امروزه فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به طوری فراگیر رشد و گسترش یافته اند و امکانات گسترده ای را جهت برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات در اختیار بشر قرار داده اند. با وجود گسترش سریع و بی سابقه این فناوری ها و به تبع آن پیدایش جامعه اطلاعاتی و عصر اطلاعات، همانند اعصار گذشته تاریخ شاهدوجود نابرابری و بی عدالتی در توزیع این فناوری ها و دسترسی افراد به این فناوری ها هستیم. این پدیده که از آن تحت عنوان «شکاف دیجیتالی» نام برده می شود تبیین کننده توزیع نابرابر امکانات و تجهیزات ارتباطی در نقاط مختلف دنیا، دسترسی نابرابر و دانش نابرابر در زمینه استفاده از این فناوری ها در سطح جهان است. در ادامه به بررسی بیشتر این پدیده و ابعاد گوناگون آن خواهیم پرداخت.


اصطلاح «شکاف دیجیتالی» به نابرابری های موجود در زمینه توزیع فناوری های نوین ارتباطی، دسترسی افراد به این فناوری ها و دانش افراد در امر استفاده از این فناوری ها اشاره دارد. آمارهای ارائه شده از سوی مراکز معتبر جهانی موید وجود شکاف دیجیتالی در دنیای سایبرنتیکی امروز است. برای مثال در خصوص دسترسی به اینترنت در حالی که در کشورهای پیشرفته و از جمله ایالات متحده از هر دو نفر یک نفر به اینترنت متصل است، در کشورهای فقیر نظیر آفریقا این آمار به هر ۲۵۰ نفر یک مورد می رسد. و یا در خصوص تلفن که به عنوان بستر استقرار فناوری های نوین ارتباطی شناخته می شود در سراسر آفریقا تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد در حالی که این تعداد از خطوط تلفن شهر توکیو یا منهتن کمتر است. برخی آمارها نیز نشان می دهد تا اوایل سال ۲۰۰۳ میلادی در حدود ۹۳ درصد کاربران اینترنت و ۷۳ درصد تلفن های جهان در اختیار ۲۰ درصد کشورهای توسعه یافته قرار داشته است. این اختلاف و نابرابری در زمینه تمامی تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی وجود دارد و کشورهای مسلط بر حوزه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی هرروزه بر فاصله خود با سایر کشورها افزوده و شکاف دیجیتالی ابعاد گسترده تری می یابد.


ابعاد شکاف دیجیتالی


«شکاف دیجیتالی» ابعاد متعددی دارد. یک بعد آن به تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات باز می گردد. در حال حاضر کشورهای پیشرفته که دارنده اصلی این تکنولوژی ها هستند آن را به انحصار خود درآورده و هر روز بر تسلط خود در این زمینه می افزایند. حال آنکه سایر کشورها که در این زمینه عقب تر از کشورهای مسلط به این فناوری ها هستند هر روز بر عقب ماندگی خود می افزایند.


بالا بودن هزینه های مربوط به راه اندازی و دسترسی به فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات از جمله چالش های موجود در جامعه اطلاعاتی و ایجاد شکاف دیجیتالی است. ایجاد و گسترش زیرساخت های دیجیتالی اعم از گسترش خطوط مخابراتی، شبکه های برق رسانی، کابل های فیبر نوری، خطوط ماهواره ای و اینترنتی به تمام سطوح جامعه هزینه بسیار بالایی داشته و سرمایه گذاری در این زمینه از عهده کشورهای در حال توسعه برنمی آید. مشکل هنگامی مضاعف می شود که بدانیم قریب به دوسوم جمعیت کشورهای توسعه نیافته و کم درآمد ساکن روستاها هستند و لذا فراهم ساختن شبکه ها و زیرساخت های مورد نیاز هزینه های به مراتب بیشتری را دربر خواهد داشت. از طرف دیگر با توجه به پائین بودن سطح درآمد روستائیان، توجیه این هزینه ها از لحاظ درآمدهای بالقوه دشوار می نماید. امروزه در دنیا در حدود ۱/۵ میلیارد نفر با صرف درآمد روزانه یک دلار زندگی می کنند و با توجه به مشکلات معیشتی، بهداشتی و اقتصادی در اغلب کشورهای عقب مانده، صرف هزینه های گزاف جهت گسترش شبکه های اطلاعاتی اساساً بی معنی خواهد بود. یقیناً بدون ایجاد زیرساخت های لازم صحبت از کاهش شکاف دیجیتالی امری دست نیافتنی تلقی خواهد شد.