رویکرد سند چشم انداز ۲۰ سالة کشور برای توسعة همه جانبه و تأکید بر پیشرفت در زمینة جامعة اطلاعاتی در ماده ۴۴ برنامة چهارم توسعه و قانون جدید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، و پروژه های پیشتاز کشور نظیر طرح تکفا و طرح تسما، و طرح تجارت و بانکداری الکترونیکی، و دیگر پروژ ه های ملی این حوزه چارچوب مناسب و تحول ساز برای مشارکت فعال ایران در جامعة جهانی مبتنی بر ارتباطات و فناوری اطلاعات فراهم کرده است.
گرایش رهبران عالی، دولتمردان، نهادهای تصمیم گیر، نهادهای اجرایی و عمومی به گسترش کاربرد فناوری های اطلاعات و تصاحب این حوزه به نفع ارزشهای اسلامی و اخلاقی. تمایل و گرایش نخبگان، اندیشمندان، علمای حوزه و دانشگاه و اهل فرهنگ و هنر در استفاده و بهره مندی از این فناوری. علاوه بر استقبال همگانی و اجتماعی از ارتباطات و فناوری اطلاعات، این فناوری ها را با استقبال کم نظیر دستگاه های اجرایی و نهادهای عمومی مواجه ساخته است و بخش خصوصی نیز با تمام توان در این عرصه نقش فعالانه ای ایفا کرده است. جامعة ایرانی و یا حداقل بخش هایی از آن، برخلاف گذشته که به هنگام ورود فناوری های نو مانند رادیو و تلویزیون مقاومت هاتی از خود نشان می داد، با روی کارآمدن تکنولوژی های جدید ارتباطی و اطلاعاتی و به برکت انقلاب اسلامی ایران حتی در سطح نهادهای ریشه دار فرهنگی و مذهبی به طور بی سابقه ای از دسترسی و بهره مندی از آن استقبال کرده اند.
وجود مراکز پژوهشی ، انجمن های علمی و تخصصی، بخش خصوصی فعال و علاقه مند دارای سابقه و ترکیب مناسب انسانی در این حوزه توانش خوبی در این حوزه ایجاد کرده، عزم به گسترش رشته های دانشگاهی مرتبط با اطلاع رسانی و فناوری های مربوط به آن و راه اندازی میان رشته ای های مرتبط با آن در این مورد نوید بخش است.
استقبال نهادهای بین المللی و جهانی از سرمایه گذاری کشورهای در حال توسعه در این بخش و وجود تجارب بین المللی ایران در اجلاس های جهانی مرتبط و ظرفیت علمی و فناوری نسبتاً خوب ایران برای ایفای نقش های منطقه ای می تواند زمینه ساز مناسبی برای پیشرفت سریع در این حوزه باشد.
رشد و گسترش زیرساخت های ارتباطی از جمله تلفن ثابت و ارتباطات راه دور، به ویژه در برنامه های توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ورود و گسترش تلفن همراه و اینترنت طی دو دهة گذشته، و توجه همه جانبة دولت به اجرای برنامه هایی برای توسعة ارتباطات و فناوری اطلاعات. از آن جمله به پیشرفتهای ذیل اشاره می شود:
ـ تعداد رایانه که در سال ۱۹۹۴ حدود ۸۰۰ هزار رایانه بوده است، هم اکنون بالغ بر ۶ میلیون دستگاه است. ظرفیت اینترنت و شرکت های پشتیبان آن در کشور در حال گسترش است و هم اکنون بیش از ۸۶۴ شهر کشور متصل به شبکة انتقال اطلاعات هستند. ظرفیت شبکة انتقال اطلاعات از مرز ۱۰۶۰۰۰ هزار مگابایت عبور کرده است و شمار کاربران اینترنت که در سال ۱۹۹۴ از ۲۵۰ نفر فراتر نمی رفت، هم اکنون با رشدی شتابان رو به افزایش است، در سال ۲۰۰۳ این رقم به بیش از ۳ میلیون نفر، و در سال ۲۰۰۴ به ۵ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۶ به بیش از ۱۲ میلیون نفر رسیده است و همچنان سیر صعودی طی می کند و بازار مناسبی را به خود اختصاص داده است.
