یکی از چالش های اصلی جوامع برای مواجهه با مفهوم جامعه اطلاعات، ابعاد اخلاقی آن است. به نحوی که این مهم در پیش نویس اعلامیه اصول اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعات مورد توجه قرار گرفته است. تضمین و احترام به حریم خصوصی افراد و عزت انسانی از جمله این موارد است. از طرفی اخلاق فناوری ما را بر آن می دارد که همواره گوش به زنگ باشیم، هدف ما از پیشرفت های علمی، کمک های مثبت برای پیشرفت های اجتماعی و آزاداندیشی است. در عین حال عصر فناوری اطلاعات به دلیل ماهیت اطلاعات، به علوم فلسفی و اخلاقی و هر دانش و معرفت حقیقت گرایی نیاز دارد.
بنابراین بررسی تطبیقی نظرات در حوزه فناوری اطلاعات و فلسفه اخلاق با رویکرد خرد و کلان مورد توجه صاحب نظران دینی و فلاسفه قرار گرفته است. برهمین اساس ایران نیز با مهم دانستن این موضوع همایش دوروزه ای را با عنوان دومین همایش اخلاق و فناوری اطلاعات برگزار کرد.در همین راستا، بررسی چگونگی برگزاری این همایش نشان می دهد که مسوولان تا چه حد به اهداف خود دست یافته اند.
این جنگ فناوری با اخلاق است؟
فناوری اطلاعات و ارتباطات که به طرز شگفت آوری در حال گسترش است، با بروز یک نوع واکنش اخلاقی یا به عبارتی تولد اخلاق علمی با مفاهیم تازه ای مواجه شده تا جایی که برخی کارشناسان از آن به عنوان پیکار فناوری با اخلاق نام می برند. موضوعی که در همایش اخلاق و فناوری نیز مورد بحث قرار گرفت و همگی به این نتیجه رسیدند که نه تنها فناوری و اخلاق در پیکار با یکدیگر نیستند، بلکه تعاملی بین این دو مقوله در حال شکل گیری است.
سیدمحمدحسن ابوترابی فرد، عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی معتقد است: فناوری اطلاعات تاکنون از طرف افرادی که مدیریت آن را بر عهده داشتند، در راستای برخورد با اخلاق و اصول ارزشی انسان مدیریت شده است. اما این به معنی تقابل یا پیکار ذاتی فناوری اطلاعات با اخلاق نیست.
وی بر این باور است که می توان با تدبیر صحیح و بهره گیری از افرادی که به اصول و ارزش های اخلاقی وفادار هستند، زمینه بهره برداری از فناوری اطلاعات را در راستای رشد فضایل اخلاقی به کار گرفت.
بنابر اظهارات ابوترابی فرد، اخلاق پشتوانه علمی دارد، بنابراین اصول اخلاقی که مدنظر است، همان اصولی است که تمام ادیان در مورد آن اتفاق نظر دارند و چنانچه نظرات مخالفی هم وجود داشته باشد، می توان در سایه بحث و گفت و گوی علمی آنها را به نقاط مشترکی رساند.
در عین حال دکتر حمید شهریاری، دبیر شورای عالی اطلاع رسانی ماهیت فناوری اطلاعات را مثبت می داند و می گوید: بدون در نظر گرفتن کاربردها و پی بردن به این موضوع اخلاق خوب و بد، فناوری امری ارزشی تلقی می شود، زیرا نشان دهنده هنر انسان در بروز سطحی از توان و دانش اوست. بنابراین می توان گفت تعارضی میان اخلاق و فناوری وجود ندارد.
بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که اخلاق و فناوری هر دو در یک جهت قرار دارند.
وی می افزاید: پایه های اخلاق ازعلم و دانش برمی خیزد و فناوری اطلاعات نیز بروز عینی دانش است.
دکتر سعید مهدوی کنی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق نیز معتقد است اگر فردی بپذیرد که یک چیز علم است، هرگز اخلاق او اقتضای ممانعت از علم را نمی کند. بنابراین چون فناوری اطلاعات پشتوانه علمی دارد، اخلاق نمی تواند در صدد محدودکردن آن برآید، یا با آن در تعارض باشد.
انطباق نظریه های فلسفی و دینی درباره IT
بررسی تطبیقی نظریات فلسفی و دینی در باب فناوری اطلاعات از جمله موضوعات مطرح شده در همایش اخلاق و فناوری اطلاعات بود، بر همین اساس اکثر ارایه کنندگان مقالات و سخنرانان سعی بر نمایان کردن نوعی همگرایی میان فلسفه و دین داشتند. در پاره ای مواقع شاهد بودیم که فلسفه (البته نه فلسفه ای که برخاسته از دین باشد)با دین بر سر موضوعاتی به تفاهم نمی رسد که نمونه بارز آن را می توان در بیان تعریفی از اخلاق در حوزه های مختلف به خصوص فناوری اطلاعات مشاهده کرد، چراکه عده ای معتقدند، اخلاق از دیدگاه دین، روحیات درونی، موضوعات نفسانی و وجدان است، حال آنکه فلسفه، اخلاق را ارزش های رفتاری و اجتماعی یک انسان در جامعه می داند که این دیدگاه، برگرفته از متون دینی است.
دکتر شهریاری در این باره می گوید: می باید به مقوله اخلاق فناوری هم از دیدگاه دین (وجدان) و هم متون دینی پرداخت و براساس این دو دیدگاه به آن ارزش داد و درباره آن داوری کرد.
از طرفی دکتر سعید مهدوی کنی موضوع اخلاق میان فلسفه و دین را در سطح عام تر می داند و می گوید: بحث بر سر این موضوع است که ظرفیت عقل تا چه حد است؟ آیا ظرفیت های عقل نامحدود است و می تواند انسان رادر تمام زمینه ها راهنمایی کند؟
این در حالی است که استدلال های متعدد نشان می دهد، ظرفیت های عقل انسان محدود است.
به عبارتی عقل برخود مسلط نیست و چیزی که انسان بر آن پانگذاشته فراتر از محدوده عقل اوست.
به گفته وی انسان در محدوده زمانی و مکانی خاصی قرار دارد و طبیعی است که عقل او در همین محدوده دارای توانایی باشد. بنابراین انسان برای پاگذاشتن به محدوده های فراتر از عقل می تواند، از راهی که سازنده این جهان و عقل به وجو آورده، استفاده کند که ما به آن دین می گوییم. بر همین اساس عقل و دین به هیچ وجه در تعارض با یکدیگر نیستند. بلکه به طور کامل همدیگر را تایید می کنند.
وی می افزاید: وقتی بحث از دین و فلسفه می شود باید قلمرو هر کدام از آنها را مشخص کرد.
به گفته مهدوی کنی، اساسا عقل بخشی از دین تلقی می شود، اما این شامل محدود معینی می شود که ظرفیت عقل به آن اختصاص داده شده است.
از این رو میان فلسفه و دین درباره اخلاق و فناوری نوعی همگرایی وجود دارد.
گفت وگو یا جنگ تمدن بر سر مفهوم آزادی
طرح موضوع بومی بودن نظام اخلاق و فناوری اطلاعات و تعمیم آن به کشورهای دیگر، از جمله مواردی بود که در دومین همایش اخلاق و فناوری اطلاعات مورد بحث و بررسی قرار گرفت. به عبارتی به نظر می رسد مقصود از بومی سازی نظام اخلاقی در این همایش، استفاده از هنجارهای دینی و ملی ایران در تنظیم نظام نامه اخلاق و فناوری اطلاعات و همچنین تهیه منشوری در این زمینه است. به تعبیر دیگر علاوه بر بهره گیری از داده های متعارف عقل بشری، آنگونه که در این همایش عنوان شد، می باید ارزش های خاص اسلامی و ایرانی نیز در این مساله لحاظ شوند اما این چالش وجود دارد که چنانچه بخواهیم نظام اخلاق و فناوری اطلاعات را براساس ارزش های خاص ایرانی اسلامی تعیین کنیم، در بسیاری از موارد با سایر کشورها در تعارض باشیم که این به دلیل ارایه تعاریف متفاوت از اخلاق در سایر جوامع است.
دکتر حمید شهریاری در این باره می گوید: وقتی از نقطه نظر عقل بحث می شود، منظور این نیست که هرچه ما داریم با دیگر کشورها در تعارض باشد، در صورتی که بسیاری موارد ارزش های مشترک وجود دارد.
وی می افزاید: البته در پاره ای مواقع در تعریف برخی مفاهیم تفاوت هایی وجود دارد به عنوان مثال نگاه ما به آزادی با آنچه در جوامع اروپایی مطرح شده بسیار متفاوت است.
شهریاری ادامه می دهد: شاید از دیدگاه لیبرالیسم، آزادی یک ارزش اساسی و بنیادی تلقی شود، اما از دیدگاه اسلامی، آزادی یک ارزش به شمار می رود که بالاتر و بنیادی تر از عدالت نیست.
وی اضافه می کند که این اختلاف را می توان با گفت وگو یا جنگ تمدن ها برطرف کرد.
دبیر شورای عالی اطلاع رسانی می گوید: ما در نظر داریم یک اخلاق بومی و فرهنگ ایرانی اسلامی را بیان کنیم. اما می خواهیم این اخلاق را به دیگر کشورها توسعه بدهیم تا آنها از زبان خودشان برای توسعه استفاده کنند.
از طرفی دکتر سعید مهدوی کنی معتقد است اخلاق دو بخش دارد، یکی مربوط به ارزش های انسانی است که از فطرت انسان برمی خیزد و میان همه فرهنگ ها نیز مشترک است. وی ادامه می دهد: اما هنگامی که ارزش ها با مبنا و پایه ها تطبیق داده می شود، طبیعی است که تفاوت هایی به وجود می آید.
به گفته وی طبیعت فرهنگ و ارزش نوعی شناوری را می پذیرد و این میزان از تفاوت ها باید در زندگی اقوام و گروه های مختلف دیده شود و این مربوط به دو فرهنگ دینی و غیردینی نیست.
وی می افزاید: حتی درون فرهنگ دینی اسلامی، تعابیر متفاوتی از فرهنگ وجود دارد و نظام های ارزشی متفاوتی در کشورهای اسلامی مشاهده می شود که بستگی به آداب و سنن در یک منطقه دارد. براساس همین با در نظر گرفتن فرهنگ ها، می توان فرهنگ بومی خود را گسترش داد.
"واو" یا "در"،مساله این است
در نهایت اینکه موضوع همایش اخلاق و فناوری اطلاعات در برخی موارد با آنچه ارایه می شد، تفاوت هایی داشت و این تفاوت فقط در "حرف ربطی" بود که سخنرانان بیان می کردند. به عبارتی تفاوت میان حرف "واو" و "در" بود. به عبارتی این سوال مطرح شد که آیا صحبت از اخلاق "و" فناوری اطلاعات است یا اخلاق "در" فناوری اطلاعات. چراکه اگر از حرف "در" استفاده شود، فناوری اطلاعات به عنوان بستر شکل گیری اخلاق مطرح می شود، حال آنکه حرف "واو" تعامل همسویی، این دو مقوله را نشان می دهد.
دکتر سعید مهدوی کنی، عضو کمیته علمی همایش در این باره می گوید: وقتی از "واو" استفاده کنیم، نوعی تعامل مطرح می شود همچنین، اخلاق "در" فناوری که "اخلاق فناوری" را شکل می دهد، می تواند در حیطه های مختلفی که وابسته به رفتار انسان و ظرفیت های روحی روانی اوست، معنادار باشد. بنابراین اگر "در" نیز گفته شود، اشتباه نیست؛ بلکه در واقع نوعی از قوانین و مقرراتی است که می باید در حیطه فناوری اطلاعات رعایت شوند. با این حال صاحب نظران این نکته را مدنظر قرار می دهند که نگرانی اخلاقی ناشی از آگاهی روبه رشد فناوری اطلاعات، دیگر یک حرکت نظری نیست و این نگرانی امروزه به صورت یک سند یا منشور می خواهد با ورود به درون جامعه، در صدد نهادینه کردن اخلاق و فناوری اطلاعات برآید به نحوی که حرکت محسوسی از اخلاق به قانون را شاهد خواهیم بود.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان