Iranian Futurist

با آگاه شدن از اين كه در حال ورود به دوراني جديد هستيم، سئوالهاي مختلفي پيش روي ما خواهد بود. آيا آموزش به شكلي كاملا استاندارد و كاملا منظم ارائه خواهد شد؟ آيا موسسات بسيار عظيمي ‏براي ارائه آموزش تشكيل مي‏شود و آموزش را سازماندهي مي‏كند؟ آيا يك سازماندهي در سطح بين المللي و فرا ملي انجام خواهد شد؟ آيا متون علمي‏تائيد شده و معتبر براي آموزش فراگيران مورد استفاده قرار مي‏گيرد و مقررات سختي براي تصويب و ارائه متون و طي كردن مراحل توليد درس‌افزارها بر طبق رويه‏ها‏ي فن‌آوري آموزشي وجود خواهد داشت؟ آيا عده‌اي از نخبگان و دانشمندان جهاني بر چگونگي آموزش نظر خواهند داد؟ ... اينها احتمالا سئوالاتي است كه ممكن است به ذهن هر كسي كه علاقمند به اطلاع از وضع آينده است خطور كند. پاسخ اغلب اين سئوالات منفي است.
اين كه چرا اين سئوالات خاص را براي طرح انتخاب كرده‌ايم دليلي خاص و روشن دارد. دليل آن اين است اين سئوالات در ادامه سياست گذاريهاي موجود نظام آموزشي است. اغلب افراد در حدس زدن نسبت به آينده و پرسش از آن، سعي مي‏كنند راهي كه در حال حاضر در حال طي كردن آن هستيم را مشاهده و نقطه‌اي جلو‌تر از آن را حدس بزنند. نظام آموزش و پرورش و آموزش عالي و حوزوي ما در حال دنبال كردن مسيري است كه ظاهرا در مرحله بعدي بايد ما را به ساختارهاي استانداردتر، منسجم تر، متمركز‌تر و قانونمندتر برساند. اما واقعيت اين است كه چنين مسيري ما را به بن بست كشانده است. يعني مسير آينده از همين راه نمي‏گذرد. ما بايد راهمان را عوض كنيم.

از كشت برنج تا طراحي شبيه سازهاي تفريحي

بر خلاف تصور افرادي كه فكر مي‏كنند آينده آموزش، آينده‌اي استاندارد شده، با دروس استاندارد، يكسان، هماهنگ و مدارس استاندارد خواهد بود و انسان اختيار گزينش و تصميم‌گيري را ندارد، و مربي و فراگير آينده مانند يك ماشين بي اختيار كه موظف است هر چه به او گفته مي‏شود قبول و بدون چون و چرا اجرا كند، و توسط عده‌اي از تصميم گيرندگان نخبه در مغز سازمان عظيم آموزش، تصميات با روشهاي كاملا علمي ‏اتخاذ شود، دنياي آينده چنين شكلي را نخواهد داشت. بلكه بر عكس و بر خلاف تصويري نظير دنياي ترسيم شده در رمان 1984 جورج اورول كه انسان آينده را به صورت ماشينهاي بي اختيار، مطيع محض و چشم و گوش بسته و مجريان دقيق دستورات صادر شده از بالا تصور مي‏كند، انسان آينده قدرت تصميم‌گيري بيشتري مي‏خواهد و در اختيار خواهد داشت. از تدوين كنندگان متون آموزشي تا مربيان و خود فراگيران، به عنوان كساني كه داراي درك و فهم كافي براي تصميم‌گيري هستند، هر يك در تعيين چگونگي آموزش موثر خواهند بود و هريك اختيارات بيشتري را نسبت به آنچه هم اكنون وجود دارد خواهند داشت.

در چند سال اخير نظامهاي آموزشي سير معكوسي را طي نموده است. مثلا در آموزش و پرورش كشور ايران، اختيارات به‌ تدريج از معلمان و مدارس گرفته شده و بصورت متمركز در آمده است . معلمي‏كه تا پانزده سال قبل خود نحوه ارزيابي دانش آموز خود را تعيين مي‏كرد و حتي در بارم بندي نمرات كلاسي و نوع ارزيابي مختار بود، بعضا امروز حتي قدرت تصحيح سئوالات دانش آموز خود را هم ندارد و تصحيح توسط معلم ديگري انجام مي‏شود. حتي وظيفه طرح سئوالات نيز از او گرفته شده و ارزيابي كاملا متمركزي در كليه سطوح آموزشي انجام مي‏شود. از خير اشاره به اختيار فراگيران نيز در آموزش كه اصلا بايد گذشت. حوزه علميه نيز در حال سير به سمت تمركز سازماندهي و تصميم‌گيري است و همان ساختارهاي نظام آموزش صنعتي در آن در حال پياده شدن است.
نشان خواهيم داد چيزي كه در آينده اتفاق مي‏افتد، خلاف اين مسير را طي مي‏كند. نه تنها طرح سئوالات و ارزيابي بر عهده معلمان خواهد بود، بلكه چيزهائي نظير قدرت انتخاب كتاب درسي توسط مربي و حتي فراگير، قدرت ارائه مفاد آموزشي توسط افراد مختلف و بصورت آزادانه، قدرت ارائه رشته‏ها‏ي درسي كاملا متفاوت و غير استاندارد و حتي چيزهائي نظير اختيار فراگير در تعيين سئوالات (هر چند كه ممكن است غير منطقي به نظر برسد)، چيزهاي بديهي خواهد بود كه در آينده با آن مواجه خواهيم شد. در واقع توزيع تصميم‌گيري و توزيع فعاليتهاي آموزشي جنبه‏ها‏ي بسيار وسيع‌تري از اينها را در بر خواهد داشت.

رشته‏ها‏ي استانداردي كه امروز وجود دارد به رشته‏ها‏ي متعدد و مختلفي كه توسط مراكز آموزشي تعريف مي‏شوند و (ممكن است چنين رشته‌اي اصولا در مراكز ديگر وجود نداشته باشد) تبديل مي‏شود. مثلا در يك مركز آموزشي ممكن است رشته مهندسي طراحي بدنه اتومبيلهاي سواري تاسيس شود و فراگيران محدودي را براي يك يا چند مركز خاص كار تربيت كند. در مركز آموزشي ديگر در رشته مهندسي طراحي نرم‌افزارهاي بانكي توزيع شده درس تحليل و تنظيم بسته‏ها‏ي ارسالي در شبكه ارائه مي‏شود كه منحصر به همين مركز است. در يك مركز ديگر، در رشته كاربرد رياضيات در گرافيك رايانه‌اي، درس هندسه فراكتالي 2 ارائه مي‏شود.
مثلا يك دانشمند رشته كاني شناسي در منزل خود مفاد علمي ‏درسي را براي رشته زمين شناسي طراحي مي‏كند. يكي از دوستان او كه در تدوين درس‌افزارها تخصص دارد مفاد علمي‏تنظيم شده توسط او را در يك درس‌افزار سازماندهي و تدوين مي‏كند. دو موسسه آموزشي در دو نقطه مختلف اين درس ارائه شده را بر روي سايت اين دانشمند در اينترنت مشاهده و آن را براي استفاده در رشته‏ها‏ئي كه تاسيس كرده‌اند مناسب تشخيص مي‏دهند و از آن استفاده مي‏كنند.
خواهيم ديد فراگيري كه امروز تنها مجاز است درس خود را در اين ترم بگيرد يا نگيرد و يا استاد و ساعت ارائه درس را در برخي موارد انتخاب كند، در آينده مي‏تواند روش ارائه درس را انتخاب و در صورت لزوم تغيير دهد. او مي‏تواند زمان گذراندن درس خود را تعيين كند. اما اينها فقط به عنوان مزيتهاي ابزار خود آموز همه ماجرا را تشكيل نمي‏دهد. او مي‏تواند درس جديدي را تعريف كند و از بين مفاد آموزشي ارائه شده و موجود، درس كاربرد نظريه آشوب در گرافيك رايانه‌اي را با مشاوره استاد راهنماي خود بسازد و اين درس منحصر به فرد را بگذراند. اينها چيزهاي تخيلي نيست. نيازي به سيستمهاي عجيب و غريب و هوشمند هم ندارد. از لحاظ هزينه هم چندان با هزينه‏ها‏ي آموزش امروزي فاصله ندارد، بلكه حتي ممكن است هزينه نهائي آن كمتر هم باشد. در بخش دوم چگونگي امكان پذيري آنها را در ساختار معماري و مدل مطرح شده مورد بحث قرار خواهيم داد.
يك فراگير كه در يك روستا زندگي مي‏كند و پدرش كشاورز است از 10 سالگي و پس از 5 سال آموزش كه بخشي از آن را در خانه و بخش ديگري از آن را در مدرسه روستاي خود گذرانده است، كار را در مزرعه شروع كرده و به همراه كار، نيمي‏از روز را به آموزش صرف مي‏كند. بخشي از اين آموزش را در مدرسه و بخش ديگري را در منزل يا مزرعه خود مي‏گذارند. او دوره كار و آموزش خود را در رشته كشت برنج و مركبات و پرورش گاو گوشتي و پرورش ماهي در شاليزار و طراحي و ساخت لوازم چوبي تا سطح عالي (‌چيزي در اندازه فوق ليسانس امروزي)‌ تا 28 سالگي ادامه مي‏دهد. ممكن است در تمام دنيا در چنين رشته‌اي تنها يك نفر تحصيل كند. و ممكن است چنين رشته‌اي براي ما در امروز بسيار مسخره به نظر آيد. ولي همانطور كه خواهيم ديد رشته‏ها‏ي امروزي نزد چنين شخصي در چند سال بعد مسخرگي بيشتري خواهد داشت! تحصيل او پس از اين دوران قطع نمي‏شود. بلكه او حداقل تا ابتداي دوران بازنشستگي همواره بخشي از هفته را در تعداد ساعاتي محدود به آموزش صرف خواهد نمود .
يك فراگير پس از آنكه 9 سال در زمينه‏ها‏ي مختلف و عمومي‏ بر طبق علاقه خود تحصيل كرد در 16 سالگي به كارهاي تجاري و اقتصادي خرد علاقمند شده است و با توجه به كار نيمه وقتي كه در يك موسسه تجاري يكي از اقوام خود مي‏گيرد، تحصيل خود را در رشته صادرات نرم‌افزارهاي كمك آموزشي به كشورهاي آسياي ميانه آغاز مي‏كند و آن را تا 34 سالگي ادامه مي‏دهد و پس از آن نيز به شكل آموزش ضمن خدمت در ساعاتي محدود از هفته آن را دنبال مي‏كند، در عين اينكه از 29 سالگي در يك مركز آموزشي شروع به تدريس چند درس و فعاليت به عنوان راهنما و مشاور حدود 6 نفر از فراگيران در رشته‏ها‏ي نزديك مي‏كند.
يك فراگير ديگر كه از 11 سالگي به طراحي و مكانيك علاقمند شده است، پس از چند سال گذراندن دروس مختلف در زمينه‏ها‏ي مختلف، ولي مورد علاقه و كارهاي طراحي و مكانيك پراكنده، در 21 سالگي رشته طراحي شبيه سازهاي مكانيكي تفريحي را با مشورت يك شركت توليد كننده اين شبيه سازها آغاز كرده و با همكاري دو نفر از متخصصان اين شركت و سه متخصص آموزشي در زمينه‏ها‏ي طراحي هيدروليك، طراحي بدنه و سخت‌افزارهاي كنترل، درس‌افزار اين رشته را تعريف كرده و تا 27 سالگي به تحصيل در اين رشته مي‏پردازد، در عين اينكه در همان شركت سازنده نيز به صورت نيمه وقت مشغول به كار مي‏شود.
چهار استاد رشته زمين شناسي تصميم به تاسيس يك مركز آموزشي مي‏گيرند كه در آن رشته زمين شناسي و منابع آب زيرزميني ارائه شود. آنها پس از تامين فضاي كوچكي براي اين منظور و تجهيزات لازم، با تشكيل يك كميته مجازي الكترونيكي در اينترنت از 27 استاد ديگر براي پيوستن در فعاليتهاي اين رشته به صورت پاره وقت دعوت به همكاري مي‏كنند و اين كميته 31 نفره به تهيه مفاد آموزشي اين رشته مبادرت مي‏كند. حدود 90 درصد مفاد آموزشي و درس‌افزارها از دروس آماده (نظير همان درس مورد بحث قبلي) و موجود خريداري يا قرارداد استفاده از آنها منعقد مي‏شود و 10 درصد آن توسط گروههاي كاري كه زير نظر اعضاء اين كميته فعاليت مي‏كند به‌ تدريج آماده مي‏شود. دانشجوياني كه در اين مركز ثبت نام مي‏كنند در حدود 17 رشته مختلف در حواشي رشته مربوطه تحصيل مي‏كنند. اين رشته‏ها‏ي مختلف با تركيبات مختلف دروس رشته مربوطه و نيز تركيب با دروس ارائه شده در ساير مراكز آموزشي ارائه مي‏شود.
يك فراگير 10 ساله به تحقيق در مورد زيست شناسي و سلولهاي گياهي علاقمند مي‏شود و شروع به آموزش باز در اين زمينه در يك مركز آموزشي مرتبط با اين رشته مي‏كند. او تا زمان بازنشستگي به تحقيق و يادگيري و تدريس در اين رشته ادامه مي‏دهد.
روشهائي متفاوت
فراگير مورد بحثي كه در رشته پرورش برنج تحصيل مي‏كند، اغلب مبتني بر روش خاصي با نام آموزش مبتني بر نياز به يادگيري مي‏پردازد. مثلا وقتي با يك نوع آفت خاص مواجه مي‏شود، بلافاصله از طريق سيستم رايانه‌اي آموزشي نياز خود را مطرح كرده و آموزشهاي لازم را در همان زمان خواهد ديد. او با آفت نوع الف كاملا آشناست و روشهاي علمي ‏مبارزه با آن را مي‏شناسد. ولي يكي از فراگيران رشته مشابه كه در منطقه ديگر زندگي مي‏كند، آموزش لازم براي برخورد با چنين آفتي را نديده است، زيرا تاكنون اصلا با آن در محيط مزرعه برخورد نكرده است. البته هر دوي آنها اقدامات پيشگيرنده در مورد اين آفت را مي‏شناسند و انجام مي‏دهند و چگونگي شناسائي اوليه آن را مي‏دانند.
فراگير ديگري كه مشغول گذراندن دروس رشته طراحي شبيه سازهاي تفريحي است، با ديفرانسيل و انتگرال آشنائي ندارد. در يكي از سالهاي آموزش او به اين علاقمند مي‏شود كه دليل رفتارهاي نامتوازن يكي از آلات كنترل شيرهاي برقي در باز و بسته كردن جكهاي هيدروليكي را بداند. با درخواست وي براي آموزش تحليلي چنين مبحثي، پس از طرح كليات به او گوشزد مي‏شود كه براي درك تحليل مربوطه، لازم است تا فرمولهائي را مطالعه كند كه مبتني بر ديفرانسيل است. او طي مدت نسبتا كوتاهي با كمك سيستم آموزشي اقدام به يادگيري ديفرانسيل مي‏كند و البته فقط جنبه‏ها‏ئي را ياد مي‏گيرد كه براي كاربردهاي مورد نظر يا كاربردهاي جانبي آن لازم است.
اينها همه نمونه‏ها‏ئي احتمالي است از دنياي آينده‌اي كه ما در آن به فعاليت آموزشي و علمي‏خواهيم پرداخت. بحث ما در اين كتاب آن است كه در دوران آينده آموزش با ساختارهاي متنوع و شكل هاي متنوع، مفاد متنوعي ارائه مي‏شود كه شخص در بين آنها قدرت انتخاب بسياري دارد. از انتخاب چگونگي آموزش و روش تا انتخاب مفاد و موضوعات حتي در يك رشته خاص. ما از هويت فراگير به عنوان يك محور آموزش سخن خواهيم گفت و انگيزه او را در فراروند آموزش اساسي تلقي مي‏كنيم. نشان مي‏دهيم كه چگونه نظام آموزشي اين امكان را فراهم مي‏كند كه آموزش تا حد امكان مبتني بر خصوصيات و توانائيها و سلائق و استعدادهاي فراگير انجام شود و ابزارها و شيوهاي عملي و امكان پذير را نشان مي‏دهيم.
آموزش آينده به جاي آنكه همانند آموزش صنعتي امروز به تجزيه فعاليتها و موضوعات و دانشها بپردازد و تجزيه و تحليل را اصل قرار دهد، تركيب را در كنار تجزيه و تحليل اصل قرار داده و ساختارهاي علمي ‏و آموزشي را مبتني بر آن بنا مي‏كند. ما امروز به فراگيران نظام آموزشي مي‏آموزيم كه چگونه به مفاهيم تجزيه شده و موضوعات تجزيه شده مسلط شوند و چگونه دل و روده يك موضوع و يك دستگاه و يك بحث را بيرون بريزند، و به تحليل و نقد آن بپردازند. اما هيچ قدمي‏ در تعليم و تفهيم ارتباط بين موضوعات، نگاه كردن به مفاهيم به صورت يك كل، تركيب و طراحي و ساختن يك چيز برنمي‏داريم.
ما امروز به آنها تلقين مي‏كنيم كه بايد اين را بياموزند چون بزرگان تشخيص داده‌اند. به او غذاي از پيش آماده شده‌اي را مي‏دهيم و سپس او را در بياباني رها مي‏كنيم. در عوض در دوران آينده سعي خواهيم كرد كه به جاي غذا دادن به او، راه يافتن غذا را بياموزيم. به او تفهيم مي‏كنيم چه چيز خوردني است و چه چيز نيست و به خود آنها اجازه مي‏دهيم كه در تعيين آنچه بايد بياموزند نقش داشته باشند. به آنها اجازه مي‏دهيم كه قدرت تعقل و قدرت تصميم‌گيري خود را پرورش دهند و با اين قدرت به پرورش قدرت خلاقه خود بپردازند. ما به همراه انتقال دانش به او فرادانش را نيز منتقل مي‏كنيم تا بر اساس آن اطراف خود را روشن كنند و به رابطه بين معلومات خود دست يابند.
ما به جاي تاسيس مدارس تيزهوشان، كه تيزهوشان را چنان مورد بمباران اطلاعات متفاوت قرار داده و ذهن آنها را به يك انباره بزرگ ولي بي مصرف تبديل مي‏كند، و به جاي آنكه تيزهوشان خود را در اين قتلگاه هوش و استعداد و خلاقيت رها كنيم، با دادن قدرت تصميم‌گيري و اختيار به خود آنها، اجازه مي‏دهيم كه به تفكر، تعقل و پرورش هوش خود بپردازند و دانش و اطلاعات مورد نياز خود را خود انتخاب كنند و تنها در اين راه نقش مشاور، راهنما و ارائه كننده دانش را خواهيم داشت. ما به جاي تكيه بر محفوظات و روشهاي مبتني بر محفوظات به تعقل و تفكر تكيه مي‏كنيم و نه تنها راههاي تفكر و تعقل را به فراگيران مي‏آموزيم، بلكه به آنها اجازه تعقل مي‏دهيم.
اينها چيزهائي نيست كه به عنوان يك آرمان و اينكه چيزهاي خوبي است، آنها را مطرح كنيم و بگوئيم پس در دوران آينده خوب است كه اينچنين باشيم و اينچنين عمل كنيم. بلكه در ادامه اين كتاب بر تك تك اينكه چه عواملي در محيط در حال تغيير ما وجود دارد كه ما را مجبور مي‏كند چنين كاري را انجام دهيم استناد خواهيم كرد. نشان مي‏دهيم كه چگونه شرايط محيط و اجتماع آينده ما را مجبور مي‏كند به جاي غذا دادن به او، چگونگي يافتن غذا را بياموزيم. چه عواملي باعث مي‏شود كه ما مجبور به پذيرش روش آموزش مبتني بر نياز شويم . خواهيم ديد كه اگر به كاربردها توجه نكنيم با چه ابهام و سردرگمي‏در جامعه مواجه خواهيم شد و اين ابهام چگونه ساختار آموزشي ما را متلاشي مي‏كند. و نشان خواهيم داد كه اگر نظام آموزشي هويت فراگير را به او ندهد، چگونه اين نظام آموزشي را به خود رها خواهد كرد و خود در پي چاره بر خواهد آمد.

Iranian Futurist		Ayandeh-Negar
Welcome To Future		Tomorow is built today

	در باره ما	تماس با ما	خبرهای علمی	احزاب مدرن	هنر و ادبیات	ستون آزاد	محیط زیست	حقوق بشر	اخبار روز	صفحه‌ی نخست
	آرشیو	اندیشمندان آینده‌نگر	تاریخ از دیدگاه نو	انسان گلوبال	دموکراسی دیجیتال	دانش نو	اقتصاد فراصنعتی	آینده‌نگری و سیاست	تکنولوژی	از سایت‌های دیگر