ـ ایران در پایان سال گذشته دارای بیش از ۲۱ میلیون و ۲۴۰ هزار تلفن ثابت و ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تلفن همراه بوده است. ۸۶۴ شهر کشور از امکان ارتباط تلفنی برخوردار هستند. گسترش ۵۸ هزار کیلومتر فیبرنوری به عنوانی یکی از زیرساخت های کلیدی در شکل دهی و توسعة ارتباطات راه دور و فناوری های نوین اطلاعات، بستری مناسب برای تقویت شبکه مخابراتی کشور به شمار می آیند. با توجه به ایجاد نظام های اطلاع رسانی جدید بر روی تلفن همراه به زودی این دستگاه نقش جدیدی بر عهده می گیرد و ارتباطات پست الکترونیک و اتصال به اینترنت از طریق آن امکان پذیر خواهد گشت. این امر جامعه فرهنگی اقتصادی را دچار تحولات چشم گیرتری خواهد کرد. این نقش اینک در کشورهای پیشرفته روی داده و به کشور ما نیز به سرعت رو به گسترش است. و سرمایه گذاران خارجی و داخلی را به سوی خود متمایل ساخته است.
لزامات و پیش نیازهای دستیابی به جامعه اطلاعاتی و پیشنهادات:
مبتنی بر سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور و توصیه ها و مصوبات بین المللی
افزایش فرصت توسعه یافتگی ایران از طریق افزایش سرمایه گذاری دولت در بخش اطلاع رسانی و فناوری های مرتبط با آن و روی آوردن به سیاست گذاری و برنامه ریزی توسعه بر محور توسعه اطلاعات سودمند. همچنین مراقبت دائمی از برنامه ریزی و اقدامات بخش های رسمی و غیر رسمی در این حوزه، برای افزایش سهم ایران در رقابت های منطقه ای و جهانی
ایجاد و یا تقویت یک مرکز مطالعات راهبردی با گرایش میان رشته ای با همکاری دولت، بخش خصوصی، دانشگاه ها برای توصیف و تبیین دائمی وضع موجود ایران، شناخت آخرین تحولات و یافته های علمی و فناوری در سطح جهان و کمک به سیاست گذاری و ارزیابی در حوزة جامعة اطلاعاتی و ابعاد راهبردی فناوری های اطلاعات و ارتباطات ایران. بدین ترتیب ساماندهی و گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از طریق گسترش آموزش و پژوهش میان رشته ای، انجام پژوهش راهبردی و کاربردی، برای کمک به نظام تصمیم سازی و انجام اقدامات آموزشی و فرهنگی برای اجتماعی کردن و عمومی کردن موضوعات مربوط به جامعه اطلاعاتی، و فناوری های اطلاعات و ارتباطات صورت خواهد گرفت. (این مرکز در ذیل سازمانی که متعاقباً پیشنهاد می شود تأسیس می گردد.)
توجه به تولید محتوای الکترونیک ایران از سوی نهادی دولتی و ملّی برای دستیابی به موقعیت برتر تولید علم در منطقه و سرمایه گذاری متناسب با این هدف در ساماندهی و اطلاع رسانی این محتوا و تبدیل آن به اطلاعات و دانش به صورتهای قابل بازیابی و ذخیره سازی. طرح ریزی و برنامه ریزی اجرایی برای استقرار جامعه اطلاعاتی براساس مفاد قانون برنامه چهارم توسعه با تاکید بر گسترش بازار محصولات دانایی محور و سرمایه گذاری در تولید و عرضه انواع محتوی و فعالیت های آموزشی علمی، پژوهشی، فرهنگی و هنری. دولت علاوه بر تلاشهایی که باید برای اصلاح و نوسازی درونی و یکپارچه سازی سیستم های تولید و توزیع اطلاعات از طریق فناوری ارتباطات و اطلاعات به کار می گیرد، الزاماً باید در مقیاسی وسیع روندهای اجتماعی را تحت نظر داشته باشد، و تسهیل کننده و تقویت کنندة زمینه های انسانی، اجتماعی و فرهنگی و توسعه خدمت رسانی به مردم از طریق فناوری های نوین اطلاعاتی در سطح ملی باشد. طرح تسما برای تولید و ساماندهی اطلاعات ملی در شورای عالی اطلاع رسانی تدوین گشته و لازم است به صورتی جدّی در همه شؤون دولتی و ملی گسترش یابد و مانند طرح تکفا مورد حمایت مالی نهادهایی چون ستاد تبصره ۱۳ قرار گیرد.
شناسایی، رتبه بندی و اولویت گذاری تعهدات برنامه ای و توسعه ای در سطح ملی و تعهدات بین المللی در سه محور «تنظیم و تصویب قوانین و مقررات جدید و اصلاحات لازم»، «سیستم ها و روش ها»، «اصلاح و نوسازی ساختاری و نهادی و اصلاحات برنامه ای»، با هدف سرعت بخشی و تسهیل در توسعه فناوری های اطلاعات و ارتباطات به هدف حل مشکلات بزرگ اجتماعی نظیر اشتغال و تعادل بخشی به بازارکار و افزایش فرصت های شغلی به ویژه برای فارغ التحصیلان رشته های مختلف علمی و متخصصان از طریق تشویق و حمایت از سرمایه گذاری در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات
۵ ۵ توصیف و تبیین وضعیت کشور از نظر آمادگی الکترونی، دستیابی به فرصت های دیجیتال، ارزیابی عملکرد دولت، بخش خصوصی و مراکز علمی و دیگر بخش ها، پی گیری و تحقق جامعه اطلاعاتی در حوزه هایی نظیر زیرساخت ارتباطات و فناوری، محیط تجاری، مصرف کنندگان و انتخاب های تجاری، محیط قانونی و سیاست گذاری، محیط فرهنگی و اجتماعی، پشتیبانی از خدمات الکترونیک، آموزش و پژوهش و آماده سازی محیط و توانمندسازی و برنامه ریزی برای آن، نظارت و مراقبت دائمی حرکت جامعه و نهادهای اجتماعی در مقایسه با کشورهای در حال توسعه، کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه، براساس شاخص های فرصت و میزان دسترسی به اینترنت، استفاده و بهره مندی از اینترنت، دستیابی دانش و اطلاعات از طریق اینترنت و تعداد کاربران و استفاده کنندگان از اینترنت جهت آگاهی از وضعیت کشور
تعیین اولویت های ایران در پی گیری خط عمل های مصوب اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی براساس شرایط بومی، نیازهای محیط ملی و مؤلفه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران از طریق تدوین و تصویب سند ملی «کاربرد و گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات در افق چشم انداز ۲۰ سالة کشور» و حمایت از پروژه های پیشتاز و کلیدی کشور در زمینه توسعه و به کارگیری فناوری های اطلاعات و ارتباطات با جلب مشارکت و همگرایی بخش خصوصی، نهادهای مدنی و مراکز علمی در قالب سند مذکور، و بازخوانی سیاست گذاری و برنامه ریزی های گذشته به قصد افزایش نقش محوری این فناوری ها در پیشبرد مقاصد توسعه ای و ملی براساس شاخص های زیر:
مزیت های نسبی کشور در حوزه سخت افزار و نرم افزار
مزیت های نسبی کشور در تولید و عرضه علم، دانش و فرهنگ
توان رقابت پذیری بخش های اقتصادی، اجتماعی کشور، اعم از دولتی و غیردولتی
شرایط و نیازهای منطقه ای و جهانی
حرکت در جهت افزایش سهم برنامه ریزی نرم در حوزه دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک، تجارت الکترونیک، بهداشت و سلامت الکترونیک و دیگر حوزه های مرتبط و ارتقای ظرفیت های ملی برای رقابت پذیری اقتصادی، تجاری، آموزشی و علمی و بین المللی از طریق افزایش ظرفیت و به کارگیری خدمات الکترونیک به صورتی جامع
تداوم اقدامات دولت برای ایجاد ارتباطات پرسرعت و پرظرفیت و چند رسانه ای و گسترش شبکه دسترسی برای ایجاد فرصت های برابر برای دسترسی تمامی افراد جامعه و تبادل با دیگران. در کنار توجه به آسیب های احتمالی و تلاش برای برنامه ریزی برای جلوگیری از رشد فساد و آفات اجتماعی از طریق این فناوری نوین با مطالعه و اجرای دقیق طرحهای بلند مدت و کوتاه مدت به وسیله رصد کردن وضعیت دسترسی (فیلترینگ).
یشنهادات کلیدی
در کنار الزامات پیش گفته پیشنهاداتی کلیدی وجود دارد که مربوط به ساختار مدیریت فناوری اطلاعات در کشور است. از این رو نام پیشنهاد کلیدی بر آن نهاده شده است. چون در صورتی که به ساختار مناسبی برای مدیریت این حوزه برسیم می توانیم امیدوار باشیم که ضمن رعایت الزامات از فرصتها بهره مند شویم و از آسیب ها بپرهیزیم.
در جمهوری اسلامی ایران که سرمایه گذاری عظیمی در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و در بخشهایی مانند کشاورزی، صنعت، خدمات بهداشتی، آموزشی و پرورشی، صورت گرفته است، یک نظام ملی اطلاع رسانی، نیازهای اطلاعاتی محققان، برنامه ریزان، مدیران اجرایی، مشاوران، معلمان و گروه های آموزشی را فراهم می آورد. در حقیقت برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی، یک نظام ملی اطلاع رسانی بر اساس زیرساختارهای ملی مورد نیاز است، و این امر، همکاری مراکز اطلاع رسانی، کتابخانه ها و نیز نهادهای مدنی و دولتی و همکاریهای بین بخشی به کمک شبکه های اطلاع رسانی دارای محتوای بانکهای اطلاعاتی غنی و مورد نیاز را می طلبد. در این راستا لازم است شورای عالی انقلاب فرهنگی نهادی سیاستگذار در مورد اطلاعات (فرهنگی، اقتصادی، امنیتی) را شکل دهد. با تکیه بر سند راهبردی مربوط به کشورهای در حال توسعه برای فناوری اطلاعات و ارتباطات که در یکی از دانشگاه های معروف جهان شکل گرفته است، می توان تأکید کرد که تصمیمات اخیری که برای این حوزه و تفرقه میان شوراهای سیاستگذار از یک سوی افراطی و تمرکز این حوزه با حوزه های متداخلی چون آموزش و پژوهش از سوی دیگر افراط صورت گرفته است موجب گشته که نتوانیم تصمیماتی کلیدی و حاکمیتی برای این حوزه اتخاذ کنیم. متأسفانه از یک سو، بخشی نگری موجب شده که فعالیتهای شورای عالی اطلاع رسانی به غیر روال و به طوری غیر مرسوم در سراسر جهان، به حوزه فرهنگ و دین اختصاص یابد که این امر تقلیل شأن مهندسی فرهنگی نظام را موجب شده است و لازم است مصوبه سال ۸۴ که اطلاع رسانی را به حوزه دین و فرهنگ اختصاص داده است به نوعی در یک شورای مقتدر و فراگیر تدارک شود و شامل همه حوزه های اطلاع رسانی منطبق بر الگوهای جهانی شود (مانند صدا و سیما که شامل تمام وجوه اطلاع رسانی تصویری است، شورای عالی اطلاع رسانی نیز باید شامل تمام وجوه اطلاع رسانی محتوایی شود). و از سوی دیگر افراط در ادغام حوزه فناوری اطلاعات در حوزه آموزش و پژوهش موجب گشته که شأن تصمیم سازی این حوزة بسیار حیاتی با حوزه هایی دیگر خلط شود و تقلیل یابد. در حالی که فناوری اطلاعات دارای وجوه کلان اقتصادی و امنیتی در کنار فرهنگی نیز می باشد و گویی به دو حوزه اول توجه نشده که آن را در شورایی با عنوان شورای عالی آموزش، پژوهش و فناوری ادغام می کنیم. در این حال تشکیل شورای عالی اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی امری ضروری و انکار ناپذیر است. گرچه طراحی این شورا به صورتهای دیگر نیز ممکن و متصور است ولی این صورتها از اولویت برخودار نیست. بنابر این لازم است دولت با حمایت نهاد سیاستگذار در بخش اطلاع رسانی (شورای عالی اطلاع رسانی) زمینة لازم برای اقدامات عملی را به صورتهایی که در پی می آید فراهم آورد. تا از فرصتهای پیش گفته بهره مند شویم و از تهدیدهای امنیتی فرهنگی و اقتصادی پیش گیری کنیم. بدیهی است در صورت تمایل به تمرکز فعالیت های اجرایی می توان با ادغام شوراهای موازی در یک شورا این میل را عملی ساخت. ولی این شورای جدید باید در ذیل نهاد فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی یا نهاد ریاست جمهوری شکل گیرد و در صورتی که ریاست محترم جمهور حضور خود را در این شورا ضروری نمی بیند نمایندة تام الاختیاری را در آن منصوب کند.
همچنین این شورای جدید نیازمند یک سازمان اجرایی تحت نمودار تشکیلاتی خویش است تا به فعالیت های اجرایی فناوری اطلاعات و اطلاع رسانی شکل دهد. این سازمان می تواند در ذیل مجموعه شورای عالی جدید مختص به این حوزه که نهادی بالادستی و سیاستگذار است و شأن اجرایی ندارد تعریف شود. در حالی که ریاست سازمان با پیشنهاد اعضای این شورا و تصویب نهاد ریاست جمهوری منصوب می شود، ارتباط بین دستگاه سیاستگذار بین بخشی (قوه مجریه، قوه مقننه، قوه قضاییه) و بین دولت را تسهیل خواهد کرد. از جمله وظایف قابل اقدام عبارتند از
تدوین نظام ملی همکاری در زمینة اشاعه اطلاعات در طرحهایی همچون طرح تسما
تعیین سیاست و خط مشی های اطلاعاتی که ارتباط بین بخش های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نیز زیرگروه های آنان را مشخص کند؛
رصد کردن فرصتها و تهدیدهای پیش گفته برای بهره مندی و تعالی جامعه اطلاعاتی
فراهم ساختن برنامه های خاص برای هدایت، گردآوری، آماده سازی و اشاعه اطلاعات در تمامی زمینه های فعالیت علمی فرهنگی و خدماتی در کشور به منظور استفاده تمام مؤسسات آموزشی و پژوهشی و مراکز خدمات دولتی و بخش خصوصی از اطلاعات تهیه شده؛
ایجاد نظام ارزیابی برای تقویت مراکز اطلاع رسانی تا واحدهای ذیربط همواره در بهبود کار خود بکوشند.
بررسی برنامه های مناسب آموزشی و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز ضمن هماهنگی با سازمان های دولتی و خصوصی به منظور پویایی مراکز اطلاعاتی و اعلام رشد آمادگی الکترونیکی در سطح ملی
اقدامات لازم برای تدوین یک برنامه جامع تجهیزات و نرم افزارهای فن آوری اطلاعاتی با همکاری دیگر سازمان های ذیربط (همچون تکفای ۲)
تاسیس شبکه اطلاع رسانی و مجموعه های اطلاعاتی در سازمان ها و موسسات دولتی و غیردولتی؛
همکاری های بین المللی با سازمان هایی چون «یونسکو»، و دیگر مراکز و موسسات فعال در حوزه اطلاع رسانی و جامعه اطلاعاتی به صورت فعال صورت پذیرد و با مشارکت جدی سهم فرهنگی اقتصادی ایران در این جامعه اطلاعاتی جهانی استیفا شود.
تشکیل یک مرکز مطالعات استراتژیک مربوط به حوزه اطلاع رسانی و فناوریهای اطلاعات و جامعه اطلاعاتی
نویسنده : دکتر حمید شهریاری
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان