – یونس شکرخواه – مرکز مطالعات و توسعه رسانه ها – 1386
5- رسانه های همگانی و دوران اطلاعات ، دکتر عباس طاهری ، تهران ، انتشارات پونیه 1379

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---