شکاف دیجیتالی، چالشی است که امروز دنیای مجازی با آن رو به رو شده است و یکی از محورهای اصلی دومین دوره برگزاری اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تونس، به این امر اختصاص یافته است. شکاف دیجیتالی، فرآیند بی عدالتی حاکم بر سرزمین دیجیتالی میان جامعه اطلاعاتی زنان و مردان است. پیوستاری که در اختیار دارید، به جنبه های شکل گیری و رفع این نابسامانی در دگردیسی جهانی شدن اطلاعاتی می پردازد و در پایان، راه حل هایی برای رفع شکاف دیجیتالی در کشور ارائه می کند.


در باب شکاف دیجیتالی


شکاف دیجیتالی دو نوع دارد. یکی شکاف بین زن و مرد و دیگر شکافی که برد سرزمینی دارد. جامعه ای که شکاف دیجیتالی از نوع سرزمینی در آن مشاهده می شود، معمولاً از بی عدالتی دیجیتالی شخصی (زن _ مرد) نیز رنج می برد. وقتی برخی نقاط یک کشور به دسترسی های آی تی مدار، متصل باشند، بستر برای ایجاد چندقطبی شدن دیجیتالی فراهم می شود. آمار و اطلاعات فراوانی در تایید شکاف دیجیتالی در دنیای سایبرنتیکی امروزی وجود دارد. نابرابری واقعی در دسترسی و استفاده از اطلاعات و فناوری های ارتباطی حقیقتی است که آمار و اطلاعات فراوانی در تایید آن موجود است. برای مثال در سراسر آفریقا تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد که بسیار کمتر از توکیو یا منهتن است. در حالی که از هر دو آمریکایی یک نفر متصل به اینترنت است در آفریقا این آمار در هر ۲۵۰ نفر یک مورد است. کشورهای دارنده اطلاعات دسترسی خود به این فناوری ها را آنقدر توسعه داده اند که شکاف بین کشورها هر لحظه در حال گسترش است. به نظر می رسد پیش از آنکه این شکاف دیجیتالی بین کشورهای غنی و فقیر در استفاده از اطلاعات مطرح باشد بیشتر شکاف در باورها و عقاید و فرهنگ مشهود است.


اصطلاح «شکاف دیجیتالی» (digital divide) به فاصله بین افراد دارای مهارت های استفاده از کامپیوتر و اشخاص فاقد این مهارت اشاره می کند. هرچند «شکاف دیجیتالی» می تواند به این واقعیت اشاره داشته باشد که زنان معمولاً از سطح سواد کامپیوتری نازل تری برخوردارند. علت آن را همچنین می توان در عدم آموزش، فقر و دسترسی نامناسب زنان به تکنولوژی جست وجو کرد که در نتیجه می بینیم زنان به نسبت کمتری در دنیا از کامپیوتر استفاده می کنند. هرگاه زنان به آموزش و امکان دسترسی دست پیدا کرده اند شاهد آن بوده ایم که از کامپیوترها برای آموزش خود استفاده کرده اند، با دیگران شبکه هایی را تشکیل داده، فرصت های شغلی و اقتصادی برای خود و سایر زنان به وجود آورده اند و دیگران را در معلومات خود شریک کرده اند. (http://www.worldcivilsocietyorg/ report). در واقع این شکاف دیجیتالی، پیش روی چالش های موجود در دنیای غیرمجازی به سرزمین دیجیتال و نمود پیدا کردن علنی کاستی های موجود در امر دسترسی برابر زنان نسبت به مردان در حقوق شهروندی در دهکده جهانی به شمار می آید. این بی عدالتی در سطح دسترسی، نوع دسترسی و شیوه های ارتباطی و از همه مهمتر، در حقوق جنسیتی کاربران در استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های جدید نمود پیدا کرده است. بانک جهانی، مدتی پیش در مورد شکاف دیجیتالی در حال شکل گیری و تاثیر آن بر اقتصاد و فرهنگ ملل مقاله ای را در نشانی: http://www.worldbank.org/gender/digitaldivide منتشر کرد. در این مطلب از قول جیلیان مارسل(Gillian Marcelle) که از وی به عنوان پیشقراول فعال در زمینه توسعه و اجرای استراتژی های عدالت جنسیتی در بخش فناوری های اطلاعات و ارتباطات نام برده می شود، ارائه شده است که سیاستگزاری در زمینه فناوری های اطلاعات و ارتباطات در صورتی که مبتنی بر فرایند تصمیم گیری آگاهانه و مطلع از مسائل جنسیتی باشد به شکل فوق العاده ای سودمند خواهد بود. با این حال، میزان برابری جنسیتی در سطوح تصمیم گیری در میان دست اندرکاران فناوری های اطلاعات و ارتباطات هنوز در سطح غیرقابل قبولی است. متخصص دیگری به نام هاملینک (Hamelink) نیز معتقد است: توزیع منابع فناوری های اطلاعات و ارتباطات به ویژه کاربرد آن در ارتباط با زنان نابرابری مشاهده می شود. مشکل اینجاست که کسب مهارت های فناوری های اطلاعات و ارتباطات تقریباً تماماً به سواد ارتباط دارد و چنین شرایطی به ویژه زنان را تحت تاثیر قرار می دهد، چرا که در سراسر دنیا نرخ بیسوادی زنان نسبت به مردان بالاتر است. هرچند وی خاطرنشان می سازد که این فناوری ها می توانند ابزاری تولید کنند مبتنی بر صدا، تماس، تصویر یا نمادهایی که مستلزم سواد نیستند، اما این بازارهایند که نیروی محرکه برای اینگونه نوآوری های تکنولوژیک هستند و نیازهای بیسوادان معمولاً از سوی آنان مورد غفلت یا بی توجهی قرار دارد.


شکاف های عمده


عمده شکاف های دیجیتالی در چه مواردی اتفاق می افتد؟ سایبر اطلس مالتی مدیایی که در نشانی:


www.cyberatlas.internet.com/big_picture/ قرار دارد، عمده ترین شکل شکاف دیجیتالی را مربوط به استفاده از اینترنت می داند. به طوری که کمترین میزان کاربران را در کشورهای در حال توسعه زنان تشکیل می دهند. به عنوان مثال فقط ۳۸ درصد از کاربران اینترنت در آمریکای لاتین زنان هستند، در حالی که در اتحادیه اروپا این رقم ۲۵ درصد، در روسیه ۱۹ درصد، در ژاپن ۱۸ درصد و در خاورمیانه فقط ۴ درصد است. بنا به این گزارش، در سطح جهان بیشترین تعداد کاربران اینترنتی را مردان، دانش آموختگان دانشگاهی و یا آنان که از میانگین درآمد بالاتری برخوردارند تشکیل می دهند. تنها آنجا که دسترسی به اینترنت توسعه خوبی یافته است، نظیر کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا است که از فاصله جنسیتی در استفاده از اینترنت کاملاً کاسته شده است. دکتر شیرین احمدی نیا استادیار دپارتمان مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی در مقاله ای با عنوان جایگاه زن در جامعه اطلاعاتی (www.iwna.ir) موانع این شکاف های عمده را چنین تشریح می کند: